Geri Dön

'манас' эпосундагы тарыхый түрк тилдерине таандык тилдик каражаттар

Manas Destanında tarihî Türk lehçelerine аit dil unsurları

  1. Tez No: 615053
  2. Yazar: AYCAMAL ASKARBEK KIZI
  3. Danışmanlar: YRD. DOÇ. DR. NURDİN USEEV
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2018
  8. Dil: Kırgızca
  9. Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Türkoloji Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 209

Özet

Yüksek lisans tezimizdeki araştıracağımız konu“Manas Destanında Tarihî Türk Lehçelerine Аit Dil Unsurları'dır”. Kısacası“Manas”destanıdır. Günümüz Kırgıscasında anlamını yitirmiş, kullanımdan kalkmış, sadece destanın içinde geçen dil unsurlarını inceleyip araştıracağız.“Manas”destanı 1000 yıllı aşkın tarihi olan büyük bir destandır. Destan olarak yaşadığı günden beri günümüze kadar sözlü yaşayıp ve bugünlere ulaştı. Destanı toplama, yazıya aktarma ve kitap olarak yayınlama işleri 19. yüzyılın ikinci yarısında başladı. Ek olarak belirtmemiz gereken başka bir bilgi de Doğu Türkistan'da 1918-2014- yıllar arasında yaşayan Cusup Mamay“Manas”destanını yazı diline geçirmiştir. Manasçılar hiç bir zaman destanı ezberleyerek söylemezler. Doğaçlamayla söylüyorlar. Çünkü“Manas”destanı doğal bir yetenekten kaynaklanır. Tabii ki önceki büyük manasçılardan bazı içerik, sahne, mısralar kalmış olabilir ama her döneme ve o dönemin temsilcisinin diline göre değişiklikler eklenerek, yeni dil özellikleriyle tamamlanmaktadır. Eğer ezberlenerek söylenmiş olsaydı eski dil özelliklerini tamamen koruyup, yeni çağdaki dil özellikleri yansıtamayacaktı. Sonuç olarak destanı günümüzdeki insanlar anlayamayacaktı ve destan günümüze kadar ulaşmayacaktı.“Manas”destanının bir özelliği de işte budur. Tezimizdeki araştıracağımız“Manas”destanı Kırgız halkının yaşamını, hayatını, tarihini yansıtmakla birlikte Türk halklarının da yaşamını, gelenek-göreneklerini yansıtır ix Çünkü Kırgızlar da Türk halklarının içinde yüzyıllardır zor günlere katlanıp diğer milletlerle beraber yaşayan ve tarihini çizen bir halktır. Bu gerçeğe ulaştıran şey ise dil unsurlardır. Bu çalışmamızda araştırmanın içeriğini kapsayan kaynakların dönemlik özelliklerine göre üç yöntem kullanılmıştır. Tarihi-karşılaştırma, şekil ve karşılaştırma ve dilleri karşılaştırma yöntemleri. Yüksek lisans tezimiz giriş bölümü hariç üç büyük bölümden ve sonuçtan oluşmaktadır. Giriş bölümünde çalışmanın amacıyla ilgili bilimsel problemler, tezi oluşturan kaynaklar, uygulanan yöntemler, araştırmanın sonunda nasıl ve ne kadar sonuçlara ulaştığımız hakkında bilgiler yer almaktadır. Birinci bölümde“Manas”destanı ve tarihi Türk lehçeleri hakkında genel bilgiler verildi. Bu güne kadar“Manas”destanı üzerinde birçok araştırmalar yapıldı. Bundan dolayı çalışmamızın konusu“Manas”destanı olduğu için, sadece bilim adamlarının fikirlerinden kullanarak destan hakkında geniş bir bilgi verildi. Bununla birlikte tarihi Türk lehçeleri: Göktürkçe (6-8.yy), Eski Uygurca (8-10.yy), Karahanlıca (10-12.yy), Harezmce (13-14.yy), Kıpçakça (14-15.yy) ve Oğuzların ortak dili olan Eski Anadolu Türkçesi (13-15.yy), 15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar Orta Asya'da yaşayan Türk halklarının ortak dili Çağatayca, onların fonolojik, morfolojik ve sözvarlığıyla ilgili bilgiler yer aldı. İkinci bölüm“Manas”destanının ele alınması, tarih ile olan ilgisi ve onun dilinin tarih bakımından incelenmesi hakkında bilgiler içermektedir. Destan hangi yıldan beri ve kimler tarafından araştırılmıştır, hangi tarihi döneme aittır ya da ne kadar gerçeğe yakın ve bununla birlikte bilim adamlarının görüşleri ele alındı. Bunun yanında destanın dilini tarih bakımından ne zaman ve kimler araştırdı gibi sorulara cevap bulmaya çalıştık. Üçüncü bölüm çalışmamızın en önemli parçasıdır. İlk olarak“Manas”destanının S.Orozbakov'un, S.Karalayev'in variantların okuyup, sonra bazı sahnelerde, mısralarda korunan ama anlamı günümüz Kırgız Türkçesinde belirsiz olan fonetik (ses), morfolojik (ek) ve sözvarlık açısından (kelimeler) tarihi Türk lehçelerindeki ona benzeri kelimelerle anlamını karşılaştırıp, o lehçeler üzerinde açıklamalar yapıldı. Böyle bir bilgileri içeren yüksek lisans tezimiz sonuç ile tamamlandı.

