Disiplinlerarası zeminde eleştirel mekânsal pratiklerin denemeci açılımları: Mimari deneme filmi
Essayistic expansions of critical spatial practices on interdisciplinary terrain: Architectural essay film
- Tez No: 765100
- Danışmanlar: PROF. DR. PELİN DURSUN ÇEBİ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Mimari Tasarım Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 152
Özet
Günümüz mimarlık ortamı, mimarlığı geleneksel yapı üretme pratiğinden öte, bir düşünme ve algılama biçimi olarak gören, eleştirel tartışmalar üreten bir ortamdır. Geçtiğimiz yüzyılın son çeyreğinden bu yana, mekânsal pratiğe radikal, eleştirel ve disiplinlerarası bir yaklaşım geliştirilmesi mimarlık tartışmalarında üretken bir alan açmıştır. Mimarlık ve mekân artık doğrudan maddi olarak üretilen bir mekanizma değil, zaman-mekân-toplumsallık içerisinde kendini var eden, belleği ve potansiyelleri olan bir nesnedir. Mekânı objektif bir çerçeveden ele almak ve onu anlamlandırırken tanımlı yöntemleri kullanmak, çoğu zaman gündelik ve öznel olanın algılanışını yok sayarak mekânı düzleştirmekte, ufak ve değerli nüansları yok edebilmektedir. Mimarlığa dair geliştirilen bu eleştirel bakışlar, mekânın çoklu bakışlarla nasıl okunabileceği veya bu okumaları yapabilmek için ne şekillerde konumlanılabileceğiyle ilişkilenir. Tez çalışması, disiplinlerarası çalışmalar aracılığıyla mekâna bakışın çoklu ve eleştirel yönlerini üreten pratiklere duyulan bir merakla başlar. Bu kapsamda sinematografik teknik ve yöntemler, mekâna bakışın bir aracı olarak konumlandırılır. Özellikle geçtiğimiz yüzyılın etkili araçlarından biri olan“montaj”kavramı, yeni bir zaman-mekânsal açılım sunma potansiyeli bakımından önemli görülür. Bu noktadan hareketle film tarihi ve kuramına mimarlık disiplininin filtresinden bakılan süreç içerisinde, çalışmanın kapsamı“deneme filmleri”olarak tanımlanan alana doğru daralır. Özellikle kentsel ve mimari mekânı sıklıkla ele alarak kapsamlı ve çoklu bakışlar sunan, montaj tekniğini geleneksel sinemadan farklı bir şekilde yorumlayan bu filmlerin, mekâna bakışın eleştirel bir yöntemini sunabileceği düşünülür. Mekânın sosyal teorinin alanında değerlendirilmeye başlandığı süreç ve bu sürecin mimarlık disiplininde gerçekleşen yansımaları, mekâna bakışın alternatif bir pratiği olarak konumlandırılan deneme filmleri ve onun denemeci pratikleri için uygun bir zemin sağlar. Bu kapsamda tez çalışmasının teorik zemini, eleştirel mimarlık olarak tariflenen alanın kuramsal çerçevesini çizmeye yönelik bir literatür taraması ve eleştirel bir olasılıklar alanı olarak görülebilecek denemeci düşünce çerçevesinde iki basamaklı olarak şekillenir. Eleştirel teorinin tartışma düzlemi ve 1960'lı yılların getirileriyle şekillenen, sosyal ve beşeri bilimlerdeki post-yapısalcı paradigma değişimi, bilim insanlarının maddi dünya, faillik, nesnellik ve mekân kavramları hakkındaki varsayımlarını yeniden şekillendirmiştir. Mekânın algılanışı ve ifadesi, derin ve kavramsal bir rönesanstan geçerek, çeşitli disiplinlerin konusu haline gelmiştir. Konum ve bağlam verileri öne çıkarak, mekânın farklı tarihselliklerin, kültürel verilerin ve insan ilişkilerinin üretimi ile ilişkili bir sosyal strüktür olduğu düşünülmeye başlanmıştır. Mekânın sosyal teorinin alanında değerlendirilmeye başlandığı, 'mekânsal dönüş' olarak adlandırılan bu süreç, toplumsal mekânın inşası ve dönüşümü bağlamında, zamanın ve toplumsal yaşamın rolüne dikkat çeker. Henri Lefebvre'in üç momentli toplumsal mekânı ve Edward Soja'ya ait (1996) triyalektik mekân yorumları, düalist yaklaşımlar sonucu oluşan dikotomik kavramların ve algılayışların karşısında konumlanan, çoklu bakışları odağa