Bir kültürel varlık olarak hamamlar ve İstanbul hamamları üzerine haritalama çaışması
Baths as cultural values and mapping on İstanbul baths
- Tez No: 535739
- Danışmanlar: DOÇ. DR. YASEMEN SAY ÖZER
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Bath culture, Istanbul Baths, mapping
- Yıl: 2019
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yıldız Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Mimari Tasarım Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 250
Özet
Yıkanma fonksiyonunun yanı sıra sosyal ve kültürel işlevler üstlenmiş derin köklere sahip hamamlar biçimlenişleri, kentsel doku ve sosyal yaşantı içerisindeki yerleri ile toplumsal belleğin önemli bir parçası olarak tanımlanabilir. Anadolu'nun tarihi coğrafyasında antik kentlerin sahip olduğu ve halen kullanılan geleneksel hamamların varlığı, bu kültürün kavramsal anlatımlarının ötesinde mimari özellikleri, doğal, sosyal ve yapılı çevre ilişkileriyle gelişim süreçlerinin analizlerini gerektirmektedir. Günümüz küreselleşen dünyasında yıkanma kültürünün sosyal anlamda sahip olduğu çağrışımlardan uzaklaşarak fiziksel ve pratik bir unsura dönüşmesi ile hamamlar kullanım değerlerini yitirerek tahribata uğramışlardır. Bu kapsamda Roma, Bizans ve Türk toplumlarının hayatlarında anlamlı bir yere sahip olan İstanbul hamamları belge ve tespitleriyle hamam kültürünün korunması, temsil ve sürdürülebilirliği doğrultusunda incelenmiştir. Bu doğrultuda hazırlanan tez beş bölümden oluşmaktadır. İlk bölümünde araştırmaya temel oluşturan ve kapsamını belirleyen öncül çalışmalar incelenmiştir. Güncel literatür taramasının yanında amaç ve hipotezler belirtilerek kullanılan yöntem üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde antik dönem itibariyle yıkanma kültürü ve kökenleri tinsel, fizyolojik, sosyal bileşenleriyle irdelenmiştir. Burada suya bağlı gelişen yerleşim kararları ve yaşam biçimi, farklı ritüel ve ihtiyaçlar doğrultusunda gelişen alışkanlık ve kültürel ifade biçimlerine yer verilmiştir. Araştırmanın temel hipotezinde yer alan yıkanma eyleminin sosyal boyutta gelişimi ve kültürel sürekliliği ifade edilmiştir. xiii Üçüncü bölümde yıkanma kültürünün yapısal bir boyut kazanmasında ve bu ifade biçiminin gelişiminde rol alan etmenler incelenmiştir. Hamamların kentsel doku içerisindeki yerleri, mimari ve yapısal özellikleriyle tanımları yapılmıştır. Tarihsel süreçte kronolojik, bölgesel, tipolojik ve kullanım biçimlerine bağlı gelişimleri incelenmiştir. Antik dönem ve Türk hamamlarını kapsamı içine alan bölümde, sosyal ve fiziksel çevre ile etkileşimin ortaya çıkardığı farklı temsiller karşılaştırmalı biçimde irdelenmiştir. İlk bölümde anlatılan kültürel değerlerin somut ifadeleri olan bu ortak yapı geleneği, programlarının gerektirdiği temel şablonun ötesinde zaman içinde yere bağlı gelişen özgün mimari karakterleriyle dikkat çekmektedir. Dördüncü bölümde çalışma kapsamı olarak belirlenen İstanbul hamamları, temel kaynakların yanı sıra hamam yoklama defterleri, yakıt giderleri, nüfus sayımı, divan kayıtları gibi farklı kaynaklar üzerinden taranarak kentin ilk yerleşim kararlarından günümüze incelenmiştir. Elde edilen grafik ve değişken verilerde etkin doğal ve beşerî unsurların ardından değerlendirme ölçütlerini içeren kapsamlı bir tespit tablosu oluşturulmuştur. Tabloda yer alan verilerin coğrafi bilgi sistemine entegresi ile oluşturulan haritalar kent ölçeğinde bütün olarak değerlendirme ve durum tespiti yapılmasını sağlamıştır. Genel tespitlerin detaylandırılması, yakın çevre, değişim ve etkileşim analizleri için ise tarihi yarımada ve çeperlerini kapsayan kataloglar oluşturulmuştur. Tablo, harita ve kataloglarda yer alan tüm bu veriler fiziksel çevre ve mevcut kullanım durumları, farklı mimari temsil biçimleri ve sosyal etkileşim boyutları ile incelenmiştir. Dolayısıyla kentin topoğrafyası hamamlar üzerinden okunurken hamamlar zaman ve yer kavramlarının ötesinde öncül bölümlerde edinilen parametreler ile değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, elde edilen veriler üzerinden çevresel ve toplumsal değişim faktörlerinin yaşayan birer organizma olarak hamamlar üzerine etkileri farklı araçlar ile değerlendirilmiştir. Konuya ilişkin çözüm önerileri oluşturulurken pratikte uygulanan genel fiziksel kararların ötesinde sosyo-kültürel bir bakış ve toplumsal katılımın hamam kültürünün sürdürülebilirliği üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Anahtar kelime: Hamam kültürü, İstanbul Hamamları, haritalama
Özet (Çeviri)