Özet (Çeviri)

Диссертациялык ишти изилдөөнүн негизги объектиси болуп, иштин аталышынан эле маалым болуп тургандай,“Манас”эпосу эсептелет. Тагыраак айтканда, бүгүнкү кыргыз тилинде баштапкы маанисин жоготуп, колдонуудан чыгып, тек гана“Манас”эпосунун айрым салттык эпизоддорунда сакталып калган тилдик каражаттар аталат.“Манас”эпосу болжол менен 1000 жылдык тарыхы бар өтө көлөмдүү эпос. Эпос жаралган күндөн тартып бүгүнкү күнгө чейин оозеки айтылып келген. Ал эми эпосту жыйноо, китеп түрүндө жарыялоо жана жазуу түрүндө сактоо иштери 19-кылымдын экинчи жарымында гана башталды. Ага чейин оозеки жашаган.Кошумчалай кетчү жагдай, бир гана манасчы, Чыгыш Түркистанда 1918-2014-жылдар аралыгында жашап өткөн Жусуп Мамай, эпосту жазуу түрүндө жаратты. Андан сырткары бүткүл манасчылар, жада калса, жазуунун, технологиянын дүркүрөп өнүккөн учурунун манасчылары да эпосту оозеки айтып келишет. Манасчы эч убакта эпосту жаттап айткан эмес. Анткени,“Манас”эпосу импровизациялык өнөрдүн табылгасы. Албетте, мурунку улуу манасчылардан калган негизги сюжет, айрым туруктуу эпизоддор, саптар сакталып калгандыгы эле болбосо, ар доорго, ошол доордун айтуучусунун тилине жараша жаңыча айтылып, жаңы тилдик каражаттар менен толукталып турган. Эгер жаттап айтылган болсо, анда эпос алгачкы айтылган доордун тилин толугу менен сактап vi калып, андан кийинки доордун тилин чагылдыра алмак эмес. Натыйжада эпос кийинки доордогу жашаган элдерге түшүнүксүз болуп, баркы кетип, бүгүнкү күнгө чейин жетмек да эмес.“Манас”эпосунун уникалдуулугу да мына ушунда. Аталган иште козголгон негизги проблема“Манас”эпосу кыргыз элинин тарыхын, жашоо-турмушун чагылдыруу менен катар түрк элдеринин да жашоо-турмушун чагылдырат деген божомол. Анткени, кыргыздар дагы түрк элдерин түзгөн уруулардын бири катары тарыхтын нечен кылымдарында, оош-кыйыштуу учурларында эриш-аркак жашап келишкен. Ал эми божомолду иш жүзүндө чындыкка жакындатуучу таяныч – бул тилдик каражаттар. Бул иште иштин мазмунун түзгөн материалдардын мезгилдик айырмачылыктарын эске алуу менен жалпысынан үч метод колдонулду. Алар: тарыхый-салыштырма, структуралык жана салыштырма методдор. Диссертациялык иш киришүүдөн сырткары үч чоң бөлүмдөн жана корутундудан турат. Киришүүдө иштин максатына тиешелүү илимий маселелер, ишти камтыган маалыматтардын көлөмү, колдонулган методдор, иштин кандай жана канчалык деңгээлде оң натыйжалар менен ишке ашкандыгы боюнча маалыматтарберилди. Биринчи бөлүмдө“Манас”эпосу жана тарыхый түрк тилдери боюнча кенен сөз козголду. Албетте, эпос боюнча бүгүнкү күнгө чейин абдан көп изилдөөлөр жүрүп, көптөгөн маселелерге чекит коюлду. Ошого карабастан изилдөөнүн объектиси“Манас”эпосу болгондуктан ал боюнча окумуштуулардын табылгаларына таянуу менен кенен маалымат берип өтүү туура деп табылды. Муну менен катар тарыхый түрк тилдери: байыркы кылымдардагы байыркы көктүрк тили (6-8-кк), байыркы уйгур тили (8-10-кк), орто кылымдардагы карахан тили (10-12-кк), хорезм тили (13-14-кк), кыпчак тили (14-15-кк) жана огуздардын орток адабий тили аталган эски Анатолия түрк тили (13-15-кк), 15-кылымдан 20-кылымга чейин Орто Азияда жашашкан түрк элдеринин орток адабий тили катары колдонулган чагатай тили, алардын фонетикасы, морфологиясы жана лексикасы боюнчамаалыматберилди. Экинчи бөлүм“Манас”эпосунун изилдениши, тарых менен болгон