alan kapsamlı bir mekânsal bakış açısı meydana getirir. Aynı zamanda normların ve varsayımların ötesine geçen, farklı görme biçimlerini ve potansiyel gelecekleri arayan,“öteki”ne ve sıradan olana bakmaya çalışan bir bakış açısı yaratır. Kökenleri eleştirel teoriye uzanan ve çağdaş mimarlık tartışmalarında önemli bir alanı kaplayan eleştirel mimarlık tartışmaları ve eleştirel mekânsal pratikler, sanatın mimarlık alanında konumlanışını ele alan yaratıcı ve üretken bir alandır. Bu pratikler Edward W. Soja'nın (1989/1996/2014) dikkat çektiği“mekânsal dönüş”nosyonu çevresinde şekillenen ve söz konusu post-yapısalcı paradigmanın mimarlık disiplinindeki yansımaları olarak görülebilir. Çeşitli disiplinlerin önerdiği bakış açıların üst üste düştüğü, mimarlığın ve mekâna dair bilginin farklı açılardan sorgulanmaya açıldığı disiplinlerarası zemin, çalışmanın ele alındığı eleştirel mekânsal pratiklerin alanını tarifler. Mimarlığın eleştirel bakışları, mimarlığı çağın kültürel üretimleriyle birlikte ele alır. Kültürel üretimler, birden fazla disiplini ve anlayışı kapsayan alanlardır. Bu bağlamda disiplinlerarası bir zeminde üretilirler. Mimarlık disiplini de bu anlayışları tek potada eritmesi ve kendi bünyesinde bir araya getirerek bir sonuç ürüne dönüştürmesi anlamında disiplinlerarası bir üretimdir. Eleştirel mimarlık pratikleri, disiplinlerarası zeminde tasarım ve eleştiri arasında bir ara alanı işaret eder. Bu bağlamda, disiplinlerarasılık, mekâna yöneltilen eleştirel bakışların üretim zeminini oluşturur ve mimarlık disiplininin ideolojik aygıtlarını ve yerleşik normlarını sorgulamaya açan entelektüel ve yaratıcı bir üretim alanı olarak görülür. Tez çalışması, kökenleri eleştirel teoriye uzanan ve çağdaş mimarlık tartışmalarında önemli bir alanı kaplayan eleştirel mimarlık alanının açtığı yaratıcı bağlama yerleşerek, Jane Rendell'ın (2006) eleştirel mekânsal pratikler olarak adlandırdığı disiplinlerarası pratiklerin içinde alternatif ve eleştirel bir araştırma alanı sunmayı hedefler. Mekâna dair niteliklerin anlaşılmasında ve tartışılmasında denemeci düşüncenin disiplinlerarası ve hibrit yapısı eleştirel mekânsal pratiklerle ilişkilendirilir. Denemeci düşünce ve mimari deneme filmlerinin, edebi kökenlerinden fotoğrafa, oradan sinema çalışmalarına ve çeşitli çağdaş formlara evrimi bağlamında disipliner ortamları ele alan tez çalışması, denemeci düşünce aracılığıyla mekânın üretim ve yorumlanma yolları tartışmaya açar. Rendell'ın (2006), Edward Soja'ya ait (1996)“mekân, zaman ve toplum”üçlüsünden yola çıkarak tanımladığı;“mekânsal, zamansal ve toplumsal”olarak belirlenen eleştirel mekânsal pratiklerin triyalektik açılımı, denemeci düşüncenin eleştirel mekânsal pratikler içerisindeki varlığını araştırmak için bir dayanak noktası olarak ele alınır. Bu triyalektik açılım aynı zamanda tez çalışmasının metodolojik altlığını oluşturur. Denemeci düşüncenin potansiyellerini ve eleştirel yapısını açmak için, ilk defa Penolope Haralambidou (2015) tarafından deneme filminin bir alt-türü olarak teorize edilen, mimari tasarım, teori ve film arasındaki sınırlarda yer alan melez bir tür olan“mimari deneme filmleri”araçsallaştırılmaktadır. Tez çalışmasının metodolojisi, araştırma kapsamında seçilen üç mimari deneme filminin, eleştirel mekânsal pratiklere ait triyalektik model üzerine düşürülmesi ve bu model üzerinden okunması yoluyla oluşturulur. Eleştirel mimarlık ve denemeci düşüncenin çerçevelediği iki teorik alanın üst üste düşürülmesi ile oluşturulan pratik alanı denemeci düşüncenin eleştirel mekânsal pratiklerin alanındaki varlığını test eder. Bu kapsamda triyalektik model üzerinde incelemek için seçilen mimari deneme