Apart from bathing function, the long-established Turkish Bathhouses (hamams) which bear social and cultural functions are an important part of social memory in cases of their configuration, urban texture and the part they take in social life. Beyond conceptual expressions of this culture, existence of still-used traditional hamams which lie in ancient cities of historical Anatolia necessitates analyzing their architectural features and their development process relationships between natural, social and built environment. In current globalizing world, the bathing culture grew away from connotations that it socially had and turned into a more practical and physical fact. Thus, the hamams lost their value of use and became destroyed. Hamams of Istanbul, which hold an important meaning for Roman, Byzantine and Turkish communities, have been studied in the direction of protection, representation and sustainability of hamam culture, with documents and determinations. The thesis which is laid out on these scopes consists of 5 parts. In the first part, antecedent studies that provide the basis and determine the scope of our research are investigated. Contemporary literature sweeping, purpose and hypotheses are specified and the used method is addressed. In the second part, bathing culture and origins of ancient era are studied within the scope of spiritual, physiological, and social components. Settlement decisions and life styles in connection with water, habits and cultural expression manners arising from different rituals and necessities are given place hereby. Social development and cultural continuity of bathing action that is the basis of the research are discoursed. xv In the third part, factors that helped bathing culture gain a structural dimension and develop this explanandum are investigated. Positions of hamams in urban texture, architectural and constructional characteristics of hamams are defined. Their development in cases of chronological, regional, typological and improvement depending on usage types in historical process are studied. In the part that includes ancient era and Turkish baths, representations that arise from interactions of social and physical environment are probed comparatively. This shared structure tradition which is the concrete expressions of cultural values which are explained in the first part draws attention with its unique architectural characteristics that developed depending on the location over time beyond that time's necessitated basic template. In the fourth part, hamams of Istanbul which is the study scope are studied from the very first settlement decisions until today, as well as its different sources such as fundamental resources, hamam attendance records, fuel expenses, council records are swept. Comprehensive identification table that includes evaluation criteria is created in accordance with the obtained graphical and variable data after natural and humane factors. The maps which are created by integrating the data on the table into geographical information system helped perform whole evaluation on city scale and make assessment. Catalogues which contain historical peninsula and its boundaries were created in order to detail the general determinations and to analyze immediate environment, alteration and interaction. All these data present in table, map and catalogues are studied within the scope of physical environment and current usage status, different architectural representation forms and social interaction extents. Therefore, while topography of the city can be seen through hamams, the hamams are evaluated based on the parameters gained in previous parts beyond time and place factors. Consequently, effects of environmental and social variance factors on the living organism hamams are evaluated by different instruments through the gained data. While creating solution suggestions for subject matter, effects of sociocultural approach and social participation on sustainability of hamam culture beyond general physical decisions applied in practice are studied.
Benzer Tezler
- Gelenekselden küresele bahçe tasarımı: Çin ve Japonya'dan örnekler
Garden design from traditional to global: Case of China and Japan
ENİSE BURCU KARAÇİZMELİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
Peyzaj Mimarlığıİstanbul Teknik ÜniversitesiPeyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AHMET CENGİZ YILDIZCI
- Masalın toplumsal işlevi: Bir göstergebilimsel sembolik analiz
The social function of the fairy tales: A semiological symbolic analysis
ELİF KANCA
Doktora
Türkçe
2009
AntropolojiHacettepe ÜniversitesiSosyal Antropoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. N. SERPİL ALTUNTEK
- Din, gelenek ve modernleşme bağlamında medrese kültürü ve toplum
The culture of madrasa and society in the context of religion, tradition and modernity
AYHAN ERCÜMENT
- Çağdaş müzecilik modeli çerçevesinde Türkiye için çocukluk müzesi önermesi
Museum of childhood for Turkey based on contemporary museum models
NİLÜFER YENİGÜN
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
MüzecilikYıldız Teknik ÜniversitesiMüzecilik Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. OYA ABACI
- Sanayi kümelerinin başarısında sosyal sermayenin rolü: Ankara ve Konya makine imalat sanayi örneği
Role of social capital in success of industrial clusters: the case of mechanical engineering industry of Ankara and Konya
ÖZER KARAKAYACI
Doktora
Türkçe
2011
CoğrafyaYıldız Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İCLAL DİNÇER