Anadolu Selçuklu Dönemi anıtsal yapılarında 20. yüzyıl başından itibaren gerçekleştirilen onarımlar

Restorations of anatolian Seljuks monumental buildings from the beginning of the 20th century

PDF İndir

Tez No: 513818
Yazar: ZEYNEP İNAN OCAK
Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ GÜLSÜM TANYELİ
Tez Türü: Doktora
Konular: Mimarlık, Architecture
Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
Yıl: 2018
Dil: Türkçe
Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
Bilim Dalı: Restorasyon Bilim Dalı
Sayfa Sayısı: 528

Özet

Anıtsal bir yapının ilk yapımından itibaren görmüş olması beklenen tamirler, günümüze ulaşmasını sağlasa da ülkemizde kültürel miras olarak değerlendirilerek korunması 1930'larda Mustafa Kemal Atatürk'ün Konya Gezisi sırasında çektiği ünlü telgrafıyla resmi olarak başlamıştır. Reis-i Cumhur telgrafında hem Konya'daki önemli Orta Çağ anıtsal yapılarını milli miras olarak tanımlamış hem de bunların acil olarak koruma altına alınmasını istemiştir. Bu önemli başlangıçtan dolayı ülkemizde koruma çalışmaları Cumhuriyet ile hemen hemen yaşıt olarak değerlendirilmektedir. Ancak koruma çalışmaları, uzun yıllar sürecek bir anlayışla yalnız anıtsal yapılara yönelik yürütülmüştür. Anıtsal yapılar için kullanılan abide tanımının kurulan ilk koruma komisyonlarının isimlerinde yer alması, bu yaklaşımın sonucudur. 1980'lere kadar kullanılan eski eser ve günümüzdeki kullanım olan kültür varlığı tanımları, koruma kavramının gelişmesiyle, diğer varlıkların da koruma kapsamı altına alınmasıyla gerçekleşmiştir. Aslında koruma tarihi sürecinde anıtsal yapıların önceliğinin olması, günümüzde bir yapının kültür varlığı olabilmesi için aranan tarihi belge değeri ile tartışmasız ilişkilidir. Bu değer yüzyıllardır kabul görmüş, bu değerle ilişkilendirilen yapılar hep öncelik sahibi olmuştur. Osmanlı tamir geleneğinde bile ata yadigârı olarak görülen yapıların tamir süreçlerinin daha özenli gerçekleşmesi, yine aidiyetle bağlantılı olarak belge değerinin önemi bağlamında değerlendirilebilir. Günümüzdeki koruma ölçütlerine göre mimari mirasın tarihi belge değeri, yalnız ilk yapımına ait değerlerle sınırlı kalmayıp, sonradan gelen nitelikli ekleri de kapsamaktadır. Katman olarak tanımlanan bu değerlerin korunması, onarım çalışmalarının amaçlarındandır. Bu değerlerin korunabilmesi için önce tespit edilmesi gerekmektedir. Onarım çalışmalarının restitüsyon aşamasında, mimarlık tarihi araştırmaları gibi yapıların geçmişten günümüze tüm onarım tarihinin de araştırılması sonucu bu değerler ortaya çıkarılabilmektedir. Elde edilen sonuçların proje ve rapor olarak hazırlandığı bu çalışmalar, 1990'lardan sonra yasal bir yaptırım ile gerçekleştirilmiştir. Öncesinde ise bu tür çalışmalar önemli bir gereklilik olarak yürütülmüştür. Özellikle de bütünlüğünü ve özgünlüğünü önemli derecede kaybeden Orta Çağ anıtsal yapıları örneklerinde olduğu gibi nasıl bir müdahale yapılması gerektiğine karar verilebilmesi için erken tarihlerden itibaren bu tür araştırmaların yapıldığı görülmektedir. Ayrıca bu kararlar, dönemin koruma yaklaşımına bağlı olarak farklılaşabilmektedir. Orta çağ anıtsal mimarisi özelinde düşünüldüğü vakit; yedi yüz yılını aşmış, koruma hassasiyetlerinin ileri düzeyde olması gereken, asla hataya tahammülü kalmamış bu tür yapılar için alınacak müdahale kararlarında, özgün bileşenlerin doğru verilere dayanarak yapılan tespitleri kadar, bunlara yapılacak olan müdahalelerin gerekliliği de önemlidir. Doğru bir onarım için doğru bir restorasyon kronolojisine sahip olunması gereklidir. Bu kabulle hazırlanan bu tez çalışmasında Anadolu Orta Çağ mimarisinden seçilen örnekler üzerinden restitüsyon verilerinin restorasyon kararları ile ilişkisi göz önüne alınarak koruma tarihi araştırması yapılmıştır. Onarımı yapılmak istenen