Mega projelerin yargı yönünden değerlendirilmesi: Kuzey Marmara otoyolu örneği

Evaluation of mega projects in terms of judicary: Example of North Marmara highway

PDF İndir

Tez No: 658466
Yazar: ALP KÜCCÜK
Danışmanlar: PROF. DR. ŞEVKİYE ŞENCE TÜRK
Tez Türü: Yüksek Lisans
Konular: Şehircilik ve Bölge Planlama, Urban and Regional Planning
Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
Yıl: 2021
Dil: Türkçe
Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
Ana Bilim Dalı: Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
Bilim Dalı: Şehir Planlama Bilim Dalı
Sayfa Sayısı: 95

Özet

İnsanlık yerleşik hayata geçtiği dönemden bu yana, birlikte yaşama arzusunu yerine getirebilmek için adalet anlayışını geliştirmiştir. Toplum içindeki bireylerin ve grupların adil bir biçimde yaşamını sürdürebilmesi için sosyal adalet kavramının ortaya çıktığı görülmektedir. Adalet anlayışının kentse uygulanması ile mekânda ortaya çıkan yararlar ve zararların adil olarak dağıtılması, mekânsal adaleti oluşturmaktadır. Mekânsal adalet kavramı ve sosyal adalet kavramı ele alındığında, birbiri ile doğrudan ilişkiler oldu görülmektedir. Ayrıca mekânsal adaletsizliğin var olması veya sosyal adaletsizliğin var olması durumu birbirini tetiklemektedir. Toplumların bir arada yaşamışından ötürü kamu yararı kavramının ortaya çıktı görülmektedir. Kamu yararı anlayışı, bireysel yararlara zarar vermemeye çalışarak toplumsal yararı önde tutmayı amaç edinen bir anlayış olduğu anlaşılmaktadır. Toplumların yerleşik hayata geçtiği ilk dönemlerden bugüne var olduğuna inanılan mega projeler, toplumların yaşayışlarını doğrudan etkilemektedir. Mega projelerin ilk örneklerini tapınma alanları ve altyapı projeleri olduğu; ayrıca yapımlarının uzun yıllar sürdüğü görülmektedir. Geçmişte sadece ihtiyaçları karşılaması için yapılan bu projeler, zaman içinde kentlerin veya içinde bulundukları bölgelerin birer simgesi haline de gelmektedir. Neoliberal anlayışın giderek güç kazanması, şirketlerin de giderek büyümesine yol açtığı görülmekte ve kamu-özel ortaklıkların arttığı gözlemlenmektedir. Bu süre zarfında gelişen kentler, birbirleri ile kıyasıya rekabet etmektedir. Kentlerin rekabetinde kullanılan en büyük aracın mega projeler olduğu görülmektedir. Kamu-özel ortaklıklarının artması ile yapılan projelerdeki amacın değiştiği görülmektedir. Devlet sermayesi ile yapılan projelerin amacı, içinde bulunduğu topluma hizmet etmekken, neoliberal ekonomi anlayışı ile bu amaçtan sapıldığı düşünülmektedir. Özel sermeyenin ana amacı kar elde etme olduğu düşünüldüğünde, mega projelerin de yapımında kar elde etmek önem arz etmektedir. Özel sektörün mega projelere el atması, projelerin karar alma süreçlerini ve yapım süreçlerini olumsuz yönde etkilemektedir. Hukuki denetimin giderek azalması çeşitli sorunları beraberinde getirmektedir. Mega projeler büyüklüklerinden dolayı içinde bulunduğu mekânı ve toplumu önemli ölçüde etkilemektedir. Mega projelerin bu ölçüde büyüklüğe sahip olması sebebi ile, bu projelerin yapımına karar verme sürecinde adil bir tutum sergilenmesi önem arz etmektedir. Bu durumdan dolayı, mega projelerin etkileyeceği grupların ve toplulukların iyi belirlenmesi gerekmektedir. Ayrıca adil bir biçimde yer seçimi yapılması önem arz etmektedir. Mega projelerin yapımında ve karar alma sürecinde, projelerin kamu yararı için yapıldığını unutmamak gerekmektedir. Türkiye Cumhuriyeti ele alındığında, mega projelerin cumhuriyet döneminden çok daha eskilere dayandığı görülmektedir. Ancak, 1950'li yıllara gelindiğinde, Marshall Planı çerçevesinde yapılan yardımların neticesi, ülkenin bilhassa Marmara Bölgesi çevresinde yoğunlaşan bir yatırım sürecine gidildiği görülmektedir. Bu sürecin devamında yapılan, İstanbul İli hudutlarında bulunan iki adet boğaz köprüsü, bu bölgede oluşacak olan göç dalgasının en büyük ispatı olarak görülmektedir. 