Davud Paşa Külliyesi yapıları ile yakın çevresinin tarihsel gelişimi ve koruma sorunları
Historical development and conservation issues of Davud Pasha complex buildings and their vicinity
- Tez No: 516802
- Danışmanlar: PROF. DR. DENİZ MAZLUM
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2018
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 288
Özet
İstanbul'un fethini izleyen yıllarda, şehrin imar ve iskânının sağlanması amacıyla, devlet adamları çeşitli bölgelerde yapılar inşa ettirmiş ve bu yapılar etrafında yeni yerleşimler gelişmiştir. Sultan II. Bayezid döneminde yaklaşık 15 yıl (1483-1497) sadrazamlık yapan Davud Paşa da, Tarihî Yarımada'nın 7. tepesi olarak bilinen bölgede, inşa ettirdiği külliye ile bölgenin gelişimine katkı sağlayan kişilerden biri olmuştur. Davud Paşa Külliyesi; cami, medrese, sıbyan mektebi ve imaret yapıları ile, bu yapılar için tesis edilen iskele hamamı, han, çifte hamam ve sayısı 100'ü aşkın hücre ve dükkandan meydana gelmektedir. Davud Paşa tarafından vakfedilmediği halde, semtin paşanın ismiyle anılması nedeniyle; burada bulunan mahkeme, iskele, rüştiye ve değirmen yapıları da“Davudpaşa”ismiyle tanımlanmaktadır. Bu çalışmada; adı geçen yapıların yapım ve onarım süreçleri incelenmiş, güncel koruma sorunları belirlenmiştir. Çalışma sadece yapılar ile sınırlandırılmamış; incelenen yapılar, aynı zamanda içerisinde konumlandıkları yaklaşık 1 km2'lik alanın kentsel ve sosyo-kültürel gelişimi ile birlikte paralel olarak ele alınmıştır. Tespit edilen sorunları ortadan kaldırmak ya da hafifletmek amaçıyla yapı ve çevre bazında koruma önerileri geliştirilmiştir. Yüzyıllar önce inşa edilmiş ve çeşitli müdahalelere maruz kalmış kültür varlıkları üzerinden elde edilebilecek veriler kimi zaman kısıtlı kalabilmekte ya da teknik veya idari nedenlerle özgün verilere ulaşılması çok zor olabilmektedir. Bu noktada; kültür varlıklarının inşa, keşif ya da onarım kayıtlarını incelemek, bu varlıkların geçmişi hakkında değerli verilerin elde edilmesine katkı sağlamaktadır. Bu nedenle çalışmada birincil kaynak olarak Osmanlı arşiv belgelerinden faydalanılmıştır. Başta Başbakanlık Osmanlı Arşivi ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi olmak üzere çeşitli arşivlerde yapılan katalog taraması ile ulaşılan belgeler konuya ilgisine göre tasnif edilmiş, belgelerden Osmanlıca olanların transkripsiyonları yapılarak çalışmada kullanılmıştır. İlgili literatürde bulunan ve bu güne kadar farklı çalışmalarda transkripsiyonları sunulan belgelerden özgün Osmanlıca aslına ulaşılabilenlerin de, hata olma ihtimali göz önüne alınarak transkripsiyonları gözden geçirilmiştir. Çalışmada ayrıca eski haritalardan ve fotoğraf gibi görsel kaynaklardan da yararlanılmıştır. Çalışma sürecinde, Davud Paşa Medresesi ve Davud Paşa Camisi'nde restorasyon çalışmalarının başlaması üzerine, yerinde yapılacak incelemelerden elde edilecek verilerin de çalışmaya dahil edilmesi amacıyla, restorasyon çalışmaları takip edilmiş ve değerlendirilmiştir. Doğal afet ve yangınların bölgede yol açtığı tahribat ve özellikle 19.yy'ın sonundan itibaren uygulanan bayındırlık faaliyetleri sonucunda bölgede genel dokunun büyük oranda değiştiği tespit edilmiştir. Yapı bazında ise, 1509, 1766 ve 1894 