Benzer Tezler

  1. Tez No

    657676

    Kırgız kültürünün gelişimi bağlamında oyun olgusu

    Кыргыз маданиятынын өнүгүү контекстиндеги оюн феномени

    AKSANA ABDURASULOVA

    Yüksek Lisans

    Kırgızca

    Kırgızca

    2020

    FelsefeKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi

    Felsefe Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. CILDIZ URMANBETOVA

  2. Tez No

    615086

    'манас' эпосундагы жаныбар аттары менен курулган эпитеттерге тилдик-маданий анализ

    'Manas' Destanındaki hayvan adlarıyla kurulan epitetlerin kültürel-dilbilimsel açıdan incelemesi'

    CAKĢILIK INTIMAK UULU

    Yüksek Lisans

    Kırgızca

    Kırgızca

    2018

    Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi

    Türkoloji Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. NURDİN USEEV

  3. Tez No

    615620

    Манас» эпосундагы жаныбарлардын кѳркѳм чагылдырылышы жана тотемдик белгилери

    Manas destanındaki hayvanların sanatsal tasviri ve totemik imgeleri

    ZARİNA KULBARAKOVA

    Doktora

    Kırgızca

    Kırgızca

    2017

    Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi

    Türkoloji Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. LAYLİ ÜKÜBAEVA

  4. Tez No

    614304

    «манас» эпосу – кыргыз элинин салттуу адептик этикалык идеалдарын үйрөнүүнүн булагы катары

    'Manas' destanının Kırgız halkının geleneksel ahlaklı insan ideallerini öğrenmenin kaynağı olarak incelenmesi

    ASEM İDAYEVA

    Yüksek Lisans

    Kırgızca

    Kırgızca

    2013

    Eğitim ve ÖğretimKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi

    Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. AKMATALİ ALİMBEKOV

  5. Tez No

    615200

    'Manas' destanı'nda tasavvufi muhteva (Sayakbay Karalaev'in varyantı)

    'Mанас' эпосундагы суфисттик мотивдер (саякбай каралаевтин вариантында)

    HİLMİ DAĞ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    DinKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi

    İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. M. MUSTAFA ÇAKMAKLIOĞLU

Geri Dön