Mimarlığın eleştirel insan sonrası perspektifinden okunması

Reading of architecture from a critical post-human perspective

PDF İndir

Tez No: 676981
Yazar: FATİH KORKMAZ
Danışmanlar: DOÇ. DR. NİZAM ONUR SÖNMEZ
Tez Türü: Yüksek Lisans
Konular: Mimarlık, Architecture
Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
Yıl: 2021
Dil: Türkçe
Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
Bilim Dalı: Mimari Tasarım Bilim Dalı
Sayfa Sayısı: 93

Özet

Tarih boyunca tanımı, sınırları ve konumu sorgulama halinde olan“insan”kazandığı ve kaybettiği anlamlar, biçimler ve konumlar nedeniyle sürekli bir dönüşüm içerisinde olmuştur. Bu dönüşüm insanın evrendeki ötekiler ile kurduğu ilişki biçimlerinin çözümlenmesiyle ortaya çıkar. İnsana dair bu sorgulama aynı zamanda evrendeki ötekilere de yöneltilir ve tıpkı insan gibi ötekileri de algılama biçimimiz değişir. Evren içerisinde birbirleriyle etkileşim içerisinde olan insan ve diğer tüm faillerin anlamları, sınırları ve konumları birlikte dönüşür. Bu süreçte kırılma noktalarından biri olan hümanizmle birlikte merkeze gelen insanın ötekilerle kurduğu ilişki önemli bir biçimde değişmiştir. İnsanın hümanizmin ardından daha yoğun bir şekilde sorgulanmaya başlanması sayesinde ortaya çıkan insan sonrası düşünce insana dair daha öncekilerden farklı bir bakış açısı ve çözümleme sunar. İnsan sonrası düşüncenin insana kazandırdığı yeni tanımlar, insanı soktuğu yeni biçimler ve yerleştirdiği yeni konum çalışma kapsamında kılavuz olmuştur. Mimarlık da diğer konular kadar insan ile etkileşim içerisindedir. Dolayısıyla insanın geçirdiği bu dönüşümden bağımsız olması mümkün değildir. İnsan sonrası düşünce sayesinde kazanılan yeni bakış açısı mimarlığa yöneltilip mimarlığın dönüşümü de ortaya çıkarılabilir. İnsan sonrası düşüncenin ötekilerin perspektifinden bakan ve ötekileri insan ile eşit pozisyondan dahil eden anlayışı sayesinde mimarlık yeni bir anlam kazanabilir. Çalışma kapsamında mimarlık içerisindeki insan dışındaki failler ortaya çıkarılmakla kalmayıp bu faillerin hem birbirleriyle hem de mimarlıkla etkileşimi incelenmiştir. Çalışma kapsamında ilk olarak teosentrik anlayışa bakılmış ve bu sayede hümanist düşüncenin ortaya çıktığı ortamın yapısı ve insanın konumu anlaşılmaya çalışılmıştır. Tanrının evrenin merkezinde konumlandırıldığı bu düşüncenin insana dair bakış açısı ve hümanizmden farkları anlatılmıştır. Ardından hümanist düşüncenin doğuşu ve hümanizmin anlamı irdelenmiştir. Hümanizmin insan tanımının değişimi nedeniyle zaman içerisindeki dönüşümü ortaya koyulmuştur. Hümanist düşüncenin insan merkezci perspektifinden insan ile ötekiler arasındaki ilişkiler çözümlenmiştir. Geçirdiği süreç boyunca ortaya çıkan romantik hümanizm, liberal hümanizm, rasyonel hümanizm gibi hümanist düşünce türleri ve hümanizmin içerisindeki farklı pozisyonlar irdelenmiştir. Hümanist düşünce türleri arasındaki farklılıklara değinildikten sonra hümanizmin güncel yorumlarından bir tanesi olan Transhümanist düşünce yapısına bakılmıştır. Transhümanizmin insanı sabit kabul etmemesi bağlamında hümanizmden ayrıştığı noktalar ve insan merkezci tutumu nedeniyle hümanizmle olan ilişkisi açıklanmıştır. Transhümanizmin insanı geliştirme projesinden bahsedilmiş ve bu projenin yöntemleri ve olanakları anlatılmıştır. Transhümanist düşüncenin insana dair dönüştürücü tutumu ortaya koyulmuş ve bu tutuma muhalif seslerin kaygıları anlatılmıştır. Hümanizmle bağlarını koparan eleştirel insan sonrası düşüncenin farklılaşmasında etkili olan insana dair“eleştirel”tutumu ortaya koyulmuştur. İnsan merkezci anlayıştan uzaklaşan eleştirel insan sonrası düşüncenin insanı ötekilerden üstün görmeyen yapısı açıklanmıştır. Eleştirel insan sonrası düşüncenin merkeziyetsiz yapısı nedeniyle faillerin dağılmış bir alanda birbiri üzerinde eşit derecedeki etki kapasitesi anlatılmıştır. Ötekilerin düşünce yapısına kazandırdığı zenginliğin önemi vurgulanmıştır. İnsanlar ile ötekiler arasında kalkan sınırlar nedeniyle iç içe geçen yapı temsiller aracılığıyla ifade edilmiştir. Daha önceki insan merkezci yaklaşımların yapmaya çalıştıklarının aksine faillerin birbiri üzerindeki etkilerini saptamanın zorluğu