bir anıtsal yapının öncelikle tarihsel sürecinin doğru irdelenmesinin de gerektiği savunulan bu çalışmayla, ülkemizdeki mimari mirasın korunmasına katkı sağlanması hedeflenmiştir. Tezin birinci bölümünde tezin amaçları, katkısı anlatılmış; yürütülen çalışmaların kapsam ve yöntemi hakkında bilgi verilmiştir. Örneklerin seçilme kriterleri belirtilmiştir. Onarım tarihi araştırmalarında kullanılan kaynakların ayrı bir önemi vardır. Bu nedenle tez çalışmasında kullanılan önemli kaynaklar tanıtılmıştır. Tez kapsamında onarım tarihi araştırması yapılan anıtların günümüze ulaşmasını sağlayan müdahalelerle yapıda bir takım özgün değerler değişmiş ya da bunlara yenileri eklenmiştir. Yapıların özgün bileşenlerinin ve sonradan gelen eklerinin anlaşılabilmesi için genel olarak kapsamı içerisinde olduğu mimarinin karakteri bilinmelidir. Bu nedenle tezin ikinci bölümünde genel bir çerçevede Anadolu Selçuklu Mimarisine değinilmiştir. Medrese mimari özelinde ise bu yapı türünün ortaya çıkışı, gelişimi ile özgün mimari ve yapım özellikleri aktarılmak istenmiştir. Konuyla ilgili kapsamlı çalışmalardan yararlanılarak tekrara düşmeden, incelenen örnekler özelinde bu bölüm ele alınmıştır. Koruma kararlarının kuramsal yaklaşımını, geçmişten günümüze gerçekleştirilen uygulamalardan yola çıkarak anlatmak isteyen bu çalışmanın üçüncü bölümünde; Orta Çağ anıtsal yapılarını doğrudan etkileyen değişimler ve gelişmelere göre ülkemiz onarım tarihinin anlatımı yapılmıştır. Kültürel miras olarak değerlendirilen anıtsal yapıların çağdaş koruma yaklaşımlarıyla yapılan onarımları Cumhuriyet Dönemi'nde gerçekleştirilmiştir. Ancak onarımların doğru irdelenebilmesi için bir anıtın ilk yapım yıllarından itibaren gerçekleştirilmiş olması gereken tamirlerin bilinmesi gerekmiştir. Bu tür araştırmalara ilişkin özgün bilgi ve kaynak olmaması sebebiyle Osmanlı Devleti'nin Anadolu'daki bütüncül yönetimine kadar yapılan onarımlara kısaca değinilmiştir. Osmanlı Dönemi'nde vakıf sistemi içerisinde gerçekleştirilen onarımların anlatıldığı bölüm ise Vakıflar kurumunun 19. yüzyıldaki değişimi dikkate alınarak iki bölüme ayrılmıştır. Cumhuriyet Dönemi koruma çalışmaları, bir zaman çizelgesi üzerinde bölümlendirilmiştir. Hem tüm kültür varlıklarını etkileyen hem de tez kapsamında incelenen yapıların vakıf eserleri olması sebebiyle Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün hazırladığı tüm yönetmelik ve vakıf sistemiyle ilgili düzenlemeler öncelikli olmak üzere zaman aralıkları belirlenmiştir. Bu tarihler arasındaki koruma tarihi birçok araştırmacı tarafından konu edildiği için bu bölüm, Anadolu'daki gelişmeler üzerinden anlatılarak Selçuklu yapılarından örneklendirilmiştir. Her dönem, yasal ve örgütsel değişimlerin araştırılması ve bunların kuramsal yaklaşıma nasıl yansıdığı şeklinde irdelenmiştir. Çalışmanın dördüncü bölümünde, bir önceki bölümde değerlendirilen onarımların örnekleri olarak hem Selçuklu medrese mimarisinin öncülerinden hem de geçirdikleri onarımlarla koruma tarihi adına önemi olan altı önemli Orta Çağ anıtsal yapısı, bulundukları kent sıralaması ile detaylı olarak ele alınmıştır. Bunlar; Amasya'da yer alan Gökmedrese Camii ve Bimarhanesi, Kırşehir Cacabey Medresesi ile Sivas'ta Çifte Minareli Medrese, Buruciye Medresesi ve Gök Medrese'dir. Seçilen bu örneklerin mimari tanımları ve onarım tarihleri anlatılmıştır. Tezin beşinci bölümünde kabul edilen başlangıçtan günümüze anıtsal yapıların onarım süreçlerinin değerlendirilmesi yer almaktadır. Bu şartlar altında gelişen koruma yaklaşımının uygulamaya nasıl yansıdığı, dönem onarımlarının yapı üzerinde nasıl sonuçlandığı irdelenmiştir. Son bölümde de değerlendirmeler ışığında korumayı olumsuz yönde etkileyen faktörlerin giderilmesi adına önerilerde bulunulmuş, elde edilen verilerin sonuçları sunulmuştur.