1980 yılında yaşanan askeri darbe ile büyük bir anayasal değişime gidildiği görülmektedir. Yapılan bu değişiklikler ile, neoliberal ekonomi anlayışı ile paralellik gösteren bir anlayışın geliştiği anlaşılmaktadır. Bu anlayış çerçevesinde, özel sektörün güç kazanması ile kamu-özel yatırımları artmıştır. Kamu-özel iş birliğinin en yaygın örneği“yap-işlet-devret”modeli olduğu görülmektedir. Teknoloji ve iletişimin hızla geliştiği bu dönemde, kentlerin“dünya kenti”olma arzusunun arttığı gözlemlenmektedir. Bu arzu neticesinde Türkiye Cumhuriyeti gibi gelişmekte olan ülkelerin mega projelere ciddi ölçüde ağırlık verdiği görülmektedir. Özellikle neoliberal politikaların hayata girmesi, mega projelerin kamu-özel birleşimleri ile yapılasına neden olmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti hudutlarında yapılan mega projelerin, dünyadaki projeler ile aynı özellikleri taşıdığı görülmektedir. Ancak neoliberal ekonomi politikaları neticesinde yapılan mega projeler, kamu yararını elde etmekten ziyade kamu yararını bir güç olarak kullanmaktadır. Bu durumdan ötürü kamu yararı anlayışında zedelenmeler ortaya çıkmaktadır. Toplumun ortak yararı için yapılan mega projeler, gün geçtikçe kâr amacı arayan şirketlere dönüşmektedir. Gerek Dünya genelinde gerek Türkiye'de görülen kâr amacı durumu, mega projelerin yapımında adil karar alma süreçlerini yok etmektedir. Ayrıca mega projelerin büyüklükleri ve giderek artması durumu, mekânsal ve toplumsal problemleri de beraberinde getirmektedir. Bu durum toplumsal muhalefeti ortaya çıkarmaktadır. Mega projeler ile ilgili ortaya çıkan toplumsal muhalefetlerin yargıya taşındığı görülmektedir. Mega projelerin yapımı sosyal adalet ve mekânsal adalet açısından nasıl etkilere yol açtığı ve kamu yararı açısından nasıl ele alındığını anlamak adına yargı mercilerinin vermiş oldukları kararlar önem arz etmektedir. Bu çalışmada öncelikle, sosyal adalet, mekânsal adalet ve kamu yararı kavramları detaylı olarak açıklanmaktadır. Daha sonra mega projelerin tanımı yapılıp, özellikleri ve çeşitlerine değinilmiştir. Mega projeler ile ilgili açıklama yapıldıktan sonra, bu projelerin sosyal adalet ve mekânsal adalet ile olan ilişkileri ele alınmaktadır. Mega projeler, sosyal adalet ve mekânsal adalet açısından ele alındıktan sonra Türkiye'deki mega projelere ilişkin özellikler üzerinde durulmaktadır. Literatür kısmında son olarak, Türkiye'deki mega projelerin sosyal adalet ve mekânsal adalet arasındaki ilişki incelenmiştir. Çalışmanın analiz kısmında, çalışma alanı olarak Kuzey Marmara Otoyolu Projesi tercih edilmiştir. Kuzey Marmara Otoyolu Projesi, üç kısımdan ve toplamda yedi etaptan oluşan bir projedir. Bu proje, mega proje özelliklerinin tamamını taşıdığı görülmektedir. Analiz kısmının devamında, Kuzey Marmara Otoyolu Projesi Danıştay ve Bölge İdare Mahkemesi ilgili dairelerinin vermiş oldukları kararlar çerçevesinde incelenmiştir. Yargı kararlarının incelemesine geçilmeden evvel, yargı kararlarının inceleneceği kriterler belirlenmiştir. Bu kriterler, sosyal adalet, mekânsal