UNESCO dünya mirası olabilecek Türkiye'deki doğal alanların belirlenmesi
Determination of natural sites in Turkey with UNESCO world heritage potentials
- Tez No: 672575
- Danışmanlar: PROF. DR. MEHMET FARUK GÜRBÜZ, PROF. DR. ZEKİ KAYA
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Biyoloji, Biology
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2021
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Süleyman Demirel Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Biyoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 206
Özet
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO)'nun Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunmasına Dair Sözleşmesi kapsamında oluşturulmuş olan UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde 1121 miras alanı bulunmakta olup, bu alanlardan 213'ü doğal miras alanıdır. Anılan listede Türkiye'nin 16 kültürel ve iki karma miras olmak üzere toplam 18 Dünya Mirası alanı bulunmakta olup, henüz kayıtlı bir doğal miras alanı bulunmamaktadır. Dünya Mirası alanları doğal ve kültürel mirasın korunması, gelecek nesillere aktarılması, yerel halkın sürdürülebilir kalkınmasına katkı sağlanması, artan nüfus ve kentleşme baskısına karşın, yerleşim yerlerinin sürdürülebilirliğinin sağlanması, iklim değişikliği etkilerinin gözlenmesi gibi hususlar başta olmak üzere Dünya Mirası bilinen en yüksek alan koruma statüsü olması nedeniyle yerelde bir iyi uygulama örneği, uluslararası alanda ise bir prestij kaynağıdır. Bu çalışmanın amaçları, UNESCO Dünya Mirası Listesine Türkiye'deki potansiyel doğal miras alanlarının olası başvurularına yönelik süreçler konusunda Türkiye için danışsal bir kaynak oluşturulması, öncelikli doğal alanların belirlenmesi ve UNESCO Dünya Mirası Listesine kayıtlar için ön koşul olan ulusal bir envanter oluşturulması çalışmalarına akademik destek sağlanmasıdır. Çalışma kapsamında öncelikle, Türkiye'deki farklı koruma statüleriyle korunan alanlar başta olmak üzere potansiyel doğal alanlar belirlenerek, listelenmiştir. Belirlenen 244 alan biyolojik çeşitlilik verileri dikkate alınarak veri toplanmasının ardından, UNESCO kriterleri ve IUCN'in çalışmaları dikkate alınarak oluşturulan ölçütler doğrultusunda değerlendirilmiştir. Yapılan ön değerlendirme sonucunda belirlenen 71 doğal alanın verileri Kümeleme Analizi yapılmıştır. Analiz sonrasında alanların benzerlik ve farklılıklarıyla, öncelikli olabilecek potansiyel alanlar belirlenmiştir. Sonuç olarak; Kaçkar Dağları Millî Parkı, Datça Bozburun Özel Çevre Koruma Bölgesi, Karçal Dağları, Amanos Dağları, Uludağ Millî Parkı, Beyşehir Gölü Millî Parkı, Bolkar Dağları, Munzur Vadisi Millî Parkı, Aladağlar Millî Parkı, Hatila Vadisi Millî Parkı, Nemrut Kalderası Ramsar Alanı, Meke Maarı Ramsar Alanı dikkate değer potansiyele sahip birinci derecede öncelikli alanlar olarak belirlenmiştir. Kızılırmak Deltası Ramsar Alanı, İğneada Longoz Ormanları Millî Parkı, Küre Dağları Millî Parkı, Köyceğiz Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgesi, Karagöl Sahara Millî Parkı, Uzungöl Özel Çevre Koruma Bölgesi, Gediz Deltası Ramsar Alanı, Dilek Yarımadası Büyük Menderes Deltası Millî Parkı, Köprülü Kanyon Millî Parkı, Kızıldağ Millî Parkı, Çığlıkara Tabiatı Koruma Alanı, Altınbeşik Mağarası Millî Parkı, Ağrı Dağı Millî Parkı ise dikkate değer potansiyele sahip ikinci derecede öncelikli alanlar olarak belirlenmiştir. İlaveten, alanlar Akdeniz, Avrupa-Sibirya ve İran-Turan fitocoğrafik bölgelerine göre gruplandırılarak Kümeleme Analizi gerçekleştirilmiş ve bütün alanların analiz sonucuyla karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma sonucunda ise, bulundukları fitocoğrafik bölgelerin doğal alanlar arasında benzerlik ilişkisi kurulması ve kümelerin oluşumunda önemli rol oynadığı belirlenmiştir. UNESCO Dünya Mirası sürecini desteklemek üzere, UNESCO'nun diğer doğa koruma programları olan Ramsar Alanları, Biyosfer Rezervleri, Küresel Jeoparklar gibi uluslararası koruma statüsüne sahip alanların UNESCO Dünya Mirası Listesine aday olmaları durumunda, önemli derecede kabul görme potansiyeli taşımaları dikkate alınarak, doğal miras alanları adaylıkları öncesinde adı geçen diğer uluslararası koruma statülerinin deneyim kazanmak üzere alanlarda çalışmalar başlatılmasının uluslararası doğa koruma deneyimi bakımından faydalı olacağı düşünülmektedir. Doğal alanların koruma durumlarının UNESCO Dünya Mirası Listesine kaydedilme