Yazma eserlerde kullanılan boyarmaddelerin belirlenmesi ve kağıdın yaşlanma kinetiği üzerine etkisinin araştırılması
Determination of dyestuffs used in manuscripts and investigation of the effects on ageing kinetics of paper
- Tez No: 543857
- Danışmanlar: DOÇ. DR. EMEL AKYOL
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Kimya Mühendisliği, Chemical Engineering
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2019
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yıldız Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Kimya Mühendisliği Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Kimya Mühendisliği Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 219
Özet
Yazma eserler içerdikleri bilgilerin yanı sıra üretildikleri dönemin kültürel, sosyal ve ekonomik hayatını yansıtmaları sebebiyle de önemli kültürel miras objelerindendir. El yazısıyla yazılmış bu eserlerin çoğunda taşıyıcı olarak kağıt kullanılmıştır. Kağıt destekte ana bileşen olan selülozun yanı sıra lignin, hemiselüloz, yüzey işlem maddeleri, dolgu malzemeleri ve safsızlıklar da bulunabilmektedir. Ayrıca metin kısmını oluşturan mürekkepler, süslemelerde ve kağıdı renklendirmede kullanılan pigment ve boyalar da yazma eser yapımında kullanılan diğer malzemelerdir. Zaman içerisinde gerek iç gerekse dış faktörlerin etkisiyle bu malzemelerde birtakım bozunmalar meydana gelmektedir. Kağıt üzerinde asit katalizli hidroliz ve oksidatif bozunma reaksiyonları ile selüloz depolimerizasyonu gerçekleşir ve kağıdın mukavemetinde azalma meydana gelir. Eserlerin gelecek nesillere aktarılabilmesi için konservasyon bilimcileri bir takım kimyasal stabilizasyon stratejileri geliştirmiştir. Geçiş metali katalizli oksidatif bozunmanın yavaşlatılması için antioksidant çözeltileri ve glikozidik bağın kırılmasını önlemek amacıyla asit giderme ajanları kullanılmaktadır. Eserlerde kullanılan asidik bileşenler veya demir mazı mürekkebi ile bakır bazlı pigmentler gibi geçiş metali içeren bileşiklerin selüloz destek üzerinde yarattığı tahribatın büyüklüğünün belirlenmesi ve bozunmayı önlemede kullanılan kimyasalların etkinliğinin test edilmesi için genellikle model numuneler hazırlanmaktadır. Bu malzemelerin selüloz üzerindeki uzun vadeli etkilerinin araştırılması için hızlandırılmış (yapay) yaşlandırma testleri yapılmaktadır. Ardından numunelerde meydana gelen fiziko-kimyasal değişimler görüntülenerek bir takım kantitatif verilere dönüştürülmektedir. Bu çalışmada Millet Yazma Eser Kütüphanesi Feyzullah Efendi koleksiyonlarına kayıtlı 62 ciltten oluşan ve 15. yüzyıla tarihlendirilen Keşfü'l-Beyân an Sıfâti'l-Hayevân adlı eserin kahverengimsi sayfalarında meydana gelen agresif mürekkep korozyonunun sebebi araştırılmıştır. Eserler üzerinde µXRF, Raman ve FTIR spektroskopileri ile tahribatsız analizler gerçekleştirilmiştir. Eserlerden kırıntı halinde dökülen parçalardan numuneler alınarak kromatografik analizler yapılmış ve tespit edilen bileşiklere dayanarak bu kağıtların ışgın (Rheum ribes L.) ile renklendirilmiş olduğu düşünülmüştür. Yüksek oranda selülozdan oluşan Whatman kağıtları ışgının yanı sıra yazma eserlerde kağıdın renklendirilmesinde kullanıldığı bildirilen zerdeçal (Curcuma longa L.), cehri (Rhamnus petiolaris Boiss), aspir (Carthamus tinctorius L.) ve soğan (Allium cepa L.) kabuğu bitkileri ile kırmız böceğinden (Dactylopius coccus Costa) elde edilen boyarmaddeler ile renklendirilmiştir. Ardından üzerine tarihi reçeteye göre hazırlanan demir mazı mürekkebi sürülmüştür. Demir mazı mürekkebi kullanımına bağlı olarak gelişebilecek korozyonun yavaşlatılması için boyanmış kağıtlara antioksidant ve asit giderme işlemleri uygulanmıştır. Hazırlanan model kağıtlar hızlandırılmış yaşlandırma testine tabi tutulmuş ve belirli aralıklarla veri toplanmıştır. Yaşlanma süresince pH ve optik özelliklerde meydana gelen değişimler de ölçülmüştür. Renklendirilmiş kağıtlar ve mürekkep içeren ışgın boyalı kağıtlar için viskozimerik ölçümler yapılmış ve elde edilen veriler polimerizasyon derecesi değerlerine dönüştürülmüştür. Kağırlarda yaşlanma ile meydana gelen kimyasal bozunmanın kinetiği çalışmalarında glikozidik bağ kırılma sabiti (k), selüloz zinciri başına ortalama makaslanma sayısı (sv) ve kırılan glikozidik bağ sayısı oranı (δ) hesaplamaları yapılmıştır. Literatürde saf selüloz veya bunun demir mazı mürekkebi içeren örneklerinin yaşlandırma çalışmaları mevcuttur. Boyarmaddelerin eklenmesiyle yapılan bozunma kinetiği çalışmaları ile bu tezin konservasyon çalışmalarına önemli bir katkı sağlayacağı düşünülmüştür.