depremlerinin tümünde ağır hasar gören külliye yapılarının merkeze yakın diğer külliyeler ile karşılaştırıldığında, hemen hemen her dönem koruma ve onarım bakımından geri planda kaldığı görülmektedir. Çalışma kapsamında yapılan incelemelerde, külliye yapılarından Davud Paşa Camisi'nin dinî amaçlı kullanımı sebebiyle diğer yapılara oranla onarım bakımından ön planda tutulduğu görülse de; bu uygulamaların malzeme, teknik ve işçilik bakımından çok nitelikli olmadığı anlaşılmıştır. Tarihi boyunca pek çok kere tahribata uğrayan ve 1855 Bursa depreminin ardından tamamen yıkılan son cemaat yeri, yapının yıllar içerisinde en fazla müdahale gören ve parçası olmuş ve özgün kimliğine ait verileri yitirmiştir. İçerisinde şadırvanın yer aldığı avlu ise 20.yy'dan itibaren yeni yapılaşmalar sonucu ortadan kalkma noktasına gelmiş, günümüze sadece bazı duvar parçaları ulaşabilmiştir. Bunun yanında, günümüze ulaşan külliye yapılarından Davud Paşa Medresesi'ne afetler sonrasında gerekli onarımın uzun yıllar yapılmadığı anlaşılmıştır. Farklı duvar örgü sistemlerinin izlenebildiği medrese; özellikle 20.yy'da nitelikli bir onarım geçirmemiş ve bu durum tahribatının artmasına neden olmuştur. İçerisinde evsizlerin barındığı, zaman zaman kurban kesim yeri gibi uygun olmayan fonksiyonların yüklendiği yapının revak kubbelerinden sadece biri büyük ölçüde özgünlüğünü korumaktadır. Ayrıca; külliye yapılarından imaret, hamam, han, sıbyan mektebi ve dükkanların günümüze ulaşmadığı ve hazirenin de yüzyıllar içerisinde küçülmesiyle aralarında Davud Paşa'nın kızının mezarının da olduğu tespit edilen bazı mezarların ortadan kalktığı anlaşılmıştır. Osmanlı döneminde Davud Paşa Külliyesi yapılarının onarım süreçlerinin uzaması, hatta bazen hiç yapılamamasına bağlı olarak oluşan tahribatın başlıca sebepleri arasında, yapıların merkezden uzak konumu ve vakfın ekonomik açıdan zayıf olması gösterilebilir. 20.yy'da ise üst ölçekteki bölgesel kararlar ve imar faaliyetlerinin külliye yapılarını olumsuz etkilediği görülmektedir. Ayrıca 20.yy'da yapıların yakın çevrelerinde büyük hastane komplekslerinin kurulması ile çalışma bölgesinde izlenebilen yıkım sadece fiziksel boyutta kalmamış, bölge için zihinlerde yerleşen“tıp ve sağlık hizmetleri”algısı nedeniyle, bölgenin tarihî kimliği unutulmaya yüz tutmuştur. Oysa her türlü yıkım ve müdahaleye rağmen Tarihî Yarımada'da Bizans dönemine kadar uzanan kültürel kimliğini korumaya devam eden bölge; Davud Paşa Külliyesi dışında birbirine çok yakın konumda dört önemli külliye daha bulunması nedeniyle Osmanlı mimarlığının gelişim çizgisini yansıtması bakımından da kıymetlidir. Bu doğrultuda çalışma kapsamında Davud Paşa Külliyesi yapıları ve yakın çevreleri için geliştirilen koruma önerilerine ek olarak Tarihî Yarımada'nın ilgili bölümünde oluşturulması önerilen gezi rotasının bölgenin tarihî ve kültürel bir çekim merkezi olmasını destekleyeceği düşünülmektedir. Sadrazam Davud Paşa yapıları çerçevesinde, öncelikle özgün arşiv belgelerinden yararlanılarak Tarihî Yarımada'nın periferi olarak tanımlanan bir bölgesindeki gelişim ve değişiminin takip edildiği bu tez çalışması ile, aynı zamanda benzer konularda yapılacak çalışmalara özgün ve esin verici bir kaynak oluşturmak hedeflenmektedir.