adalet ve kamu yararı üzerinden çıkarılmıştır. Kararlar, sosyal adalet ve mekânsal adalet üzerinden altı kriterde ele alınmıştır. Bu kriterler,“çevre hakkı”,“adil dağıtım”,“kapsayıcılık”,“katılım”,“ihtiyaç”ve“ortak yarara katkı”olmak üzere sınıflandırılmıştır. Kamu yararı açısından ise üç tür kamu yararı belirlenmiştir. Bunlar,“bireysel kamu yararı”,“kolektif kamu yararı”ve“üstün kamu yararı”olarak ayrılmıştır. Kriterler belirlendikten sonra, Danıştay ve Bölge İdare Mahkemesinin Kuzey Marmara Otoyolu Projesi'ne ilişkin on dört dava ulaşılmıştır. Kararlar hukuken detaylı olarak incelenmiştir. Kararlar sosyal adalet ve mekânsal adalet açısından incelendiğinde, davacı iddialarının önemli dayanak noktaları çevre hakkı üzerine yoğunlaştığı görülmektedir. Davacı iddialarında adil dağıtım, kapsayıcılık ve katılım kriterlerine değinilmiş olsa da Danıştay ve Bölge İdare Mahkemesi ilgili daireli bu kriterlere ilişkin bir açıklama bulunmadığı görülmektedir. İhtiyaç kriteri incelendiğinde ise davacı taraflar böyle bir projenin yapım yerinin ve amacının çevreye vereceği zararla kıyaslandığında, faydadan ziyade zarara yol açacağını dile getirmiştir. Ancak Danıştay ve Bölge İdare Mahkemesi ilgili daireleri, davacı taraflardan aksi görüşe sahip olduğu anlaşılmakta; çevreye ilişkin zarar yaratıp yaratmayacağı hususunda ise cevap vermekten kaçınmaktadır. Sosyal adalet ve mekânsal adaletin son kriteri olan ortak yarara katkı kriteri ele alındığında, Danıştay ve Bölge İdare Mahkemesi ilgili daireleri, Kuzey Marmara Otoyolu Projesi ile İstanbul İli içinde yaşanan trafik sorununa çözüm olacağı görüşünü savunmaktadır. Kararlar kamu yararı açısından incelendiğinde Danıştay ve Bölge İdare Mahkemesi ilgili daireleri, kararların neredeyse tamamında kolektif kamu yararına başvurdukları anlaşılmaktadır. İncelenen iki davada, bireysel çıkarların toplumsal çıkarlar ile çatıştıkları görülmektedir. İlgili daireler, bu iki davada üstün kamu yararı müessesine başvurarak toplumsal çıkarları bireysel çıkarların üstünde tutarak kolektif kamu yararı anlayışını korudukları görülmektedir. Ancak Danıştay ve Bölge İdare Mahkemesi ilgili daireleri, kolektif kamu yararını tercih ederken bireysel çıkarları göz ardı ettikleri gözlemlenmektedir. Çünkü ilgili dairler, bireysel çıkarları da koruyacak bir karar alma seçeneğini düşünmekten kaçınmaktadır. Tez çalışmasında detaylı olarak incelenen kararlar neticesinde, mega projelerin yargı kararlarında sosyal adalet ve mekânsal adalet açısından kısmen dikkate alındığı görülmektedir. Yargı mercilerinin sosyal adalet ve mekânsal adalete ilişkin tez çalışmasında belirlenen kriterleri tam olarak karşılamadığına ulaşılmıştır. Kamu yararı açısından sonuca varıldığında, Danıştay ve Bölge İdare Mahkemesi ilgili dairleri, her ne kadar kolektif yararı benimseyen açıklamalarda bulunmuş olsa da bireysel yararı dikkate almadığı görülmektedir. Adaletin ve çoğulcu demokrasi anlayışının oluşa bilmesi için bireysel yararı zedelemeyecek kararların alınması önem arz etmektedir. Her geçen gün arttığı görülen mega projeler, içinde bulundukları toplumda adaletin sağlanabilmesi için yargı mercilerinin vermiş oldukları kararlar önem taşımaktadır. Anılan bu durumdan dolayı yargı mercileri, mega projeleri ele alırken sosyal adalet ve mekânsal adalet açısından belirlenecek kriterlere göre karar vermesi gerekmektedir. Ayrıca kamu yararını belirlerken bireysel çıkarlara da korumayı amaç edinmeleri önem arz etmektedir.

