Kütahya tarihi kent dokusunun 20. yüzyıldan günümüze değişim süreci ve korunmasına yönelik öneriler
Transformation of historic urban sites of Kütahya from the beginning of the 20th century to the present and recommendations for its conservations
- Tez No: 560517
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ZEYNEP ERES ÖZDOĞAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2019
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Restorasyon Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 375
Özet
Kütahya, eski çağlardan Cumhuriyet Dönemi'ne kadar merkezi yerleşim alanlarından biri olmuştur. Antik Çağ'da“Kotiaeion”olarak isimlendirilen kentin kuruluş tarihi tam olarak bilinmese de yerleşim tarihinin Kalkolitik Çağ'a kadar gittiğini gösteren buluntular elde edilmiştir. Kütahya, Frig, Pers, Büyük İskender, Bitinya, Bergama, Roma ve Bizans olmak üzere farklı uygarlıklara ev sahipliği yapmıştır. Bizans Dönemi sonrasında da sırasıyla Anadolu Selçuklu, Germiyan ve Osmanlı hâkimiyetine girmiştir. Kentin Germiyan Dönemi'nde beylik merkezi, Osmanlı Dönemi'nde ise Anadolu Eyaleti'nin merkezi olması kentte birçok mimari eserin yapılmasını sağlamıştır. Kütahya, Milli Mücadele Dönemi'nde de stratejik konumu sebebiyle merkez olarak kullanılmıştır. Bu süreçte tarihi olaylara şahitlik ederek kent belleğinde önemli bir yer edinmiştir. Çalışma alanının seçiminde kentin sahip olduğu fiziksel, kültürel ve sosyal değerler etkili olmuştur. Aynı zamanda, Kütahya kenti ile ilgili koruma alanında yapılan akademik çalışmaların sayıca az olması ve bu çalışmaların çoğunlukla sokak ölçeğinde yapılması eksiklik olarak görülmüştür. Yapılacak çalışmanın katkı sağlayabileceği düşüncesi teşvik edici olmuştur. Kütahya, Cumhuriyet'in kurulmasından sonra birçok Anadolu kentinde olduğu gibi ekonomik olarak sıkıntılar çekmiştir. Kent, 1932 yılında Kütahya-Balıkesir, 1944 yılında Kütahya-Seyitömer demiryolu hatlarının açılması ve 1945-1980 yılları arasında sanayi alanındaki yatırımlar ile tekrardan gelişmeye başlamıştır. İş olanaklarının artması nüfusun kontrolsüz bir şekilde artmasına sebep olmuştur. Nüfus, 1950-1980 yılları arasında %100'ün üstünde artış göstermiştir. Ekonomik olarak gelişen kent, yoğun bir yapılaşma baskısına maruz kalmıştır. Özellikle, artan konut ihtiyacı ve geleneksel ulaşım ağının yeni oluşan koşulların ihtiyacını karşılayamaması çözülmesi gereken en önemli sorunlardan olmuştur. Bu süreçte imar planları yapılmış ancak tarihi kent dokusu, herhangi bir yerleşim alanı gibi“meskûn saha”olarak değerlendirilmiştir. İmar Komisyon Raporu (1960)'nda, alınan kararların kentin tarihi karakterini mümkün olduğunca az etkilemesi gerektiği vurgulanmıştır. Ancak 30 metre genişliğindeki Adnan Menderes Bulvarı, geleneksel ticaret dokusunu ikiye bölen Hürriyet Caddesi ve kentin doğal bir öğesi olan Kapan Deresi'nin kapatılması, ifadenin sadece düşüncede kaldığını göstermektedir. 1979 yılında Kütahya tarihi kent dokusunun neredeyse tamamı sit alanı ilan edilmiş, 1980 yılında da“eski”olarak nitelendirilebilecek her türlü yapı tescil edilmiştir. 1984 yılında sit alanları daraltılmış, eski ve yeni sit sınırları arasında kalan bölge“Etkilenme Geçiş Alanı”olarak belirlenmiştir. 