filmlerinin ilki fiziksel mekânı ele alır, ikincisi mekânın temsili ile ilişkilenir ve üçüncü örnek ise izleyici ile diyalog kuran ekran mekânını dönüştürür. Filmlerden ilki, Fransız Yeni Dalga sinemasının önemli yönetmenlerinden biri olan ve 2000 sonrası yıllara kadar filmler üreten Agnés Varda ile kamusal alandaki siyah beyaz fotoğraf müdahaleleriyle tanınan Fransız sokak sanatçısı JR'ın, birlikte Fransız kırsalını dolaşarak, yolda karşılaştıkları mekânlar ve insanlar üzerinden gerçekleştirdikleri enstalasyonel yaklaşımların denemesi olan 2017 yapımı“Mekânlar ve Yüzler”isimli filmdir. İkinci film, California Sanat Enstitüsü'nde film çalışmaları profesörü olan Thom Andersen'in, 169 dakikalık süresi boyunca, büyük bir kısmı 200'den fazla filmin kırpılmış sahnelerinden oluşan ve Los Angeles kentinin film endüstrisi tarafından sunulma ve pazarlanma şeklini eleştirmeye girişen bir film-denemesi olan“Los Angeles Kendini Oynuyor”isimli 2003 yapımı filmidir.“Deja vu: Resnais'nin Marienbad'daki Geçen Yılı Yeniden Sahneleniyor”(Déjà vu: Restaging Resnais's Last Year at Marienbad) isimli üçüncü örnek ise, Penelope Haralambidou'nun bir filmi yeniden sahneleme denemesidir. Bu yeniden sahneleme işi, Fransız Yeni Dalga sinemasının önemli yönetmenlerinden biri olan Alain Resnais'nin“Geçen Yıl Marienbad”da isimli filmini bir enstalasyona dönüştürür. Tez çalışması kapsamında eleştirel mekânsal pratiklerin alanında tartışmaya açmak üzere seçilen bu üç film, Jane Rendell'ın (2006) triyalektik modeli aracılığıyla okunur ve mekânsal, zamansal ve toplumsal açılımların farklı odak noktalarında tartışmaya açılır. Üç açılımın her birinde farklı noktalara temas ederek farklı soruları soran bu üç film, denemeci düşünceyi ve mimari deneme filminin mekânsal eleştiri üretme potansiyelini araştırır. Mekânsal açılım, yer, arsa ve mekân kavramları hakkındaki tartışmalardan yola çıkar ve yeri ilişkisel ve bağlamsal bir yapı olarak ele alır. Bu bağlamda ilk film,“fiziksel mekân, mekânsal eleştirinin aracı olabilir mi?”sorusunu sorar. İkinci film, filmsel mekânın (temsilin), mekânsal eleştirinin aracı olup olamayacağını sorgularken, üçüncü film, sinema ekranının mekânının bir eleştiri aracı olma potansiyelini araştırır. Filmler, zamansal ve toplumsal açılım bağlamlarında da farklı odak noktalarına yerleşerek farklı soruları sorarlar. İlk film, insanların ve mekânların, anıları, geçmişi ve belleği nasıl paylaştıklarını araştırır. İkinci film,“filmsel mekân çok katmanlı bir zamansallık sunabilir mi?”sorusunu sorar. Üçüncü film ise zamanın mekânsallaştırılma denemesini yapar. Toplumsal açılım bağlamında ilk film,“yer ile ilişkili kimliklerle karşılaşmalar”ın nasıl bir eleştirel mekânsal pratik üretme potansiyel taşıdığını sorar. İkinci film,“fiziksel olmayan mekânda (filmsel mekânda) yapılan psikocoğrafik ve toplumsal bir keşif mekânsal eleştiri üretebilir mi?”sorusunu sorar. Üçüncüsü ise denemeci pratikler tarafından dönüştürülen ekran mekânının, izleyici ile diyalog kuran bir ortam olarak mekânsal eleştiri üretebilme imkânlarını araştırır. Bu çalışma, mekânsal eleştirinin yalnızca metin yoluyla üretilmediğini, pek çok disipliner pratik ile beraber disiplinlerarası bir zeminde üretilebileceğini göstermek için bir olasılıklar alanı olarak konumlanır. Sinemadan mimarlığa, mimarlıktan sanatsal yerleştirmelere uzanan disiplinlerarası ortamların çeviri aralıklarında üretilen mimari deneme filmleri yoluyla disiplinlerarası aralıkta mekâna dair anlam, yorum ve eleştirinin üretimi çeşitlendirilir. Bu bağlamda, mekâna dair kapsamlı bir ifade biçimi olan ve bulanık bir zeminde mekânın algılanışına ve üretilişine dair yeni olasılıklar açan denemeci pratiklerin, eleştirel mimarlık kuramı kapsamında görünür kılınması amaçlanır.