süreçlerindeki etkisi nedeniyle, bu çalışma kapsamında değerlendirmeye alınan 71 doğal alandaki mevcut olumsuz etkiler ve olası tehditler de değerlendirilmiş olup, aday olabilecek alanların genel özelliklerinin yanı sıra, doğa koruma bakımından güçlü ve zayıf yönleri de belirtilmiştir. Değerlendirmeye alınan 71 doğal alandan 68'inde en az bir tehdit faktörü olduğu tespit edilmiş, alanların %73,2'sinde biyolojik kaynakların kullanılması, %69'unda olumsuz insan faaliyetleri, %46,6'sında su rejimine etkiler, %52,1'inde kentleşme baskısı ve %18,3'ünde kaynak materyal arama çalışmalarının alanları olumsuz etkilediği değerlendirilmiştir. Bahsi geçen beş tehdit grubu alt gruplara ayrılarak ayrıntılı değerlendirildiğinde ise; alanların %56,3'ünde turizm, ziyaretçi ve rekreasyon faaliyetlerinin, %43,6'sında altyapı ve kalkınma projelerinin, %39,4'ünde su altyapısının, %36,6'sında tarımsal faaliyetlerin, %23,9'unda hayvan yetiştiriciliği ve otlatma faaliyetlerinin, %26,7'sinde balıkçılık ve avlanma, %19,7'sinde ise su kirliliğinin olumsuz etkileri olduğu değerlendirilmiştir. Bu çalışmayla yapılan analiz doğrultusunda Türkiye'deki doğal alanlara ilişkin yapılan değerlendirmeler ve belirlenen potansiyel doğal miras adaylarının, gelecekte ilgili kurumlarca yapılacak çalışmalara yol gösterici olması hedeflenmektedir.
Özet (Çeviri)
The UNESCO World Heritage List, which was created within the scope of the Convention on the Protection of World Cultural and Natural Heritage of United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO), includes 1121 World Heritage sites and 213 of them are the natural heritage sites, as well. Turkey has 16 cultural and two mix sites, totally there are 18 World Heritage sites on the aforementioned list, however, Turkey is not yet have any natural heritage sites inscribed on the list. The World Heritage sites, known as the highest protection status for conservation, which are especially serves as the protection of natural and cultural heritage, transferring the heritage to the future generations, contributing to the sustainable development of the local people, monitoring the effects of climate change, ensuring the sustainability of the settlements despite the increasing population and urbanization pressure, the examples of best practices at the local level and provides prestige in the international area. The purposes of this study are; to establish an advisory resource about the process for possible applications of potential natural heritage sites from Turkey to the UNESCO World Heritage List, to determine the prior natural areas in Turkey, provide academic support for the preparation of a national inventory, which is a necessity for the inscription on the UNESCO World Heritage List. In the study firstly, the potential natural areas are determined and listed, especially the protected areas, which are located in Turkey with different protection status. 244 areas were determined and evaluated by considering the biodiversity data collected after the selection process, in line with the criteria, created by considering the UNESCO criteria and the studies of the IUCN. Then, Cluster Analysis was performed by the data of 71 natural areas which were determined as a result of the preliminary evaluation. After the analysis, the similarities and the differences of the areas and the potential areas that would have the priority were determined. As a result; Kaçkar Mountains National Park, Datça Bozburun Special Environmental Protection Area, Karçal Mountains, Amanos Mountains, Uludağ National Park, Lake Beyşehir National Park, Bolkar Mountains, Munzur Valley National Park, Aladağlar National Park, Hatila Valley National Park, Nemrut Caldera Ramsar Site and Meke Maar Ramsar Site has been identified as first degree priority areas with considerable potential. Kızılırmak Delta Ramsar Site, İğneada Longoz Forests National Park, Küre Mountains National Park, Köyceğiz Dalyan Special Environmental Protection Area, Karagöl Sahara National Park, Uzungöl Special Environmental Protection Area, Gediz Delta Ramsar Site, Dilek Yarımadası Büyük Menderes Delta National Park, Köprülü Canyon National Park, Kızıldağ National Park, Çığlıkara Nature Reserve, Altınbeşik Cave National Park and Ağrı Mountain National Park have been determined as secondary priority areas also have considerable potential. Additionally, Cluster Analysis was carried out by