Özet (Çeviri)

Since the period when humanity settled down, the understanding of justice has been developed in order to fulfill the desire of living as a community. It is seen that the concept of social justice has emerged in order to enable individuals and groups in the society to live fairly. Implementation of justice to the cities and the fair distribution of benefits and damages in the area constitutes spatial justice. When the concept of spatial justice and the concept of social justice are considered, it is seen that they are directly related with each other. In addition, the existence of spatial injustice or the existence of social injustice trigger each other. The coexistence of societies results the emergence of public benefit concept. The concept aims to keep social benefit first by trying not to harm individual benefits. The mega projects, which have a believed existence since the early settled life of humanity, directly affect the lives of societies. The first examples of mega projects are temples and infrastructure projects; it is also seen that their construction has taken many years. These projects which were realized only to meet the needs in the past, have eventually become symbols of the cities or the regions they are located in. It is observed that strengthening of the neoliberal understanding leads to the gradual growth of companies and increasing of public-private sectoral partnerships. The cities which have developed during this period compete fiercely with each other. Regarding the competition of cities, it is seen that the biggest implementation which is used are mega projects. The purpose of the projects detected as changed with the increase in the number of public-private partnerships. While the purpose of the projects carried out with the state capital is to serve the society they live in, it is thought that they deviate from this goal with the understanding of neoliberal economy. Considering that the main purpose of private equity is profit making, it is important to make profit in the construction of mega projects. The involvement of private sector in mega projects negatively affects the decision-making processes and construction processes of the projects. The gradual decrease in legal control brings along various problems. Due to their size, mega projects significantly affect the space and society where they are located in. Due to the large size of mega projects, it is important to have a fair attitude in the decision-making process of these projects. Because of this situation, the groups and communities that will be affected by mega projects need to be determined well. Additionally, it is important to choose a place fairly. In the construction and decision-making process of mega projects, it should be kept in mind that the projects are for the public good. When the Republic of Turkey is considered, the mega-projects are based on much older period than the republican period. However, in the 1950s, as a result of the aids made within the Marshall Plan, the country is seen as started an investment process intensively around the Marmara Region. Following the investment around Marmara Region, two Bosporus bridges built and located on the borders of Istanbul Province, which is assumed to be the biggest proof of the immigration wave that will occur in this region. In 1980, a major constitutional change was made with the military coup. With this constitutional change, a new understanding has developed parallel to the neoliberal economic understanding. According to the new understanding, public-private investments have increased with the strengthening of the private sector. The most common example of public-private cooperation seems to be the“build-operate-transfer”model. During this period, while technology and communication are developing rapidly, an increase is observed in the desire of cities for becoming“world cities”. As a result of the desire for being a“world city”, developing countries such as the Republic of Turkey give priority to mega projects is seen as considerably. Especially the introduction of neoliberal policies causes mega projects to be realized through public-private unions. Mega projects made in the Republic of Turkey; same features are seen with the projects around the world. However, mega projects made as a result of neoliberal economic policies use the public benefit as a force rather than obtaining the public benefit. Due to this situation, damages occur in the public benefit concept. Mega projects for the common good of society turn into profit-oriented companies day by day. Profit-oriented perspective seen both in Turkey and worldwide destroying fair decision-making process in the construction of mega-projects. In addition, the size and increase of mega projects bring along spatial and social problems. This situation reveals social opposition. It is seen that social opposition which reveals regarding to the mega projects has been brought to the judiciary. The decisions of the judiciary are important in understanding how the construction of mega projects affect social justice and spatial justice and how they are treated in terms of public interest. In this study, firstly, the concepts of social justice, spatial justice and public interest are explained in detail. Then, the definition of mega projects and their types and specialties are mentioned. After the explanation of the mega projects, relation between these mega projects, social justice and spatial justice is discussed. Finally, mega projects is discussed in terms of social justice and spatial justice by focusing on specialties of mega projects in Turkey. As a part of recent literature, the relation between social justice, spatial justice and mega projects in Turkey are examined. In the analysis part of the study, the Northern Marmara Motorway Project is chosen as the study area. The Northern Marmara Motorway Project is a project that consists of three parts and seven stages in total. The Northern Marmara Motorway Project seems to have all the mega project features. In the rest of the analysis part, the Northern Marmara Motorway Project has been examined within the decisions of the relevant departments of the Council of State and the Regional Administrative Court. Before starting the examination of judicial decisions, the examination criteria regarding judicial decisions will be determined. These criteria are derived from social justice, spatial justice and public interest. Decisions are dealt with in six charts, on social and spatial justice. These criteria are classified as“environmental right”,“fair distribution”,“inclusiveness”,“participation”,“need”and“contribution to common good”. In terms of public benefit, three types of public benefit have been identified. These are divided into“individual public benefit”,“collective public benefit”and“superior public benefit”. After the criteria were determined, fourteen cases related to the Northern Marmara Motorway Project of the Council of State and the Regional Administrative Court were reached. The decisions have been legally examined in detail. When the decisions are examined in terms of social and spatial justice, it is seen that the important bases of the claims focus on the environmental right. Although fair distribution, inclusiveness and participation criteria are mentioned in the claims, it is seen that the Council of State and the Regional Administrative Court have no explanation regarding these criteria. When the need criteria are examined, the claimers stated that the construction site and purpose of this project will cause damage rather than benefit, when considering the damage to the environment. However, it is understood that the relevant departments of the Council of State and the Regional Administrative Court have the opposite opinion from the claimers; it avoids to answer whether it will cause environmental damage or not. Considering the criteria of contribution to the common good, which is the last criteria of social justice and spatial justice, the relevant departments of the Council of State and the Regional Administrative Court argue that the Northern Marmara Motorway Project will be a solution to the traffic problem in Istanbul. When the decisions are analyzed in terms of public interest, the relevant departments of the Council of State and the Regional Administrative Court referred to the collective public benefit in almost all of the decisions. In the two cases which are examined, it is seen that individual interests conflict with social interests. In these two cases, the relevant departments appeal to the superior public interest institution, and it is seen that they protect the collective public benefit understanding by placing social interests above individual interests. However, it is observed that the relevant departments of the Council of State and the Regional Administrative Court ignore individual interests while preferring the collective public benefit. Because the relevant authorities avoid considering a different decision option that will also protect individual interests. As a result of the decisions examined in detail in the thesis study, it is seen that the judicial decisions of mega projects are partially taken into consideration in terms of social and spatial justice. It is found that the judicial authorities did not fully meet the criteria of social justice and spatial justice. As concluded in terms of public interest, it is seen that the relevant departments of the Council of State and the Regional Administrative Court do not consider individual benefit, although they have made statements that adopt the collective benefit. It is important to make decisions which will not harm“individual benefit”in order to establish justice and a pluralist understanding of democracy. The decisions made by the judicial authorities in order to ensure justice in the society are important where mega projects -which are seen to be increasing day by day, are located in. Due to this situation, judicial authorities should decide according to the criteria to be determined in terms of social justice and spatial justice while dealing with mega projects. In addition, judicial authorities should significantly aim to protect individual interests while determining the public benefit.

