Кыргыздардын жана хакастардын ортосундагы этномаданий байланыштар
Kırgızlarla hakaslar arasındaki etno-kültürel ilişkiler
- Tez No: 614724
- Danışmanlar: PROF. DR. OLCOBAY KARATAEV
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Kırgızlar, Hakaslar, etnokültür
- Yıl: 2015
- Dil: Kırgızca
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 109
Özet
Диссертациянын биринчи бөлүмү кыргыздардын жана хакастардын тарыхый-этникалык байланышы, кыргыз, хакас урууларынын ортосундагы жалпылыктар тууралуу жазылган. Кыргыздардын эл болуп калыптанышы, келип чыгышы боюнча көптөгөн талаш тартыш маселелер жаралган. Бул боюнча окумуштуулар эки көз карашта бөлүнүшкөн . Биринчилери кыргыздар Тянь-Шанга Сибирден көчүп келишкен деген ойду билдирсе, экинчилери кыргыздар байыркы мезгилден бери эле жергиликтүү калк болгон деген көз карашты жакташкан. Биз бул маселени кыргыздар менен хакастардын фольклордук чыгармаларында берилген булактарга таянып, салыштыруу методу аркылуу тарыхый анализ жүргүзүп, кыргыздар менен хакастардын тарыхый-этникалык байланышы жазылды. Ал эми кыргыз, хакас урууларынын ортосундагы жалпылыктар тууралу маалыматта кыргыздардын ичиндеги уруулар менен хакастардын ичиндеги уруулардын аттарынын жана уруу тамга белгилеринин окшоштугу алардын айырмачылыктары изилденип, кыргыз-хакас уруу-урук аталыштарынан параллелдери боюнча мисалдар чагылдырылды. Экинчи бөлүм кыргыз, хакас элинин маданий байланышы тууралуу изилденип, эки элдин ортосундагы фольклордук чыгармаларындагы окшоштуктар жана айырмачылыктар, аңгеме, уламыштарынын мазмундук жактарындагы жалпылыктар каралды. Элдин оозеки чыгармаларында аңыз болуп айтылып калган аңгеме жомокторунда, даңазаланып айтылган 5 дастандарында, таалим таасир берчү макал-лакаптарында, аваздуу ырларында жана башка чыгармаларында элдин бай тарыхы сакталып калаары бышык. Кыргыздардын“Ак Мактым”менен хакастардын“Абахай Пахта”чыгармаларынын мазмундук сюжеттери, хакастардын“Арыхпай Тайжы”жана кыргыздардын“Толубай Сынчы”чыгармаларынын окшоштук жана айырмачылыктары, кыргыздардын“Телибай тентек”, хакастардын“Халтуйгак”чыгармаларынын этногенетикалык жалпылыктары жана эки элдин окшош макал-лакаптарындагы параллелдер салыштырылып, башка түрк калктарынын ооз эки чыгармалары менен жалпы окшоштук болгонбу же кыргыздар менен хакастарга гана таандык экендигин изилденди. Кыргыздар менен хакастардын ооз эки чыгармачылыгын анализдеп, окшоштук жана өзгөчөлүк жактарын айырмалап, тарыхый жаңы маалыматтар менен толукталды. Үчүнчү бөлүмдө кыргыздар менен хакастардын диний ишенимдери жана ырым- жырымдары, кыргыздар менен хакастардын турмуш тиричиликтеги жалпылыктары жана терминологиясы жаатында илимий изилдөө жүргүзүлдү. Кыргыздарда хакастардада шамандар болгон. Кыргыздар ислам динине чейин теңирчиликке ишенишкен. Россия императорлугу, Хакасияны өз курамына кошуп алгандан кийин күч менен массалык түрдө христиан динин кабыл алдырышкан. Бирок, хакастар христиан динине караганда шамандарга көп ишеникен. Хакастардын арасында буддизмге ишенгендер дагы бар. Умай энеге болгон ишеним эки элде тең бар. Умай эне баланын коргоочусу катары ишенишет. Баланын төрөлүшүндө колдонулган окшош ырым-жырымдар, ар кандай оору сыркоо, кырсыктардан сактоочу адаттар, бешикке бөлөө, тушоо кесүү, бел куда түшүү, ала качуу, үйлөнүү, маркум каза болгондогу аткарылуучу салттар, маркумду эскерүү иштери тууралуу изилденип, хакастар менен кыргыздардын окшоштук жана айырмачылыктары изилденди. Диссертациянын аягы кыргыздар менен хакастардын көчмөнчүлүк турмуштагы турак жайы, кийим-кечеси, тамак ашы, мал чарбачылыгы туурасында маалыматтар чагылдырылып, корутунду менен илимий изилдөө аяктады. Ачкыч сөздөр: кыргыздар, хакастар, этномаданият.
