Кыргыз текст корпустарынын негизинде гипертексттик-көрсөткүч сөздүгүнтүзүү(романдык жанр тексти)
Kırgız metin korpuslarına dayalı hipermetin sözlük dizinioluşturma (Roman türü metin)
- Tez No: 614760
- Danışmanlar: DOÇ. DR. BAKIT BORKOYEV
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Felsefe, Philosophy
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2012
- Dil: Kırgızca
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Felsefe Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 141
Özet
Кыргыз тилинин роман корпусун чогултуу жана анын негизинде гипертексттик-көрсөткүч сөздүгүн түзүү. Иштин жыйынтыгында корпусубузда тогуз роман чогултулду. Бул романдарга жалпы жана өзүнчө статистикалар жүргүзүлдү. Ал статистикалар график түрүндө көрсөтүлдү. Буга кошумча романдагы сөздөрдүн узундуктарына жараша иреттелди. Романдын активдүү жана пассивдүү сөздөрү табылды. Бул жумуш төрт этаптуу болуп пландаштырылган. Биринчи этапта корпусубузга керектелчү роман жанрындагы материалдарды топтолду. Экинчи этапта топтолгон материалдарды белгилүү бир стилге келтирилди жана алар берилиштер базасына жүктөлдү. Ал эми үчүнчү этапта даяр болгон корпусубузду көрүү жана анын үстүндө иш алып баруу үчүн программдык жабдык түзүүлдү. Соңку этапта, бул илимий изилдөө бүткөндөн кийин дагы бул жумуштун уланып кетүүсүн камсыз кылуу үчүн корпусту толтуруу проблемасын автоматташтыруу. Башкача айтканда, менден башка адам дагы колунда электрондук роман болсо, аны корпуска киргизүү мүмкүнчүлүгүн түзүү жана үчүнчү этапта жасалган программдык жабдык ал романды да иштетүүсү. Иштин жыйынтыктары тил үйрөтүүдө же тил сферасында иштегендер үчүн тилди анализдөөдө, компьютердик криптографияда колдонулат. Эң кызыгы, изилдөөнүн жыйынтыктарын карап, аларды салыштырып, ошол романды жазган автордун качалык деңгээлде сөз байлыгынын көптүгүн жана ал автордун сөздөрдү түзүү стилин аныктасак болот. x Жыйынтыктын негизинде кыргыз тилиндеги роман жанрында эң көп колдонулган жана сейрек колдонулган сөздөрдү аныктап чыктык. Сейрек колдонулган сөздөрдүн ичинде эскирип кеткен эе болбосо колдонууда чыгып кеткен сөздөрдү кездештирдик. Романдарды изилдеп жатып, жазылган заманына карата ошол учурдагы эң көп колдонулган сөздөрдү да аныктасак болот. Азыркы жазылган романдар менен жыйырманчы кылымдын башында жазылган романдардын сөздөрүнүн ортосундагы ат менен жердей айырмасын байкасак болот. Эгемендүү болгуча жазылган романдардын ичинде совет бийлигине байланыштуу көп сөздөрдү жолуктурсак болот. Ал эми азыркы учурда жазылган романдарда андай сөздөр сейрек кездешет. Бул бизге тилдин өнүгүүсүн же болбосо өзгөрүшүн көрсөтөт. Жумуштун жыйынтыгында кыргыз корпусунда кайсы тамгалар кандай жыштыкта колдонулгандыгы тууралу да маалымат алынды. Бул маалымат менен кошо тамгалардын айкалыштарынын таблицалары келтирилди. Бул жыйынтыктар кыргыз тилинин клавиатурасын жасаоодо керектелет. Учурда кыргыз романдарын жазуу үчүн жогорудагы жыйынтыктардын негизинде клавиатура жасаса болот. Жада калса ар бир роман үчүн өзүнчө кылып чыгарса болот. Бул илимий изилдөөнүн жыйынтыктарын азыркы учурда http://corpuskr.tk интернет баракчасынан тапсаңыздар болот. Ал эми бул сөздүктөрдү өз компьютериңизден иштеткиңиз келсе, атайын DESKTOP түрүндөгү жасалган программдык жабдыкты CD форматында жибере алабыз. Анын үчүн [email protected] адресине электрондук кат, анын ичинде эмне максатта колдоноруңузду кошо жазууну өтүнөбүз. Aчкыч сѳздѳр: сөздүк; роман; жыштык;статистика;кыргыз тили.