Özet (Çeviri)
Manuscripts are one of the most important cultural heritage objects due to the information they contain and also they reflect the cultural, social and economical life of the period in which they are produced. Paper is used as a carrier in most of these hand-written books. Paper support may contain lignin, hemicellulose, sizing and filling materials and impurities in addition to the main component cellulose. Inks at the textblock, pigments at illuminations and dyes utilized for coloring paper are the other materials used at manuscript production. Several types of degradation occur at these materials both with internal and external factors over time. Acid catalyzed hydrolysis and oxidative degradation cause cellulose depolymerization and paper strength decreases. In order to transfer the artefacts to the next generations conservation scientists developed chemical stabilization strategies. Antioxidant solutions are used for transition metal catalyzed oxidative degradation and deacidification agents are utilized for preventing glycosidic bond breakage. Model samples are prepared in order to determine the size of the degradation on cellulose support caused by acidic contents and compounds as transition metal containing iron gall ink and copper based pigments and to test the efficiency of preventive chemicals. Accelerated (artificial) ageing tests are performed to estimate the long-term effects of these materials. Physico-chemical changes at the samples are monitored and are converted to quantitative data. In this study, reasons of aggressive ink corrosion occurs at brownish papers of Keşfü'l-Beyân an Sıfâti'l-Hayevân that is consists of 62 volumes and belongs to the Millet Manuscript Library Feyzullah Efendi collection were investigated. Nondestructive analyses via µXRF, Raman and FTIR spectroscopies are performed. Samples were collected from the fragments of the manuscripts and due to the compounds detected at chromatographic analyses papers were considered to be colored with rhubarb (Rheum ribes L.). Besides rhubarb, Whatman papers which have high cellulose content were colored with plants as turmeric (Curcuma longa L.), buckthorn (Rhamnus petiolaris Boiss), safflower (Carthamus tinctorius L.) and onion (Allium cepa L.) skin bitkileri ile kırmız böceğinden (Dactylopius coccus Costa) and cochineal insect (Dactylopius coccus Costa) which are reported to be used for coloring manuscript pages. Iron gall ink was prepared according to a historical recipe and applied on dyed Whatman papers. Antioxidants and deacidification solutions were applied on dyed papers in order to slow down the rate of corrosion that may occur due to the usage of iron gall ink. Model papers were subjected to accelerated ageing tests and samples were collected periodically. Changes in pH and optical properties were measured during ageing. Viscometric measurements were completed for dyed papers and inked rhubarb dyed papers and converted to degree of polymerization values. In chemical degradation kinetic studies rate of glycosidic bond breakage (k), the number of scissions per initial cellulose chain (sv) and ratio of broken bonds (δ) were calculated. Several studies about ageing of pure cellulose and iron gall ink containing cellulose take place in the literature. It is considered that this thesis will make an important contribution to the literature with its natural dye containing content.
Benzer Tezler
- İstanbul müze ve saraylarında bulunan yazma eserlerin koleksiyonu
Collection of the block prints exhibited in the museums and palaces of Istanbul
TÜRKAN BİLGİN
Yüksek Lisans
Türkçe
1998
El SanatlarıMarmara ÜniversitesiGeleneksel Türk El Sanatları Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. SİBEL ARIK
- A comparative study on chemical characterization of different ink ingredients used in ancient ornamented manuscripts
Eski tezhipli yazma eserlerde kullanılan farklı mürekkep bileşenlerinin kimyasal karakterizasyonu üzerine karşılaştırmalı bir çalışma
ESRA MERT
Yüksek Lisans
İngilizce
2008
ArkeometriOrta Doğu Teknik ÜniversitesiArkeometri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. LEMİ TÜRKER
PROF. DR. ŞAHİNDE DEMİRCİ
- 16. yüzyıl yazma eserlerde sazyolu üslubunda kullanılan mitolojik canlı imgelerinin incelenmesi ve yeniden yorumlanması
Examination and review of mythological living images used in sazyolu style in 16th century manuscript works interpretation
BELİZ HUYUTEMİZ AKIN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
El SanatlarıMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiGeleneksel Türk Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MÜNEVVER ÜÇER
- Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesinde korunan 16. yy. a ait el yazması eserlerin ebrularının incelenmesi
Examining of marbling of manuscripts belonging to the sixteenth, protected in the Kastamonu Manuscript Library
MERT COŞKUN
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
El SanatlarıKastamonu ÜniversitesiSanat ve Tasarım Ana Sanat Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İBRAHİM MUSTAFA VUSLAT NOYAN GÜVEN
- Afyon Gedik Ahmet Paşa İl Halk Kütüphanesinde yer alan Arapça gramere dair yazma eserlerin tasnif ve tavsifi
Classification and description of manuscripts of Arabic sarf (morphology) in Afyon Gedik Ahmet Pasha Provincial Public Library
MEHMET FEVZİ SARGIN
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Doğu Dilleri ve EdebiyatıSelçuk ÜniversitesiDoğu Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. RECEP DİKİCİ