Özet (Çeviri)

According to conservation principles the historical value of architectural heritage is composed of not only the properties related with its first construction but also the qualified later additions. The aim of the conservation is to preserve these values which are described as 'layers'. It can be determined by researching architectural and conservation history within the scope of restitution, one of the phases of restoration work. The findings of the research prepared as project with report after legal sanctions in 1990s. Before that, such studies conducted as an important requirement in order to decide how to intervene as in the examples of the medieval monumental structures which lost its integrity and authenticity at a considerable level. On the other hand, restoration decisions have to be based on the correct data in the context of medieval monuments over seven hundred years which required to advanced level of protection sensitivities, have no tolerate any fault. It is necessary to have a correct restoration chronology for a proper conservation. In this dissertation prepared with this acceptance, it is aimed to present to the history of the conservation through important examples of Anatolian Medieval Architecture. It is aimed to contribute to the preservation of the architectural heritage in Turkey with this study which is supposed to evaluate the historical process of the monumental buildings to be repaired. In the first part of the dissertation, the aims and contributions of the study and the scope and the method of the study are explained. Because of the importance of the resources used in researches of repair history those used in the dissertation are introduced. In order to understand the original components of the constructions and their subsequent additions, the architectural characterization of the monuments should be known. For this reason, in the second part of the thesis, it is aimed to show the development and original architectural and constructional features of Anatolian Seljuk madrasah architecture. In Seljuk period, greater number of mosques, mesjids, madrasahs, inns and hammams were constructed. However, madrasah as an architectural type represents interesting not only the period of Anatolian Seljuk architecture but also Turkish-Islamic architecture. They were used as an educational institutions, hospital or observatory. This type of buildings have one or two storeys, central open or closed courtyards, four iwans and the students cells located among its iwans. The main design characteristic featured in the portals. The Islamic art features and adornments are well seen on these buildings made of stone. Although to know the story of its phased construction and the whole history of its changes are important to documentate of monuments, it is not easy to obtain this information. It benefits from the survey drawings, the old photographs and the reports. But this stage is one of the difficulties of this study. Despite of the best observation of the monument when it is under restoration, archive of the state of conservation before and after the interventions are not available or not enough. In the third part of this study, which aims to explain the conservation approaches according to the regulations, laws and decisions which directly affected to the Anatolion medieval buildings. The conservation problems and their probable reasons are given in detail in this section. The contents of this chapter can briefly be summarized as follows: The first period between the Seljuks Period to Ottoman Period, has the title of“The First Repairs”. The second is named as“Ottoman Repairs”, mid-nineteenth century to the beginnings of the republic, which is divided into two part according to the Ottoman modernization of the 19th century. Especially it is important that ancient monument regulations were legislated in the 19th century. Although the regulations focused on archaeological excavations and artefacts uncovered, they are the basis of the Turkish Republic's legislative framework. The third period, which is limited with the years of 1920 and 2018, is discussed under the title of“The Conservation Concepts and Interventions from 1920”. This long period is divided according to breaking point of the conservation history of Anatolian monumental buildings. The pins of chronological history are President Mustafa Kemal Atatürk's the famous telegram from Konya in the 1930s, the establishment of the High council for the Historical real estate and monuments in 1951, the acception of act no. 1710, the first historic artefacts act of Turkish Republic in 1973, cultural and natural Heritage conservation act no: 2863 in 1983 and its revision act no. 5226 in 2004. It comprises the years between 1920-30, 1930-51, 1951-73, 1973-83, 1983-2004, 2004-2018. The conservation techniques and consepts in 1950s are examined thoroughly thereby most part of Anatolian Seljuks Madrasah generally were restored in 1950s. In these first restorations of monuments, concrete mortar was used for the repairment of masonry. Although the damages of cement were appeared in 1970s, the using continued until the 2000s. Ending of cement usage is very important development in the conservation architectural heritage in Turkey. Nowadays it has become an intervention in order to be taken the cements from historical buildings. However removal of cement from any monument is not easy in technically. In the fourth part of the study, six important Medieval monumental buildings are selected for sampling the conservation history in the third part of this study. Their architectural descriptions and repairment histories are described. These monuments are Gökmedrese Mosque and Bimarhane in Amasya, Cacabey Madrasah in Kırşehir and Çifte Minareli Madrasah, Buruciye Madrasah and Gök Madrasah in Sivas. These have important conservation history as well as they are pioneers of the Seljuk Madrasah Architecture. The monuments have been subjected to many different interventions throughout their history. They could not preserve their authenticity and integrity based on first construction. Their form, as well as in their construction techniques changed according to the particular exigencies of the related period. In the fifth part of the dissertation, the evaluation of the repair processes of the monumental buildings are included. How the conservation approach developed under these circumstances reflected to the application and how the repairs were completed on the building were examined. In the last section, suggestions are made in order to eliminate the factors affecting the conservation of Anatolian medieval monuments. An analytical determination of the repairments of the medieval monuments has been prepared. According to this, there is almost no part of the structures that have not been intervened, untouched. In fact, there is even a negative perception of what remains authentic in monuments. As emphasized at first, it is not possible that a monument, constructed in the 13th century, come through the day without any change. According to this natural process, it is even impossible to preserve the originality of the first constructions in monuments. It also supports an acceptance of defining the authenticity of the heritage mentioned in the Nara Document on Authenticity. When the authenticity values of a medieval monumental structure are questioned, the evolution through time as well as its initial design features should be conserved. But past repairs should be considered as an addition of the period. The interventions in 1950s, which are difficult to separate from the buildings or would be more harmful to the structure even if done, become a layer of the monument. For this reason, as a conservation approach, it is necessary to protect the architectural heritage along with these layers thoroughly. In this study the other recommendations follows as conservation of the structure and continuous maintenance. In order to promote the functional and economical values, these buildings should be reused. It is recommended that use of the structure in accordance with its spatial qualities and potentials. While assisting and guiding the conservation works of madrasah, it should be get reference to international charters and other doctrinal texts. Another recommendations about the nominated site named as Anatolian Seljuks Madrasah is in the tentative list of UNESCO World Heritage in 2014. The property is composed of some of notable madrasah such as the selected madrasah in this study. The first goal of the candidate monuments to become a World Heritage site is to preserve their originality. For this reason, further studies must be taken lesson from past mistakes and it should not accept even the smallest error in restoration works. Conservation studies should be carried out with participatory programs where experts in their field come together with institutional coordination in accordance with international conservation criteria. This dissertation also comprises a methodology proposal for similar studies of the future.