açıklanmıştır. Aktör Ağ Teorisi ve Siberteniğin bakış açıları ve yöntemlerinin eleştirel insan sonrası düşünce ile benzerliklerine değinilmiştir. Ardından Donna Haraway'in“konumlu bilgiler”ve“kısmi perspektifler”kavramları açıklanmıştır. Bu kavramların vaka çalışması kapsamında kullanılan yönteme nasıl ışık tuttuğu anlatılmıştır. Vaka çalışması kapsamında mimarlık ürünlerine yöneltilen eleştirel insan sonrası bakışın mimarlığa kazandırdığı olasılıklar araştırılmıştır. Mimarlık ürünlerinin insanla ve mimarla özdeşleşen yapısı nedeniyle ortaya çıkan faillerin alternatifleri aranmıştır. Mimarın ve insanın mimari ürüne olan uzak ve indirgemeci bakışı yerine insan sonrasının eleştirel düşüncenin yakından ve ötekilerin pozisyonundan olan bakışının önemi vurgulanmıştır. İlk olarak mimarlığın içerisinde bulunmasına rağmen göz ardı edilen mimari ötekilerin konumlu bilgilerinin kısmi perspektifler aracılığıyla ortaya çıkarılmasına çalışılmıştır. Mimari ötekilerin ortaya çıkan yeni bilgileri sayesinde yapılan çözümlemeler yeni etkileşim biçimlerini belirginleştirmiştir. Çalışma kapsamında İstanbul İstiklal Caddesi üzerinde bulunan Yapı Kredi Kültür Sanat binası bölüm içerisinde açıklanan çeşitli nedenlerden ötürü vaka çalışması olarak seçilmiştir. Giderek yakınlaşan kısmi perspektifler sayesinde ortaya çıkarılan yeni faillerin yapı üzerindeki etkisi temsiller aracılığıyla açıklanmıştır. Ardından çeşitli noktalara odaklanan kısmi perspektifler bir araya toplanmış, yapının etkileşimde olduğu çok sayıda fail ve bu failler arasındaki etkileşimin karmaşıklığı resmedilmiştir. İkinci olarak merkezi insan figürünün dışında kalan öteki insanların mimari ürünlerle etkileşimi incelenmiştir. Yapı Kredi Kültür Sanat bünyesinde“öteki”başlığı altında ele alınabilecek insanlara yönelik olarak düzenlenen etkinlikler tespit edilmiş ve tablo haline getirilmiştir. Tablodan yapılan çıkarımlar doğrultusunda kadın, çocuk gibi öteki insanların yapı ile ilişkisi anlatılmıştır. Son olarak ise biyolojik ve teknolojik ötekiler başlığı altında COVİD-19, Yapı Kredi Kültür Sanat internet sitesi ve sosyal medya hesapları, Yapı Kredi Yayınları internet sitesi incelenmiştir. Biyolojik öteki olarak COVİD-19'un YKKS binası üzerindeki dönüştürücü etkisi ortaya koyulmuştur. Teknolojik öteki olarak internet ortamının YKKS binasına etkisi ve alternatif olma potansiyeli tartışılmıştır. Sonuç olarak mimarlık ürünleri eleştirel insan sonrası bir bakışla irdelendiğinde içerisinde çok fazla öteki barındırdığı ortaya çıkar. Bu ötekilerin sayısının artması mimarın ve insanın mimarlık ürünü ile kurduğu ilişkide yalnız olmadığını gösterir. Aynı zamanda ötekilerin tüm etkileşimleri ortaya çıkarıldığında mimarın ve insanın mimarlık ürünü ile etkileşiminin ötekilerden çok farklı olmadığı anlaşılır. Mimarlığa dair yapılan bu çözümleme sayesinde pek çok konu yeniden tartışmaya açılır. İlk olarak mimarlığın doğrudan insan kararları ve etkisi ile üretilmediği anlaşılır. Mimarlık sadece insanlarla değil tüm ötekiler ile birlikte üretilen kolektif bir ürün haline gelir. Bu sayede mimarın müelliflik meselesi tekrar tartışmaya açılır. Aynı zamanda ötekilerin biz farkında dahi olmadan bizi ve dolayısıyla mimarlık ürününü etkilediği anlaşılır. İkinci olarak merkezi insan figürü dışında kalan farklı pozisyonlardan insanların mimarlık ortamına kattığı zenginlik ortaya çıkar. Öteki insanların mimarlık ürünleriyle iletişim kurması sonucunda tek tipleşen mimari mekanların yeniden çeşitlenebileceği anlaşılır. Üçüncü olarak ise biyolojik ve teknolojik ötekilerin mimari mekan üzerindeki dönüştürücü etkisi tespit edilmiştir. Biyolojik ötekinin mimarlığa ve insana etkisi mekandaki kullanım senaryolarının değişiminden anlaşılmıştır. Biyolojik öteki nedeniyle etkinliği artan teknolojik ötekilerin başka bir etkileşim biçiminde olsa dahi mimari mekanlara alternatif olabileceği anlaşılmıştır. Ortama dair çözümlemelerde tespit edilen tüm ötekiler insana ve mimarlığa yeni bakış açıları sağlar. Mimarlığa yöneltilen eleştirel insan sonrası bakış, mimarlık ürününü mimarın ve insanın hükmünden koparıp zaman ve mekan düzlemine yayılan geniş bir etkileşim ortamı içerisinde çözer.

