Çağatay ve Kırgız Türkçesi sözlüklerinde sosyal ve kültürel yaşam
The social and cultural life in chagatai and Kyrgyz Turkish dictionaries
- Tez No: 565252
- Danışmanlar: PROF. DR. BİLGE ÖZKAN NALBANT
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Çağatay Türkçesi, Kırgız Türkçesi, Sözlükçülük Geleneği, Sosyal ve Kültürel Yaşam, Söz Varlığı
- Yıl: 2019
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Pamukkale Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Çağdaş Türk Dilleri ve Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 587
Özet
Çağatay yazı dili, Oğuz Türklüğünün sınırlarını çizen Karadeniz, Kafkas Dağları, Hazar Denizi ve Orta İran'ın kuzey ve doğusunun dışında kalan bütün Türk coğrafyalarında, 500 yıl boyunca kullanılmış olan bir yazı dilidir. Bu yazı dili Kırgızlar da dāhil olmak üzere bütün Türk boylarında neredeyse 1928'li yıllara kadar etkisini göstermiştir. Sonrasında ise, Sovyet dönemi dil politikalarının gereği olarak ağız özelliklerine göre yeni yazı dilleri oluşturulmuş, Kırgız Türkçesi de bu politikanın dışında kalamamıştır. Çağatay yazı dilinin etkisini gösterdiği coğrafyalarda bu yazı dilini temel alan birçok sözlüklerin oluşturulduğu bilinmektedir. Bu sözlüklerin Türk dili, kültürü ve sosyal hayatında önemli bir yeri bulunmaktadır. Bu nedenle Çağatay sahası sözlükleri bu çalışmanın esasını oluşturmaktadır. Çalışmanın ilk aşamasında, Çağatay Türkçesi sözlüklerinden yola çıkarak Çağatay Türkçesinin söz varlığında önemli bir yeri olan sosyal yaşam kelimeleri tespit edilerek sınıflandırılmıştır. Daha sonra bu sınıflandırmayı esas alarak Kırgız Türkçesi söz varlığı içerisindeki yansımaları ortaya koyulmuş, Çağatay Türkçesi ve Kırgız Türkçesine ait aile, akrabalık, boy adları, dinî inanış, gelenek, görenek, eğitim, giyim, kuşam, yemek, ulaşım, haberleşme, tarım, hayvancılık adları, avcılık vb. terimleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Dönemin sosyal hayatının söz varlığı üzerine kapsamlı bir değerlendirme niteliğinde olan bu çalışmada“Giriş, Söz Varlığı Tespiti ve Sınıflandırılması, Kırgız Türkçesindeki Karşılıkları, Değerlendirme ve Sonuç”bölümleri yer almaktadır. Değerlendirme bölümünde, taramış olduğumuz Çağatay Türkçesi sözlüklerinde tespit edilen sosyal yaşam kelimelerinin Kırgız Türkçesindeki karşılıkları tablo ile gösterilmiştir. Daha sonra bu tablolardan hareketle konuyla ilgili grafikler oluşturulmuş ve bu grafikler ile kelimelerin benzer ve ortak olmayan söz varlığı değerlendirilmiştir. Böylelikle Çağatay ve Kırgız Türkçesindeki kelimeler arasındaki benzerlikler ve farklılıklar bu grafik ve tablolar ile açık hale getirilmiştir.
Özet (Çeviri)
Chagatai language is a common language used in all the Turkish geographies which are located outside of the north and east of the Black Sea, the Caucasus Mountains, the Caspian Sea and Central Iran, which is the boundaries of Oghuz Turkic. This written language has taken effect by means of Turkish tribes including the Kyrgyz until almost 1924s. Afterwards, according to the language policies of the Soviet era, new writing languages were created according to the characteristics of the dialects and Kyrgyz Turkish took its share from this policy. It is known that Chagatai writing language is influenced in all Turkish geography and with this effect, many dictionaries are formed based on the Chagatai written language. These dictionaries have a very significant position in the history of Turkish language and culture. In the first phase of the study, the social life words which have an important place in the vocabulary of Chagatai Turkic are classified as it is determined on the basis of the Chagatai Turkish dictionaries. Afterwards, the reflections within the Kyrgyz Turkish vocabulary was revealed based on this classification. In this study, such as family, kinship, boy names, religious belief, tradition, custom, Education, clothing, harness, food, transportation, communication, agriculture, livestock names, hunting terms have been tried to be determined. In this study, which is a comprehensive evaluation on the vocabulary of the social life of the period,“Introduction, Vocabulary Verification and Classification, Equivalents in Kyrgyz Turkish, Evaluation and Conclusion Sections”are included. In the evaluation section, the equivalents of social life words in the Chagatai Turkish dictionaries that we have reviewed are shown in the table. Afterwards, graphs related to the topic were formed based on these tables. With these formed graphs, similar and uncommon vocabulary of words are evaluated. Thus, the similarities and differences between the words in Chagatai and Kyrgyz Turkish were made clear by these graphs and tables.
Benzer Tezler
- Moldo Niyaz'ın eseri örneğinde geçiş dönemi Kırgız türkçesi
Transitional Kyrgyz turkish in the work of Moldo Niyaz
MERVE NUR ERTEM
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DilbilimNiğde Ömer Halisdemir ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MEDER SALIEV
- Osmanaalı Sıdık Uulu'nın eserleri örneğinde geçiş dönemi Kırgızcası
Transitional Kyrgyz language in the works of Osmanaali Sidik Uulu
MEDER SALİEV
Doktora
Türkçe
2019
DilbilimNiğde Ömer Halisdemir ÜniversitesiAvrasya Araştırmaları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HİKMET KORAŞ
- 'uzak Col' romanı örneğinde 1930'lu yıllarda Kırgız yazı dili üzerine bir inceleme
A study on the Kyrgyz written language in the 1930s like on the case of the 'uzak col' novel
HİLMİ GÜLENAY
Doktora
Türkçe
2024
DilbilimNiğde Ömer Halisdemir ÜniversitesiAvrasya Araştırmaları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HİKMET KORAŞ
- Tarihi ve çağdaş Türk lehçelerinde geniş zaman (Basit çekim)
Wide time in historical and contemporary Turkish dialects (Simple shooting)
SERVET BOĞA
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimSiirt ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ŞAHAP BULAK
- Kırgız Türkçesinde isim yapma
Кыргыз тилиндеги атоочтун жасалышы
TATYANA NURİAHMETOVA
Doktora
Kırgızca
2012
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA S. KAÇALİN
DOÇ. DR. MEVLÜT GÜLTEKİN