Özet (Çeviri)
Bu çalışma roman türü metinden oluşan frekans sözlüğün ve o metinlerin özellkleri analiz edilir. Toplom olarak bu çalışmanın sonucunda 9 roman üzerinde çeşitli istatistik hesaplamalar yapıldı. Kırgız dilin oluşturan ramanların listesi aşadaki lısteden görebilirsiniz. Tezde kırgız dilinde yazılan yoksa kırgız diline çevirilen dokuz romanı kullandım: •“Айта бар менин кебимди...”- Арслан Капай уулу •“Башы жок чабендес”- Майн Рид (amerikalı-ingilizceden kırgızcaya çevırılen) •“Борто Чөнө”- Ясаши Йинове (japon dilinen kırgızcaya çevırılen) •“Мартин Иден”- Жек Лондон (amerikalı-ingilizceden kırgızcaya çevırılen) •“Мисмилдирик (Бедел белиндеги каргыш)”- Койчиев Арслан •“Өмүр кызык”- Жек Лондон (amerikalı-ingilizceden kırgızcaya çevırılen) •“Сынган кылыч”– Төлөгөн Касымбеков •“Улуттун жоголгон байлыгы”- Медербек Адылбек уулу •“Хан Ормон”- Токтоналиев Жапаркул Bu romanların analizleri her türlü. Örneğin, tüm kırgızca yazılan roman ile kırgızcaya çevirilen romanların verileri bir az farklı gösterilir. Çevirilen romanlarda çok vii şey çeviren insana bağımlıdır. Onunun yabancı dili ne kadar bilir ve sözleri ne kadar kullanabilldiğine bağımlı. En dooru statistiği sadece kırgızca yazılan romanlar gösterir.“Айта бар менин кебимди...”- kırgız dilinde yazılan tarihsel romandır. Bu romanda kahraman ile vakittin kader oranı hakındadır. Sanat sözcüklerden oluşan bu roman“Арча”edebiyat odülünün sahibidir. Roman PDF formatında http://bizdin.kg sitesinde serbest dağıtılır.“Борто Чөнө”– japon dilinen kırgız diline çevirilen tarihsel romandır. Bu romanda Cengiz hanın biyografisi hakında, hayatında neleri yaptığını, nerde olduğunu, kimler ile olduğunu tanımlar. Roman PDF formatında http://bizdin.kg sitesinde serbest dağıtılır. Tezde hipermetin sözlük dizisini oluşturmak için gerekli olan materyaller ve onları gerekli olan hale getirme aşamaları gösterilir. Romanları veri tabana saklama işlemi, Java programlama dili ve JavaFX teknolojisi yardımıyla metinleri paragraflara ve kelimelere paylaşma süreci adım adım anlatılır. Çeşitli istatistik verilerin bilgisayar üzerinden nasıl üretildiğini görebiliriz. İstatistik iki çeşit kaynak üzerinden hesaplanır: • Metin üzerinden • Sözlük üzerinden (benzersiz kelimeleri içeren) Romanları işaretleme - tezin en uzun vakit süren işlemidir. Her roman MS Word 2010 ortamına getirilecek şekilde saklanması gerekir. Bu ortam hepimize belli ve yazımda ortak olduğu için seçilmiş. JavaFX teknolojisi ile üretilen yazılım MS Word dokümanını okuyabilir. Okuduğu zaman paragrafları dört stile göre bölecek(MS Word programın içindeki stiller): • 1. stil romanın adını belirleyecek • 2. stil romanın bir bölümün belirleyecek • 3. stil romanın herhangi bölümünün alt bölümün belirleyecek • 4. stil ise genel metin stili olacak Her romanı 1. stildeki metin ile başlayacaktır. Ondan sonra her hangi bir bölüm'ün adı gider. Bölüm adın'dan sonra alt bölüm'ün adı ve o alt bölüme ait olan bütün
Benzer Tezler
- Кыргыз текст корпустарынын негизинде гипертексттик-көрсөткүч сөздүгүнтүзүү(журналдык жанр тексти
Kırgız metin korpuslarına dayalı hipermetin sözlük dizini oluşturma (Dergi türü metin)
ERNİST BEKBOEV
Yüksek Lisans
Kırgızca
2015
Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve KontrolKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiBilgisayar Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BAKIT ŞARŞEMBAEV
- Түрк тилинен кыргыз тилине текст которуу программасы
Türkçeden Kırgızca'ya metin çeviren yazılımın geliştirilmesi
BAHORİDDİN DUŞABAYEV
Yüksek Lisans
Kırgızca
2010
Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve KontrolKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiMühendislik Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. Rayımbek SULTANOV
- КЫРГЫЗ ПОЭМАСЫ ЭР ЭШИМДЕГИ ЧАКЧЫЛДАР ЖАНА АЛАРДЫН КОЛДОНУЛУШУ (текст-индекс-факсимиле)
Kırgız Destanı Er Eşim'deki zarf-fiiller ve kullanımları
DARKAN MAMACANOVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2009
DilbilimKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. GÖKSEL ÖZTÜRK
- Kırgız halk destanı 'Kız saykal' (İnceleme, metin)
Кыргыз элинин «кыз сайкал» эпосу (анализ, текст)
M.NURULLAH CİCİOĞLU
Doktora
Türkçe
2010
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkiye Çalışmaları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SULAYMAN KAYIPOV
- Ali Emîrî Efendi'nin durûb-ı emsâl-i Osmâniyye'si [Metin-çeviri-açıklamalar-dizin]
Али эмири эфендинин дуруби эмсали османиеси [текст-котормо-түшүндүрмөлөр-индекс]
İSLAM KÜÇÜK
Doktora
Türkçe
2014
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HAKAN TAŞ