Özet (Çeviri)

Throughout history,“the human”, whose definition, boundaries and position has been questioned, has been in a constant transformation due to the meanings, forms and positions that it has gained and lost. This transformation occurs with the analysis of various forms of relationships that the human establishes with others in the universe. This questioning of the human is also directed at others in the universe, and our perception of others, just like human, changes. The meanings, boundaries and positions of human and all other agents that interact with each other in the universe transform together. In this process, with humanism, which was one of the breaking points, the relationship between the people who came to the center and the others changed significantly. Post-human thought, which emerged as a result of the intense questioning of human after humanism, offers a different perspective and analysis of the human being than the previous ones. The new definitions that the posthuman thought has brought to the human, the new forms it introduces and the new position it places have been guides in the scope of the study. Architecture interacts with people as well as other subjects. Therefore, it is not possible for a human being to be independent from the above mentioned transformations. The transformation of architecture can also be revealed by directing the new perspective gained through posthuman thinking towards architecture. Architecture can take on a new meaning thanks to the understanding of posthuman thinking that looks from the perspective of others and includes others from an equal position with the human. Within the scope of the study, not only did it reveal the non-human agents within architecture, but the interaction of these agents with each other and with architecture was examined. Within the scope of the study, firstly, the theocentric understanding was examined, starting from this point, the structure of the environment in which humanist thought emerged and the position of the human being were tried to be understood. The point of view of this idea in which God is located at the center of the universe and its differences from humanism have been studied. Then, the birth of humanist thought and the meaning of humanism are examined. The transformation of humanism over time due to the change in the definition of human has been revealed. The relations between human and others are analyzed from the anthropocentric perspective of humanist thought. The types of humanist thought such as romantic humanism, liberal humanism, rational humanism that emerged during the process and different positions within humanism were examined. After mentioning the differences between humanist thought types, one of the current interpretations of humanism, Transhumanist thought structure was examined. The differences between transhumanism from humanism in the context of not accepting human as fixed and its relation with humanism due to its anthropocentric attitude have been explained. The human development project of transhumanism was mentioned and the methods and possibilities of this project were explained. The transformative attitude of transhumanist thought towards human was revealed and the concerns of voices opposing this attitude were explained. The“critical”attitude towards the human, which is effective in the differentiation of the critical posthuman thought that broke its ties with humanism, was revealed. The structure of critical posthuman thought, which moves away from anthropocentric approach, does not see human being superior to others. Because of the decentralized nature of critical posthuman thinking, the capacity of agents to influence each other equally in a dispersed space is described. The importance of the wealth that the others brought to the mindset was emphasized. The structure that is intertwined due to the border between people and others is expressed through representations. The difficulty of detecting the effects of agents on each other is explained, as opposed to what previous anthropocentric approaches tried to do. The similarities between the perspectives and methods of Actor Network Theory and Cybernetics with critical posthuman thinking are mentioned. Then Donna Haraway's concepts of“situated knowledge”and“partial perspective”were explained. It was explained how these concepts shed light on the method used in the case study. Within the scope of the case study, the possibilities brought by the critical posthuman view of architectural products to architecture were investigated. Alternatives were sought for the perpetrators who emerged due to the nature of architectural products identified with people and architects. Instead of the distant and reductionist view of the architect and the human towards the architectural product, the importance of the posthuman critical view is emphasized. First of all, through partial perspectieves, it was attempted to reveal the situated knowledge of architectural others, which were ignored despite their presence in architecture. Within the scope of the study, Yapı Kredi Culture and Arts building on Istanbul Istiklal Street has been chosen as a case study for various reasons explained in the thesis. The effect of new actors on the structure, revealed by partial perspectives that are getting closer, is explained through representations. Then partial perspectives focusing on various points were gathered together. The many agents with which the structure interacts and the complexity of the interaction between these agents are illustrated. Secondly, the interaction of other people outside the central human figure with architectural products was examined. Activities organized by Yapı Kredi Culture and Arts for people that can be considered under the title of“the other”have been determined and tabulated. Thanks to the inferences made from the table, the relationship of other people such as women and children with the building was explained. Finally, under the title of biological and technological others, COVID-19, Yapı Kredi Culture and Arts website and social media accounts, Yapı Kredi Publications website were examined. As a biological other, the transformative effect of COVID-19 on YKKS building has been revealed. As a technological other, the effect of the internet environment on the YKKS building and its alternative potential were discussed. As a result, when architectural products are examined with a critical posthuman perspective, it is revealed that they contain too many others. The increase in the number of these others shows that the architect and the human are not alone in the relationship they establish with the architectural product. At the same time, when all the interactions of the others are revealed, it is understood that the interaction of the architect and the human with the architectural product is not very different from the others. Thanks to this analysis on architecture, many issues are opened to discussion again. First of all, it is understood that architecture is not produced directly by human decisions and influence. Architecture becomes a collective product that is produced not only with people but with all others. In this way, the issue of architectural authorship is reopened to discussion. At the same time, it is understood that the others affect us and therefore the architectural product without us even realizing it. Secondly, the richness that people from different positions outside the central human figure add to the architectural environment emerges. As a result of the communication of other people with architectural products, it is understood that architectural spaces that have become uniform can be diversified again. Thirdly, the transformative effect of biological and technological others on architectural space has been determined. The effect of the biological other on architecture and human beings has been understood from the change of usage scenarios in space. It has been understood that technological others, whose effectiveness increases due to biological other, can be an alternative to architectural spaces even if they are in another form of interaction. All others identified in the analysis of the environment provide new perspectives on people and architecture. The critical posthuman perspective directed to architecture, dissolves the product of architecture in a wide interaction environment that spreads to the plane of time and space by detaching it from the domination of the architect and the human.