1987 yılında da“Kütahya Kentsel Sit Alanları ve Etkilenme Geçiş Alanı Koruma Amaçlı İmar Planı”onaylanmıştır.Tez çalışmasında, 20. yüzyıl başından günümüze yaşanan değişimler 1/2000 ölçekte irdelenmiştir. Çalışma yapılan alan, geleneksel konut ve ticaret dokusu ile anıtsal yapıların birleştiği tarihi kent dokusunun yerleşim çekirdeğini kapsamaktadır. Kadastral paftalar ve hâlihazır haritalar ile Harita Genel Müdürlüğü'nden satın alınan hava fotoğrafları kullanılarak 1953, 1963, 1971, 1976 ve 2018 yılı yerleşim durumları belgelenmiştir ve değişimler tespit edilmiştir. 1/2000 ölçekte çalışılan bölgenin çok geniş ve bölgedeki yapı sayısının fazla olması, çalışma alanının daraltılmasını gerekli kılmıştır. Çalışma alanı genel hatları ile kuzeyde İshak Fakih Külliyesi, güneyde Sultanbağı Caddesi ve Eğdemir Sokak, batıda Dükkâncık Sokak ve doğuda Hürriyet Caddesi arasında kalan bölgeyi kapsamaktadır. Alanın, 1/1000 ölçekte yerleşim dokusu analizleri ve sentezleri yapılmıştır. Alanda, Kütahya tarihi kent dokusu içindeki konumu, sahip olduğu fiziksel ve kültürel değerleri doğrultusunda 3 adet odak noktası belirlenmiştir. 3 odak noktasının her biri için 5 adet 1/500 ölçekli vaziyet planları üretilmiş ve değişim süreci belgelenmiştir.Tez çalışmasında üç farklı ölçekte yapılan çalışmalar sonucunda 1/1000 ölçekteki çalışma alanının koruma sorunları belirlenmiştir. Kütahya tarihi kent dokusu ile ilgili üretilen imar planları ve koruma kararları, Türkiye'deki imar ve koruma kanunları ve Kütahya kentinin güncel imar planı ile birlikte değerlendirilerek yasal sorunlar ifade edilmiştir. Belgelenen değişimler, analiz ve sentez çalışmaları dikkate alınarak kentsel ölçekte ve tek yapı ölçeğinde koruma sorunları tespit edilmiştir. Elde edilen veriler doğrultusunda 1/1000 ölçekte koruma önerileri, 1/500 ölçekte 3 odak noktası için vaziyet planı önerileri getirilmiştir. Sonuç olarak, Kütahya tarihi kent dokusunda, geleneksel konut ve ticaret dokusu ile birlikte Bizans (Kütahya Kalesi), Selçuklu, Germiyan ve Osmanlı dönemine ait birçok kültür varlığı bulunmaktadır. Ancak mevcut kentsel sit sınırları, yerleşim alanı içinde sadece iki bölgeyi kapsamaktadır. Kültür varlığı değeri taşıyan birçok yapı ve çevresi“Etkilenme Geçiş Alanı”içinde bırakılmıştır. Çalışma alanı olarak seçilen bölge, anıtsal yapıları ve çevresinde konumlanan nitelikli konut ve ticaret dokusunu kapsamaktadır. Ancak bölgenin etkilenme geçiş alanında bulunması kültürel, fiziksel ve sosyal değerlerinin korunmasını olumsuz yönde etkilemektedir. Geri dönüşü olmayan müdahalelerin engellenmesi ve mevcut tarihi kent dokusunun olabilecek en iyi şekilde gelecek kuşaklara aktarılması için sit sınırları yeniden belirlenmesi gerekmektedir. Çalışma alanının, kentsel sit alanı ilan edilmesine, kültür varlığı değeri taşıyan yapıların belgeleme ve restorasyon çalışmalarının yapılmasına karar verilmiştir. Ancak tarihi bir kentin korunması sadece yasal önlemlerin alınması ile mümkün olmamaktadır. Yerel yönetimler ve bölge sakinleri bu konuda bilinçlendirilmelidir. Koruma kararları, mesleki yeterliliği olan uzman kişilerce alınmalıdır. Kütahya tarihi kent dokusunda çalışılmayı bekleyen birçok bölge bulunmaktadır. Bu çalışma ile araştırmacıların ve yetkili kişilerin harekete geçmesi, tez kapsamında izlenen yöntemin ve üretilen belgelerin ileride yapılması olası koruma çalışmalarına yol göstermesi ve katkı sağlaması ümit edilmektedir.