Özet (Çeviri)
In the years following the conquest of Istanbul, the statesmen constructed buildings in various regions in order to populate the city so that new settlements developed around these buildings. Davud Pasha, who served as a grand vizier in the reign of Bayezid II for about 15 years (1483-1497), contributed to the development of the region, which is known as the 7th hill of the Historical Peninsula, by building his large complex. This complex consists of a mosque, a madrasah, a primary school, a public kitchen (imaret) and also two double baths, a commercial inn, and more than 100 cells and shops. In the contribution of the newly conquered city's building stock performed by Davud Pasha and other contemporary grand viziers, and also Sultan II. Bayezid's support for zoning activities can not be denied. Although not endowed by Davud Pasha; the courthouse, pier, high school and mill structures in the vicinity are also named after the grand vizier. In this dissertation; the construction and restoration processes of these structures were studied and current conservation problems were identified. The study is not limited to the structures only; it also analyses the urban and socio-cultural development of the area of about 1 km2 where the buildings are located. Conservation proposals in both building and environmental scale were developed in order to mitigate the identified problems. The data obtained for the cultural assets that were constructed centuries ago and subjected to various interventions, may be limited or it may be very difficult to reach the original form of the data because of technical or administrative reasons. At this point; examining the documents about construction, cost estimation or restoration of cultural assets; contributes to the acquisition of valuable data about the history of these assets. Accordingly, Ottoman archival documents were used as the primary source of reference for the study. The documents are found from various archives, including primarily the Prime Ministry Ottoman Archives and the Directorate General of Foundations Archives. The Ottoman documents were transcribed first and all the documents were classified according to their subject. Documents which were already transcribed in previous studies were also reviewed to prevent any potential errors. The other major sources that have been examined in this study, are the şer'iye court records and the narh (price) books. It is known that majority of the court records relating to the Davud Pasha Court were disappeared in the fire of 1782, but subsequent records from this date also contain precious data for the study area. The records especially about sales of stores and lands, rental problems, disputes in trade, and inheritance problems; give clues about the physical and social environment around the Davud Pasha complex. The narh books examined in this study are important for the data about the transportation made from Davud Pasha pier. With the information obtained about the pier, the transport network of Davut Pasha pier in the 18th century and the importance of the pier were examined. The relevant section of the dissertation was contributed to the investigation of the change of the region, which is now completely disconnected from the sea. This work also references old maps and visual sources such as photography. During this study, the restoration work at Davud Pasha Madrasah and Davud Pasha Mosque was followed and evaluated in order to include the data obtained from the on-site examinations. It has been found that the destruction caused by natural disasters and fires along with the public works that have been carried out especially since the end of the 19th century, have changed the general urban pattern of the region. Five different maps and sketches belonging to different periods were overlaid in the related section and the physical change of the area was examined. In this study, it is understood that; many historical buildings were dissapeared as a result of zoning activities due to increase in population such as new constructions and boundary changes of properties, as well as natural disasters. But it is possible to follow some of these historical buildings from the street names. This study on the streets, also reveals the changes in the original street pattern. In this section 175 streets and 90 monumental buildings were exemined and it was revealed that; the street names which were associated with the nearby monumental structure or nearby artisan communities, were changed similarly with the physical alteration of the region. On the structure basis, it is visible that the Davud Pasha Complex which was severely damaged by the earthquakes in 1509, 1766 and 1894 was considerably less favoured in terms of conservation and restoration efforts in almost every period compared to the similar complexes located in or close to the centre. Although this study reveals that Davud Pasha Mosque was always in a favourable position in terms of restoration priorities compared to the other buildings of the complex; these implementations are not always of the highest quality in terms of material, technique and workmanship. The riwak (portico) of the last prayer hall, which had been destroyed many times throughout its history and which was almost completely in ruins after the 1855 Bursa earthquake, became the most altered part of the structure over the years and lost its original identity. In the study, the change of the portico in the 19th century and after was examined. In the 20th century, the courtyard was considerably reduced in size due to the construction of new buildings around; only a small portion of the precinct walls, including the fountain could survive. This situation caused the mosque, fountain and shadervan items to break apart spatialy. Reconstruction of the boundaries of the courtyard based on the daily traces of the courtyard