grouping the areas according to the phytogeographical regions as Mediterranean, Euro-Siberian and Irano-Turanian and compared with the analysis results of all areas. As a result of this comparison, it was determined that the phytogeographical regions play an important role in establishing a similarity relationship between natural areas and the formation of clusters. In order to support the UNESCO World Heritage process, the areas with international protection status such as Ramsar Sites, Biosphere Reserves, Global Geoparks, which are other nature conservation programs of UNESCO, if candidates for the UNESCO World Heritage List, taking into account that they have the potential to be accepted significantly, it is thought that it will be beneficial in terms of international nature conservation experience to initiate studies in the fields to gain experience of other international protection statuses previously mentioned. Due to the impacts of the conservation status of natural areas on the process of inscription on the UNESCO World Heritage List, existing negative impacts and possible threats to the 71 natural areas were also evaluated, within the scope of this study, as well as the general characteristics of the candidate areas, their strengths and weaknesses in terms of nature protection were also stated. It was determined that there is at least one threat factor in 68 of the 71 natural areas evaluated, 73.2% of the areas have the effects of the usage of biological resources, 69% have the adverse human activities, 46.6% have the affects to the water regime, 52.1% have the urbanization pressure and 18.3% of the areas have the effects of the exploration of the resource materials, were evaluated to affect the fields adversely. Five threat groups mentioned in this study are divided into subgroups and detailed evaluations in the threat subgroups was shown that; tourism, visitor and recreation activities determined in 56.3% of the areas, infrastructure and development projects in 43.6%, water infrastructure in 39.4%, agricultural activities in 36.6%, livestock raising and grazing in 23.9%, fishing and hunting in 26.7% and water pollution in 19.7%, have been evaluated the negative effects to the areas. In accordance with the analyzes made by this study, assessments related to the natural areas in Turkey and identified natural sites for a possible nomination, it is expected that this research will guided to the further investigations may have done by the relevant bodies, in the future.
Benzer Tezler
- Mardin-Kalecik köyü ve kırsal alanının analizi: Kültürel miras değerlerine yönelik sonuçlar ve değerlendirmeler
Analysis of Mardin-Kalecik village and its rural area: Results and evaluations regardi̇ng cultural heri̇tage values
FATMA NUR KAYADUMAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
MimarlıkHasan Kalyoncu ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÜLKÜ ALTINOLUK
- Karadeniz Ereğli Kalesi'nin mimari ve yapısal analizi ve bir kültür varlığı olarak değerlendirilmesi
The architectural and structural analysis of Karadeniz Eregli Castle and evaluation as a cultural property
AHSEN KARAGÖL
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. KEMAL KUTGÜN EYÜPGİLLER
- Arkeolojik alan yönetim planlarının kırsal yerleşimlere etkisi
The effect of archaeological site management plans on rural settlements
AYÇA ATEŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Şehircilik ve Bölge PlanlamaMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜRRİYET GÜLSÜN ÖĞDÜL
- Doğu Karadeniz Bölgesi'nde Türkçe ıslık dili kullanımının somut olmayan kültürel miras turizmi açısından incelenmesi üzerine bir araştırma
A research on the investigation of Turkish whistling language in terms of intangible cultural heritage tourism in the Eastern Black Sea Region
MEHMET ALİ HARMANŞA
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
TurizmGiresun ÜniversitesiEkoturizm Rehberliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MEHMET ŞİMŞEK
- Arkeolojik sit alanlarinin korunmasinda alan yönetimi planlarinin rolü ve etkilerinin analizi: Harran-Şanlıurfa örneği
The role and effects of site management plans in conservation of archeological sites: Case of Harran‐Şanlıurfa
FATMA BOZKAYA YETKİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Şehircilik ve Bölge PlanlamaGazi ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. KÜBRA CİHANGİR ÇAMUR