Özet (Çeviri)
Kütahya has been one of the central areas of residence from ancient times through the Republican Period. Although date of foundation of the city, called "Kotiaeion'' in the antique, is not definitely known, findings indicating a history of residence back to the Chalcolithic period were discovered. Kütahya hosted various civilizations including Phrygian, Persian, Alexander the Great, Bithynian, Pergamon, Roman and Byzantine civilizations. The city was ruled by the Anatolian Seljuks, Germiyanids and Ottomans following the Byzantine era. The city was the capital of principality in the Germiyanid Era and centre of Anatolian state in the Ottoman Era and thus it led to construction of various architectural works in the city. Kütahya also hosted nationalists in the War of Independence due to its strategic position. The historical incident occurring throughout this period gained a significant ground in the collective memory of the city. Physical, cultural and social values of the city were significant for my preference for the city as the area of study. At the same time, limited number of academic studies regarding protection of cultural heritage of Kütahya and small scale (street) of these studies was a deficiency in the literature. The idea of contributing in the literature by my study has been encouraging for me. In this dissertation, physical, climatic, social, economic and historical specialties of Kütahya Merkez district have been told and general information has been provided in the first part. Then, urban development of historical urban sites of Kütahya as well as its architecture and planning process and measures of conservation have been specified chronologically. In addition to written and visual sources, zoning plans and protection orders have been first degree reliable sources to comprehend the process. Kütahya suffered economic troubles like many Anatolian city as from the foundation of the Republic. The city surged economically by opening of Kütahya-Balıkesir and Kütahya-Seyitömer railway lines in 1932 and 1944 respectively and industrial investments in between 1945 and 1980. Increasing employment opportunities caused rapid population growth in the city. The population of the city increased by more than 100% in between 1950 and 1980. Economically developing city was exposed to an intense housing stress. Especially increasing need for housing and non-satisfaction of arising requirements by the traditional transportation network was among the most significant problems required to be solved. Zoning plans were designed in this process but historical urban fabric was considered to be ''residential area'' like a common area of residence. It was underlined in the Zoning Board Report (1960) that the decisions that would be taken should affect historical characteristics of the city as less as possible. However, the examples of Adnan Menderes Boulevard of 30m width, Hürriyet Street, dividing traditional commercial fabric, and Kapan Stream, a natural element of the character of the city demonstrate that this recommendation of the report was not really actualized. In 1979, historical urban sites of Kütahya was almost entirely declared to be protected area and any ''old'' building was registered. All zoning procedures were halted till completion of the conservation development plan. This caused raised eyebrows among both local authorities and local population. In 1984, these protected areas were narrowed down and the area laying between new and old protection borders was determined to be the ''Interaction Transition Area''. Nearly half of the traditional houses were deregistered. In 1987, ''Conservation Development Plan for Urban Protected Areas of Kütahya and Interaction Transition Area'' was approved. In this dissertation, changes from the beginning of 20th century to today were scrutinized on 1/2000 scale. The studied area covers residential core of the historical urban fabric, combining traditional houses and trade sites with monumental buildings. Settlement areas in 1956, 1963, 1971, 1976 and 2018 were documented by using cadastral drawings, existing maps and aerial photographs purchased from the General Directorate of Mapping. Then, these five periods were compared and changes in the fabric were identified. We selected 1953 as the year of beginning because first coloured aerial photo of the area dated back to that year. On the other hand, settlement area periods were selected by eras of significant fabric changes. As the area studied on 1/2000 scale was too large and there were many buildings in this area, we had to narrow down the studied area. In general terms, the field of study covers the area lying through İshak Fakih Complex in the north, Sultanbağı Street and Eğdemir Street in the south, Dükkâncık Street in west and Hürriyet Street in east. Settlement area