Özet (Çeviri)
Tezin birinci bölümünde Kırgızların ve Hakasların tarihi-etnik ilişkileri, Kırgız, Hakas soyları arasındaki benzerlikler hakkında bilgi verildi. Kırgızların halk olarak ortaya çıkması ve var oluşu, çoğalması ile ilgili çok sayıda tartışmalar olmuştur. Bununla ilgili araştırmaları bilim adamları iki bakış açısı etrafında ele almışlardır. Birinci gruptakiler, Kırgızlar Tiyan-Şan'a Sibirya'dan taşınmışlar diyerek düşüncelerini ortaya koyarken, ikinci taraf Kırgızlar önceden beri yerel halktı diye savunurlar. Biz bu meseleyi Kırgızlarla Hakasların folklör eserlerinde yansıtılan kaynaklardan yararlanarak ve karşılaştırma yöntemiyle tarihi tahlil ederek Kırgızlar ile Hakasların tarihi-etnik ilişkilerini yazdık. Kırgız, Hakas soylarının arasındaki benzerlikler hakkındaki bilgide Kırgızların içindeki kabileler ile Hakasların içindeki kabilelerin adlarının ve kabile totem işaretlerinin benzerliği ve farklılıklarıyla ilgili araştırmalar yapılarak Kırgız Hakas soy-kabile adlarından paralelleriyle ilgili örnekler yansıtıldı. İkinci bölümde Kırgız ve Hakas halkının kültürel ilişkisi ile ilgili araştırma yapılarak iki halkın arasındaki folklör eserlerindeki benzerlikler ve farklılıklar, hikaye, efsanelerin ana fikirlerindeki benzerlikler yazıldı. Halkın sözlü eserlerinde etkili bir şekilde her zaman söylenen hikaye ve masallarında, görkemli bir şekilde söylenen destanlarda, eğitim verici atasözlerinde, şarkılarda vb. eserlerde halkın zengin bir tarihinin korunacağı bellidir. Kırgızların ''Ak Maktım'' ile Hakasların ''Abahay Pahta'' eserlerinin içerikleri, Hakasların ''Arıhpay Taycı'' ve Kırgızların 7 ''Tolubay Sınçı'' eserlerinin benzerlik ve farklılıkları, Kırgızların ''Telibay Tentek'', Hakasların ''Haltuygak'' eserlerinin etnogenetik benzerlikleri ve iki halkın aynı atasözlerindeki paralellikler karşılaştırılarak başka Türk halklarının sözlü eserleri ile genel benzerlik var mıydı ya da sadece Kırgızlar ile Hakaslara ait mi sorusu üzerinde araştırma yapıldı. Kırgızlar ile Hakasların sözlü eserleri tahlil edilerek benzerlik ve farklılıklar ayırt edilerek tarihi yeni bilgilerle tamamlandı. Üçüncü bölümde Kırgızlar ile Hakasların dini inançları ve ritüelleri, Kırgızlar ile Hakasların hayat tarzlarındaki benzerlikler ve terminoloji üzerinde bilimsel araştırma yapıldı. Kırgızlarda da Hakaslarda da şamanlar olmuştur. Kırgızlar İslam dinini kabul edene kadar Tanrıcılığa inanmışlardı. Hakasya Rusya İmparatorluğu'na bağlandıktan sonra Rusya hükümeti güç kullanarak Hıristiyan dinini kitlesel olarak kabul ettirmiştir. Ancak Hakaslar Hıristiyan dinine göre daha çok şamanlara inanmışlardı. Hakaslarda Budizme inananlar da vardır. Umay anneye olan inançlar her iki halkta da vardır ve Umay anneyi bebeğin koruyucusu olarak kabul ederler. Bebeğin doğumunda kullanılan aynı ritüeller, çeşitli hastalık ve kazalardan koruyan adetler, beşiğe yatırmak, çocuğun ilk yürümesinde yapılan ritüel, çocuk doğmadan önce nişanlamak, kız kaçırmak, evlenmek, insanın vefat ettiğinde yapılan ritüeller, öleni hatırlamak işleriyle ilgili inceleme yapılarak Hakaslar ile Kırgızların benzerlikleri ve farklılıkları ortaya kondu. Tezin sonucu Kırgızlar ile Hakasların göçebe hayatındaki konutları, giysileri, yemekleri, hayvancılıklarıyla ilgili bilgiler yansıtılarak son kısmı ile bilimsel araştırma sonuçlandı.
Benzer Tezler
- Interpretation of the concept of 'Marriage' in the Kyrgyz and American language picture of the world
Кыргыз жана америка тилдик аалам сүрөттөөсүндөгү 'нике' концептисинин интерпретацияланышы
TOLKUN BEKTURGAN KYZY
Yüksek Lisans
Kırgızca
2020
DilbilimKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesiİngiliz Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. CILDIZ ÇIMANOVA
- Өмүркул караевдин изилдөөлөрүндө кыргыздардын этностук тарыхынын чагылдырылышы
Ömürkul Karayev'in Araştırmalarında Kırgızların Etnik Tarihinin Ele Alınışı
SALİYA KURMANOVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2015
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. OLCOBAY KARATAEV
- Чыңгыз Айтматовдун повесттеринде кыргыздардын социалдык жана маданий жашоо - турмуш чагылдырылышы
Kırgızların sosyal-kültürel hayatının Cengiz Aytmatov'un eserlerine (öykülerine) yansıması
AYTOLKUN TAŞTANOVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2008
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. LAYLİ ÜKÜBAYEVA
- Seyahatnamelere göre Yedisu bölgesindeki kazak ve Kırgızların sosyal yapısı (1854-1917)
Başlık çevirisi yok
GÜLJANAT KURMANGALIYEVA ERCİLASUN
Doktora
Türkçe
2008
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İLHAN ŞAHİN
- Günümüz Kırgız toplumunda doğum-ölüm geleneği ve bunun tarihi izleri (Narın bölgesi örneği)
Rituals and customs associated with birth and death in the Kyrgyz society current and history of appearance (By the example naryn region)
ALİ ÜNAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İLHAN ŞAHİN