Beş dilli sözlük ve sözlük'teki Uygurlara ait yemek ve mutfak kültürü ile ilgili söz varlığı
The pentaglot dictionary and vocabulary research of the words about Uyghur foods and kitchen utensils
- Tez No: 639859
- Danışmanlar: PROF. DR. A. MELEK ÖZYETGİN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2020
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yıldız Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Eski Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 149
Özet
Tez çalışmamız, 18. yüzyılın sonunda, önceki Dört Dilli Sözlük'e kelimelerin Çağatay Türkçesi çevirisinin de eklenmesiyle beş dilli olan, Çince“御制五体清文鉴”(Yu-zhi Wu-ti Qing-Wen-Jian) olarak adlandırılan (Han tarafından Yazılan Beş Dilli Mançuca Sözlük), kısaca Beş Dilli Sözlük olarak bilinen eserin geniş birtanıtmı ve zengin dil malzemeleri barındıran bu sözlükte geçen Uygurların mutfak ve yemek kültürüyle ilgili söz varlığı seçkisinden oluşmuştur. Tezimizde seçilen söz varlığının Yeni Uygurca ve ağızlarındaki durumu da göz önünde bulundurularak tarihî – karşılaştırmalı bir yöntemle incelenmesi yapılmıştır. Çince“御制五体清文鉴”(Yu-zhi Wu-ti Qing-Wen-Jian) olarak adlandırılan sözlük, Türkçe“Han tarafından Yazılan Beş Dilli Mançuca Sözlük”olarak çevrilebilmektedir. Kısaca“Beş Dilli Sözlük”olarak bilinen bu sözlük, 18. yüzyılın sonlarında Mançuca-Tibetçe-Moğolca-Uygurca-Çince olmak üzere beş dille düzenlenmiş, kelimeler alfabetik sıraya göre değil, anlama göre sıralanmış bir kavram sözlüğüdür. Tezimize malzeme olan "Beş Dilli Sözlük'te geçen mutfakta kullanılan nesneler ve yiyeceklere ad olan kelimeler, sözlüğün Rengârenk yemlik niŋ ser cemi (s. 3944-3957), Ziraat ve ḫosul niŋ ser cemi birinci (s. 2903-2981), cabduḳ nimeler niŋ ser cemi (s. 3397- 3580), yeyduġan nimeler niŋ ser cemi, birinci (s. 3741- 3867), yeyduġan nimeler niŋ ser cemi, ikinci (s. 3868- 3943) kısımlarında yer almaktadır. Çalışmamız, derlenen kelimelerden hareketle 18. yüzyılda Uygurların günlük yaşamında kullandıkları eşyalar ve yemek kültürünü yansıtılmakla beraber, Beş Dilli Sözlük'ün tanıtılması, günümüz Türkoloji araştırmalarındaki değerinin anlatılması amaçlanmıştır. Çalışmanın amacına ulaşabilmek için adı geçen sözlükten önce hazırlanmış ve bu sözlüğün hazırlanmasına temel kaynak olmuş diğer sözlükler hakkında da kısaca bilgi verilmiştir. Bundan başka, Beş Dilli Sözlük'ün hazırlanma nedenlerini daha açık şekilde anlatabilmek için sözlük yazıldığı dönemin durumu da kısaca anlatılmıştır. Tez, mevcut dil verilerinden ve tarih ışığında Uygurların mutfak eşyaları ve yiyecek kültürünü de inceleyecektir. Disiplinler arası sahada yapılacak olan bu çalışma dil, tarih ve kültür bağlamında Uygurların mutfak ve yemek kültürünü toplu olarak ele alacağından, Uygur kültür varlığının tüm boyutlarını aydınlatmamıza yardımcı olacaktır.