analyses of the area were performed and it was also synthesized on 1/1000 scale. Three focal points were determined in the area studied on 1/1000 scale in terms of place in historical urban fabric of Kütahya and relevant physical and cultural values. These were the Grand Mosque, İshak Fakih Complex and Kossuth Museum (Hamdi Aydın's House). Five settlement areas drawings created on 1/2000 scale formed a preliminary study to demonstrate this process. Five layouts of 1/500 scale were created for each of three focal points and the process of change was documented. In this dissertation, conservation problems of the field of study on 1/1000 scale were determined as a result of the studies conducted with three different scales. Legal problems were specified by considering zoning plans and protection orders regarding historical urban fabric of Kütahya from past to present along with zoning and conservation laws of Turkey and existing zoning plan of Kütahya. Conservation problems were identified on urban and single-building scale by taking the documented changes, analysis and synthesis studies into account. In line with the data obtained, conservation recommendations of 1/1000 scale as well as layout recommendations of 1/500 scale for three focal points were provided. It was also emphasized that changes experienced by the settlement fabric should be taken into consideration while taking and implementing interference decisions and any source that may provide visual data should be used. In conclusion, historical urban sites of Kütahya contains traditional residence and trade fabric as well as many cultural properties from Byzantine (Kütahya Castle), Seljuk, Germiyanide and Ottoman eras. However, the borders of existing protected area only cover two areas in the settlement zone. Many cultural properties and their vicinities lay in the ''Interaction Transition Area''. The field of study selected covers architectural works of art such as Grand Mosque, Dönenler Mosque, Eğdemir Eğdemir Bath, İshak Fakih Complex, Kurşunlu Mosque, Kossuth Museum etc. and neighbouring traditional houses and trade sites. However, the area's laying in the interaction transition area negatively affects the efforts to protect physical and social properties. It is required to re-determined the borders of the protected area to avoid irreversible interventions and transfer existing urban fabric to the next generation as unharmed as possible. It was concluded that the field of study, a significant part of the historical urban fabric thanks to its properties, should be declared to be a protected area and documentation and renovation efforts should be put for the cultural heritage in the field. On the other hand, it is not possible to protect a historical city only by legal measures. We should raise awareness of the local authorities and local population for this purpose. Protection orders should be given by qualified experts. There are many fields that can be studied in the historical urban sites of Kütahya. We hope that the researchers and relevant authorities will take action and the method adopted and documents created within the scope of the dissertation will guide and contribute in the possible conservation efforts in the future thanks to this study.
Benzer Tezler
- Geleneksel kütahya evlerinin yapım tekniğinin incelenmesi ve koruma önerileri
The examination of construction techniques of traditional kutahya houses and conservation proposals
PINAR KOÇLARDAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
MimarlıkYıldız Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ÖMER FARUK TUNCER
- 18-19. yüzyıllarda Kütahya çiniciliği: Üretim ilişkileri, çini ticareti ve motifler
The tile making in Kütahya in the 18-19th centuries: Production relations, tile trade and motifs
YAPRAK KILKIŞ
- Kütahya Tavşanlı yerleşiminde geleneksel konut mimarisi ve koruma sorunları
Conservation problems of traditional housing architecture in Kütahya Tavşanlı settlement
ELİF YILMAZEL
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
MimarlıkYıldız Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. AYTEN ERDEM
- Harita tabanlı kitle kaynak kullanımı yöntemiyle dijital kentsel bellek aktarım modeli e[kent-im]: Kütahya kent merkezi örneği
Digital urban memory transmission model using map-based crowdsourcing method e[kent-im]: The case of Kütahya city center
HATİCE KÜBRA SARAOĞLU YUMNİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiBilişim Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. DERYA GÜLEÇ ÖZER
- Matrakçı Nasuh'un gözünden bazı Anadolu kentlerinin çözümlemesi
Analysis of some Anatolian cities through the eyes of Matrakçı Nasuh
MESUT YANCI
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Sanat Tarihiİzmir Katip Çelebi ÜniversitesiTürk İslam Arkeolojisi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ŞEBNEM PARLADIR