16. yüzyıl Osmanlı astronomi dili üzerine analitik bir inceleme (Mir'at-ı Kâinât-ı Şemsîye, Risâle-i Mukantarât, Kifâyetü'l-Vakt, Risâle-i Rub-i Dâ'ire-i Ceyb, Ekâlim-i Seb'a)
An analytical study on the 16th century Ottoman astronomy language (Mir'at-i Kâinât-i Şemsîye, Risâle-i Mukantarât, Kifâyetü'l-Vakt, Risâle-i Rub-i Dâ'ire-i Ceyb, Ekâlim-i Seb'a)
- Tez No: 946620
- Danışmanlar: DOÇ. DR. CAHİT BAŞDAŞ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Felsefe, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Philosophy, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 974
Özet
Osmanlı İmparatorluğu 16. yüzyılda çağının süper gücü olarak ta antik çağlardan aktarılagelen bilgileri özellikle Arap-İslam ve Selçuklu geleneği süzgecinden geçirip tevarüs etmiş ve geliştirmiştir. Ancak Osmanlılar Selçuklulardan farklı olarak bilimsel bilgi aktarımında yalnızca Arapça ve Farsçayı değil Türkçeyi de kullanmıştır. 15. yüzyılda Ahmed-i Daî'nin“Tercüme-i Sî-Fasl”adlı eseri ile başlayan Türkçe astronomi eseri yazma girişimleri bir yüzyıl sonra Seydî Ali Reis, Muvakkit Mustafa bin Ali Rûmî, Muhammed Bin Katib Sinan El-Konevî, Mîrim Çelebi ve Takıyüddin Râsıd gibi isimlerle genişleyen bir dalga hâlini almıştır. Çalışmamızda, adı geçen isimlerin astronomi eserlerinden yirmi bir eserlik bir seçki yapılmış ve Osmanlının Türkçe astronomi bilim dili; yazım, ses, morfoloji gibi teknik hususları yanında özellikle terimsel söz varlığı açısından ele alınmıştır. Çalışmamız Giriş, Birinci Bölüm, İkinci Bölüm, Sonuç, Metinler ve Dizin isimli altı bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde konu, amaç, sınırlılıklar, araştırmanın veri alanı ve araştımanın yöntemi ele alınmıştır. Birinci Bölüm Osmanlı astronomisi hazırlayan etmenleri konu edinmektedir. İkinci bölüm,“Metinler”bölümüne dâhil ettiğimiz beş eserin yazım ve gramer özellikleri bakımından incelenmesi ve örneklemdeki diğer eserleri de dâhil ederek hazırladığımız söz varlığı incelemesine dayanmaktadır. Sonuç bölümünde incelemelerimizin neticesinde Osmanlı Astronomi bilim dili ile ilgili tespitler listelenmiştir.“Metinler”bölümünde ise başlıkta adı geçen eserlerin tranksripsiyonlarına yer verilmiştir. Çalışma, Osmanlı astronomisinin söz varlığını listeleyen“Dizin”ile son bulmaktadır. Böylece binlerce yıllık astronomi geleneği içinde Sümer, Akad, Babil, Mısır, Yunan, Süryani, Arap, Latin toplumlarının dillerinin yanına Türkçenin de bir bilgi aktarıcısı olarak eklemlenmesinin seyri ve Türkçe astronomi bilim dilinin nitelik ve içeriği açıklanmıştır.
Özet (Çeviri)
The Ottoman Empire, as the great power of its time in the 16th century, inherited and developed the knowledge transmitted from ancient times, especially through the Arab-Islamic and Seljuk tradition. However, unlike the Seljuks, the Ottomans did not only use Arabic and Persian to transmit scientific knowledge, but also included Turkish. The effort to write astronomical works in Turkish, which began with Ahmed-i Dai's“Tercüme-i Sî-Fasl”in the 15th century, became a wave that expanded a century later with names such as Seydî Ali Reis, Muvakkit Mustafa bin Ali Rûmî, Muhammed Bin Katib Sinan El-Konevi, Mîrim Çelebi and Takiyüddin Râsıd. In our study, twenty-two works from the astronomical works of the names mentioned above were selected, and the scientific language of Ottoman Turkish astronomy was discussed in terms of technical issues such as spelling, sound, morphology, and, above all, terminological vocabulary. Our study consists of six sections, namely Introduction, First Section, Second Section, Conclusion, Texts and Index. In the Introduction, the subject, purpose, limitations, sample of the research, and the research method are discussed. The First Section, deals with the factors that prepared the ground for Ottoman astronomy. The second part is based on the spelling and grammatical analysis of the five works we included in the“Texts”section, and on the vocabulary analysis we prepared by including the other works in the sample. In the Conclusion, as a result of our research, the findings regarding the scientific language of Ottoman Astronomy are listed. In the“Texts”section, transcriptions of the works mentioned in the title are included. The study ends with an“Index”listing the vocabulary of Ottoman astronomy. Thus, the course of adding Turkish as a convey of information alongside Sumerian, Akkadian, Babylonian, Egyptian, Greek, Syriac, Arabic and Latin languages within the thousands of years of astronomy tradition and the scope and content of the Turkish astronomy scientific language are explained.
Benzer Tezler
- Hulâsatü'l-Hey'e giriş-notlar-metin-dizin
Hulasatu'l-Hey'e, introduction-notes-text-index
MİKAİL CENGİZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
Türk Dili ve EdebiyatıHacettepe ÜniversitesiTürk Edebiyatı Bölümü
PROF. DR. ÜLKÜ ÇELİK ŞAVK
- 16. yüzyılda Osmanlılarda deniz astronomisi ve astronomi aletleri
16th century Ottoman nautical astronomy and astronomical instruments
GAYE DANIŞAN POLAT
Doktora
Türkçe
2016
Astronomi ve Uzay Bilimleriİstanbul ÜniversitesiBilim Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FEZA GÜNERGUN
- II. Bâyezid Dönemi cild sanatı örneklerinde tasarım
Design in the bookbinding art samples of the Bayezid II's court
MÜEYYET ADAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
El SanatlarıFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiGeleneksel Türk Sanatları Ana Sanat Dalı
PROF. DR. MEHMET HÜSREV SUBAŞI
- Galata kent surları ve koruma önerileri
City walls of Galata and protection proposals
BATUHAN BURHAN ERDOĞAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYŞE ZEYNEP AHUNBAY
- An intellectual biography of 'Abd al-Ḥakīm al-Siyālkūtī (D. 1657): His place in Hind intellectual history and influence upon Ottomans
'Abdülhakim Siyâlkûtî'nin (Ö. 1657) entelektüel biyografisi: Hint entelektüel tarihindeki yeri ve Osmanlılar üzerindeki etkisi
ABDULLAH AL MAMUN
Doktora
İngilizce
2023
Doğu Dilleri ve Edebiyatıİstanbul Medeniyet ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İBRAHİM HALİL ÜÇER