Benzer Tezler

Tez No
560517
Kütahya tarihi kent dokusunun 20. yüzyıldan günümüze değişim süreci ve korunmasına yönelik öneriler
Transformation of historic urban sites of Kütahya from the beginning of the 20th century to the present and recommendations for its conservations
BİLGEHAN KARADENİZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Mimarlık İstanbul Teknik Üniversitesi
Mimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ZEYNEP ERES ÖZDOĞAN
Tez No
738792
Bitlis ve Van'daki kamu yapıları (19. ve 20. yüzyıl)
Public buildings in Bitlis and Van (19th and 20th century)
SÜMEYYE SUTLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Sanat Tarihi Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ OSMAN AYTEKİN
Tez No
726810
The architectural decorations of Ilkhanid period in Iranian and Anatolian geography from selected monuments
İran ve Anadolu coğrafyasında seçilmiş anıtlar üzerinden İlhanlılar dönemi mimari bezemesi
GHAZAL SOLTANI
Doktora
İngilizce
2021
Mimarlık İstanbul Teknik Üniversitesi
Mimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYGÜL AĞIR
DR. ÖĞR. ÜYESİ DAVOOD REZAEI
Tez No
592324
Sivas'taki Danişmentli, Selçuklu, İlhanlı ve Eratnalılar dönemi yapılarında yazı
Script in Danishmend, Anatolian Seljuk, Ilhanids and Eretnid period structures in Sivas
EMAN J.İ. ZAGHLOUL
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Sanat Tarihi Hacettepe Üniversitesi
Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NERMİN ŞAMAN DOĞAN
Tez No
902596
Anadolu Selçuklu kümbetlerinde süsleme ve mimari form ilişkisi
Ornamentation and architectural form relationship in tomb towers of Anatolia Seljuk
MERVE MÜRÜVET ÇALIŞIR
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Mimarlık Antalya Bilim Üniversitesi
Mimarlık Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MEHMET SEMİH ÖZKAN

Geri Dön