Özet (Çeviri)
This research contains a detailed introduction of a pentaglot dictionary which was prepared by adding Chagatai translation of the words in the Four languages Dictionary at the end of 18 century. The original Chinese name of this dictionary is 制五体清文鉴“ (Yu-zhi Wu-ti Qing-Wen-Jian) and this five languages dictionary which was prepared by the emperor of Qing dynasty was also known as a pentaglot dictionary in short. This research also includes a group of words about the Uyghur cuisine and food culture and these words are selected from the pentaglot dictionary which was contained rich language materials. İn this research, a group of words which was selected from the pentaglot dictionary examined in a historical-comparative method. This examination was done by taking account of the different forms of these words in Modern Uyghur language and its dialects. The dictionary called ”御制五体清文鉴“ (Yu-zhi Wu-ti Qing-Wen-jian) in Chinese can be translated into Turkish as ”Han tarafından Yazılan Beş Dilli Mançuca Sözlük“. This concept dictionary contains a glossary of five languages, which are Manchuca-Tibetan-Mongolian-Uighur-Chinese, in which words are sorted according to meaning, not alphabetical order. The words about Uyghur foods and objects used in the kitchen were chosen from the ”Pentaglot Dictionary“s certain parts like Reŋgārenk yemlik niŋ ser cemi (p. 3944-3957), Ziraat ve ḫosul niŋ ser cemi birinci (p. 2903-2981), cabduḳ nimeler niŋ ser cemi (p. 3397- 3580), yeyduġan nimeler niŋ ser cemi, first (p. 3741- 3867), yeyduġan nimeler niŋ ser cemi, second (p. 3868- 3943). The aim of this study is to present the objects of kitchen used by the Uyghur people in their daily life, foods and food cultures of Uyghur people in the 18th century. Also, another aim of the thesis is giving a detailed introduction of this dictionary and explaining the values of the ”Pentaglot Dictionary“ in today's Turkology research. In order to reach the aim of the study, some information about these dictionaries which had been prepared before the ”Pentaglot Dictionary" and which were the main source of this dictionary was given. What's more, the historical background of that time is also given in this work in order to explain the reasons why the pentaglot dictionary was written. The thesis will examine the kitchen utensils and food culture of Uyghur people with the help of available language data and in the light of historical and archaeological records. This study, which will be conducted in the interdisciplinary field, will help us to illuminate all aspects of Uighur cultural existence as it will deal with the Uyghur cuisine and food culture collectively in the context of language, history, and culture.
Benzer Tezler
- Beş dilli Mançuca sözlük'te Uygurca bitki isimleri
Uyghur plant names in the Pentaglot dictionary
BÜŞRA EYÜBOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Türk Dili ve EdebiyatıBeykent ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MAĞFİRET YUNUSOĞLU
- Mûnis Harezmî ve Rızâ Agehî Firdevsü'l-İkbâl [300b-380a] (Giriş, transkripsiyonlu metin, inceleme, dizin-sözlük, tıpkıbasım)
Mûnis Harezmî ve Rızâ Agehî Fi̇rdevsü'l-İkbâl [300b-380a] (Introduction, text with transcription, language-dictation features, index-vocabulary, facsimile)
ALPER BAYINDIR
Doktora
Türkçe
2016
Türk Dili ve EdebiyatıKocaeli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ADNAN RÜŞTÜ KARABEYOĞLU
- Birinci tertip birinci cilt düstur çerçevesinde hukuk dili ve metin incelemesi (S.276-376)
Law language within the frame of the first condexture first volume of düstur and text research (Pp. 276-376)
ZEYNEP KARAKILIÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıGiresun ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HAKAN ÖZDEMİR
- Nehcü'l-Feradis'te birleşik eylemler
Compound verbs in Nehcu'l-Feradis
BÜLENT SAKÇA
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
Türk Dili ve EdebiyatıMersin ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. HÜRRİYET GÖKDAYI
- Akademik sözlük bilimi açısından İngilizce-Türkçe iki dilli sözlükler üzerine bir inceleme
Lexicographical examination of English-Turkish bilingual dictionaries
BERİL TUĞÇE BAŞARAN