Benzer Tezler

Tez No
657220
Mimarlıkta ifade ve içerik problemi
The problem of expression and content in architecture
ÖNDER ÇELİK
Doktora
Türkçe
2020
Felsefe İstanbul Teknik Üniversitesi
Mimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SEMRA AYDINLI
PROF. DR. ALİ AKAY
Tez No
467166
Antalya'da 1980 sonrası yaşanan dönüşümün kavramsal izdüşümleri
The conceptual projections of the transformation experienced in Antalya after 1980
ZEYNEP ESENGİL
Doktora
Türkçe
2017
Mimarlık İstanbul Teknik Üniversitesi
Mimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HÜSEYİN LÜTFÜ KAHVECİOĞLU
Tez No
811274
Architecture of imagining relationships: Spaces of many
Genişleyen ilişkilerin mimarlığı: Çokluğun uzamı
SILA BOZDEVECİ
Yüksek Lisans
İngilizce
2023
Felsefe İstanbul Bilgi Üniversitesi
Mimarlık Tarihi, Teorisi ve Eleştirisi Bilim Dalı
PROF. DR. ŞEBNEM YALINAY ÇİNİCİ
Tez No
904622
İnsan sonrası perspektifle şantiye sahasının anlatısı
A post-humanist narrative of the construction site
MİNE ÖZTÜRK DİNÇER
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Mimarlık İstanbul Teknik Üniversitesi
Mimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. NİZAM ONUR SÖNMEZ
Tez No
765100
Disiplinlerarası zeminde eleştirel mekânsal pratiklerin denemeci açılımları: Mimari deneme filmi
Essayistic expansions of critical spatial practices on interdisciplinary terrain: Architectural essay film
AYGEN EROL
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Mimarlık İstanbul Teknik Üniversitesi
Mimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. PELİN DURSUN ÇEBİ

Geri Dön