Benzer Tezler

Tez No
605696
Altyapı projelerinde istanbul tahkim merkezi'nin sektörel algı ve faydasının değerlendirilmesi
Assesment of istanbul arbitration centre by its potential and advantages on infrastructure projects
SEDA KARTAL SOYSAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Ulaşım İstanbul Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ PELİN ALPKÖKİN
Tez No
557562
Türk çelik sektörünün üretim kapasitesi ve dış ticaret verilerinin incelenmesi
Analysis of production capacity and foreign trade data of Turkish steel industry
SİNAN ARAS
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Metalurji Mühendisliği İstanbul Teknik Üniversitesi
Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. CEVAT BORA DERİN
Tez No
350452
Design and control of an autonomous blimp
Otonom hava aracı (Zeplin) tasarımı ve kontrolü
ERTUĞRUL BAYRAKTAR
Yüksek Lisans
İngilizce
2013
Elektrik ve Elektronik Mühendisliği İstanbul Teknik Üniversitesi
Mekatronik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. PINAR BOYRAZ
Tez No
660325
İstanbul'un kuzeyı̇nde gelı̇şen mega projelerı̇n kentsel mekana yansıması
Reflection of mega projects developing in north of Istanbul on urban space
EBRU CILIZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Şehircilik ve Bölge Planlama Yıldız Teknik Üniversitesi
Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ERCAN KOÇ
Tez No
398105
Süre uzatımı ve ek ödemelerin KİK ve FIDIC anahtar teslimi sözleşmeleri çerçevesinde incelenmesi
Review of extension of time and additional payment in the public procurement authority KIK and FIDIC turnkey contracts
DİDEM AYDIN
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
İnşaat Mühendisliği İstanbul Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. DENİZ İLTER

Geri Dön