wall, is one of the conservation proposals presented in the dissertation in order to restore spatial integrity. As for the Davud Pasha Madrasah, the necessary repairs have not been done for many years after the disasters and the madrasah where different wall systems can be identified did not receive adequate restoration especially in the 20th century, and this aggravated decay and deteriorations. Only one of the riwaq domes retains partly its originality. Moreover, the building housed homeless people and some very unsuitable functions were also assigned. Due to the destruction of the madrasah, there are many demolution requests in archives for the reason of building causing danger to vicinity or using the land area more efficiently. In addition to that; the unqualified and unfinished restorations of the Davud Pasha Madrasah in the 21st century, increased the damage on the building rather than preventing it. These unqualified restoration interventions and their negative results have been examined within the scope of the thesis. This study also examined the present day functions of the existing madrasah in Istanbul and depending on spatial requirements and physical conditions, a new function proposal has been introduced for the Davud Pasha Madrasah. This study revealed that the buildings such as imaret, bath, inn, primary school and shops did not survive to the present day and with the downsizing of the graveyard (hazire), some tombs including the tomb of Davud Pasha's daughter, had been removed. The site plan dated 1885 which was obtained in the archive search is especially informative about the hazire and lost tombs. The same document also contains valuable information about the architecture features of the Davud Pasha Mosque in 19th century. The architectural project prepared for the reconstruction of the Davud Pasha Court after the fire is also important both for being a project of a 19th century structure and for architectural data of the court which gave limited information earlier. The reasons for the prolongation of the repair processes or negligence over the Davud Pasha Complex buildings during the Ottoman period, are probably due to the distant location of the structures from the centre and the economical poorness of its foundation. In the 20th century, the upper scale regional decisions and the zoning activities affected the structures negatively. Additionally, due to the establishment of large hospital complexes in the immediate surroundings of the structures in the 20th century; the destruction has not only remained in the physical dimension, but the historical identity has also been forgotten because of the“medical and health services”perception of the region. Reducing the present emphasis of medical services in region, is one of the important conservation proposals for set out to reveal the historical characteristics of the region. Despite all the destruction and intervention in the Historical Peninsula, the area continues to maintain its cultural identity that extends to the Byzantine period. Due to the fact that there are four other important complexes close to each other besides Davud Pasha Complex, it is also valuable for reflecting the development line of Ottoman architecture. The region is almost an open-air museum for students who are studying in the fields of architecture, history and art history. In this context, in addition to the conservation proposals developed for the Davud Pasha Complex structures and the nearby area, the trip route proposed for the relevant part of the Historical Peninsula may also support the region to become a historical and cultural attraction centre. It is believed that the proposed trip route will provide the ecomomic development of the region by raising tourism income. But problems arising from the unplanned integration of tourism into less favoured historical areas, are being discussed in conservation field. For that reason, such probable problems are also mentioned in the section of conservation proposals and the recommended proposals were supported by international charters and principles about conservation. In addition; transferring to an appropriate place of functions which are incompatible with the historical environment such as warehouses, repair shops, car parks and car wash areas and also new design of open spaces are the main topics mentioned in the study in order to emphasize the historical and cultural enviroment. This dissertation that traces the development and change of Davud Pasha Complex buildings in their architectural and regional context defined as the periphery of the Historical Peninsula by using the original archival documents aims to inspire similar studies.
Benzer Tezler
- Mimar Dâvud Ağa'nın hayatı, eserleri ve üslup anlayışı
Mimar Dâvud Ağa?s life, works and style
ŞERİF TÜMER
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Sanat TarihiYüzüncü Yıl ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDÜLHAMİT TÜFEKÇİOĞLU
- Davud Paşa Medresesi örneğinde 15. yy İstanbul medreseleri koruma sorunları ve önerileri
Davud Pasha Madrasa-A sample for the problems and recommendations of reservation for 15. century İstanbul madrasas
FÜSUN KARADAĞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
MimarlıkMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. DEMET BİNAN
- Beylikler Devri mimarisinde celî sülüs ve kûfî yazı türlerinin istif beraberliği
Composition of jeli thuluth and kufic inscription types in the architecture of the period of principalities
SABRİ KAZANLI
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Sanat TarihiMarmara Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATİH ÖZKAFA
- Üsküdar'ın vakıf eser kültür mirası ve korunması için öneriler
Uskudar?s waqf cultural heritage and proposals for it?s conservation
BETÜL GELENGÜL EKİMCİ
Doktora
Türkçe
2011
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYŞE ZEYNEP AHUNBAY