Türkçede ettirgen yapılar
Causative constructions in Turkish
- Tez No: 469286
- Danışmanlar: PROF. DR. EMİNE YILMAZ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2017
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 213
Özet
Bu tezde ettirgenlik, çatıyı da kapsayan ancak çatıyla sınırlı olmayan anlambilimsel bir kategori olarak ele alınmıştır. Ettirgenliğin bir neden-sonuç ilişkisi olması nedeniyle, kimi zaman nedensellik ifadelerinin ettirgen olarak yorumlandığı tespit edilmiş ve bu iki kavram arasındaki farklara değinilmiştir. Nedensellik tartışmalarının temelleri felsefe tartışmalarına dayandığı için çalışmamızda, felsefeden başlayarak edimbilim, anlambilim, biçimbilim, sözdizimi, sesbilim gibi alanları da kapsayan çok yönlü bir bakış açısı geliştirilmiş, ettirgenliğin tüm bu alanlardaki etkileşimleri incelenmiştir. Ettirgenliği işlevsel bir yaklaşımla ele alan bu çalışmada yalnızca biçime odaklanan yaklaşımlardan farklı olarak, işlevden biçime, biçimden işleve uzanan bir inceleme yöntemi uygulanmıştır. Bu yöntemle ettirgen biçimlerin her zaman aynı işlev için kullanılmadığı, ettirgenlik işlevinin de her zaman aynı biçimlerle ifade edilmediği gerçeğine ulaşılmıştır. Bu tezde ettirgenliğin, yalnızca bir eklenme ya da geçişlilik arttırma süreci olmadığı kanıtlanmıştır. Çalışmamızda biçimsel ve işlevsel tipolojinin ettirgenlik parametrelerine ayrı ayrı yer verilmiştir. Ettirgenlik, biçimsel tipolojiye göre; sözdizimsel, biçimbilimsel ve sözlüksel ettirgenlik olarak sınıflandırılmış; işlevsel tipolojiye göre de anlambilimsel ölçütler ve üretkenlik ölçütüne göre değerlendirilmiştir. Tezde ettirgen biçimbirimleri de anlambilimsel özelliklerine göre ve üretkenliklerine göre değerlendirilerek, ilk kez sesbilimsel ölçütlerle sınırlı kalmayan bir sınıflandırma yapılmıştır. Bu sınıflandırma sayesinde, ettirgen eylemlerin sözlükte hangi ölçütlere göre yer alması gerektiğine dair öneriler sunulmuştur. Üretici Dönüşümsel Dilbilgisi kuramının da gerektirdiği gibi, bu çalışmada derlem kullanılmamıştır. Bunun yerine, ettirgenliğin bağlama göre nasıl biçimlendiği gözlemleyebilmek ve Çağdaş Türkiye Türkçesinin eğilimlerini belirleyebilmek için, anlıkoluşumları sunan Google arama motorundan yararlanılmıştır. Böylece, dilbilgisi kitaplarında yer almayan kullanımlarla karşılaşılmıştır. Bu kullanımlar, -DXr biçimbiriminin dolaylı ettirgenlik bildirdiğini ve gerektiğinde diğer biçimlerle nöbetleşebileceğini göstermiştir. Bu tezde çatı kavramına, konuşucunun bakış açısını yansıtan bir ifade biçimi olarak yaklaşılmış, çatı değiştirimi süreçleri de buna göre değerlendirilmiştir. Ettirgenleşme süreçlerini inceleyen çalışmalardaki çözümleme hatalarına yer verilmiş, sürecin kurallarına göre inceleme yönteminin nasıl olması gerektiği üzerinde durulmuştur.
Özet (Çeviri)
In this thesis, causativity is considered as a semantic category that includes the voice but not limited to the voice. Since causativity is a cause-and-effect relation, it is sometimes found that causality expressions are interpreted as causative, and the differences between these two concepts are addressed. Since our discussion of causality is based on philosophical arguments, we have developed a multi-faceted view, beginning with philosophy, including pragmatics, semantics, morphology, syntax, phonology and examined the interactions of eternity in all these fields. In this study, which treated causatives with a functional approach, unlike the formalist approaches, both form-to-function and function-to-form analysis has been applied. With this method, we found out that causative forms are not always used for the same function, and that the causative function is not always expressed in the same form. In this thesis, it is proved that the causativity is not just a suffixation or transitivisation process. In our study, the parameters of formal and functional typology are given separately. Causatives, according to formal typology; classified as syntactic, morphologic and lexical causative types, according to functional typology, semantic parameters and productivity. In this thesis, causative morphemes are classified according to their semantic characteristics and their productivity, and for the first time a classification which is not limited to the phonological criteria has been made. Through this classification some suggestions have been provided on which criteria should be used for causative verbs. As required also by the Transformational Generative Grammar Theory, no corpus has been used in this study. Instead, the Google search engine, which provides the nonce formations, has been used to observe how the causativity is formed according to context and to determine the tendency of Modern Turkish. Thus, we encountered uses that are not included in the grammar books. These uses have shown that the -DXr morpheme refers to indirect causative and can alternate with other forms when necessary. In this thesis, the notion of voice was approached as a form of expression, reflecting the perspective of the speaker and the processes of causativisation were examined accordingly. The mistakes in the analysis of the causativisation process are determined and it has been emphasized what kind of methods should be used based on the rules of the process.
Benzer Tezler
- Türkçe fiillerde istem (Ettirgen yapılarda)
Valence in Turkish verbs (Causative structures)
HABIB ABDI GOLZAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. PAŞA YAVUZARSLAN
- Türkçede fiil çatısı
Voice of verb in Turkish
ANIL ARSLAN
Doktora
Türkçe
2022
DilbilimAnadolu ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SELAHİTTİN TOLKUN
- Eski Türkçede fiillerin istemi (Valenz)
Valency of verbs i̇n old Turki̇c (Valenz)
İPEK İLHAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimManisa Celal Bayar ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SERPİL ERSÖZ
- Psych verbs in Turkish: A structural and semantic analysis
Türkçede ruh durumu eylemleri: Bir yapı ve anlam çözümlemesi
PINAR İBE
Yüksek Lisans
İngilizce
2004
DilbilimMersin Üniversitesiİngiliz Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ.DR. MUSTAF AKSAN
- Kausation im Türkischen und im Deutschen. dargestellt am beispiel von Pınar Kürs erzählung „Yaz Gecelerinde Keman' und ihrer Deutschen übersetzung
Pınar Kür'ün „Yaz Gecelerinde Keman' adlı öyküsü ile Almanca çevirisi örneğinde Türkçe ve Almancada ettirgenlik
ÜLGER PANZER
Yüksek Lisans
Almanca
2016
Alman Dili ve EdebiyatıÇukurova ÜniversitesiAlman Dili Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TAHİR BALCI