Özet (Çeviri)
Today's architectural environment generates critical discussions that consider architecture as a way of thinking and perceiving beyond the practice of producing traditional buildings. Since the last quarter of the last century, the development of a radical, critical and interdisciplinary approach to spatial practice has opened up a productive space in architectural discussions. Architecture and space are no longer a mechanism that is produced directly materially, but an object that creates itself in time, space and sociality and has its own memory and potentials. These critical views on architecture ask the following questions: How can the space be read with multiple eyes? And how can we be positioned to be able to do this reading? The thesis study begins with an interest in practices that produce multiple and critical aspects of space viewing through interdisciplinary studies. In this context, cinematographic techniques and methods are positioned as a means of viewing space. The concept of“montage”, which is one of the most effective tools of the last century, is considered important in terms of its potential to offer a new spatio-temporal expansion. From this point of view, in the process of looking at film history and theory through the filter of the discipline of architecture, the scope of the study narrows to the field defined as“essay films”. It is thought that these films, which offer comprehensive and multiple perspectives by frequently addressing the urban and architectural space, and interpret the montage technique in a different way from the traditional cinema, can present a critical method of looking at the space. Space is an intricate organism that cannot be directly understood and conveyed. Taking the space from an objective perspective and using defined methods while making sense of the space, mostly ignores the perception of the everyday and subjective, flattens the space and destroys the small and valuable nuances. The process in which space began to be evaluated in the field of social theory and the reflections of this process in the discipline of architecture provide a suitable terrain for the essay films and its essayist practices positioned as an alternative practice of looking at space. In this context, the theoretical ground of the thesis is shaped in two steps, within the framework of a literature review to draw the theoretical framework of the field defined as critical architecture, and an essayistic thinking that can be seen as a critical“field of possibilities”. The post-structuralist paradigm shift in social and human sciences, shaped by the discussion platform of critical theory and the returns of the 1960s, reshaped the assumptions of scientists about the concepts of material world, agency, objectivity and space. The perception and expression of space has gone through a deep and conceptual renaissance and has become the subject of various disciplines. By emphasizing location and context data, it has been started to be thought that space is a social structure related to the production of different historicities, cultural data and human relations. This process, which is called“spatial turn”, in which space is started to be evaluated in the field of social theory, draws attention to the role of time and social life in the context of the construction and transformation of social space. Henri Lefebvre's social space and Edward Soja's (1996) trialectical space interpretations create a comprehensive spatial perspective that focuses on multiple gazes, positioned against dichotomous concepts and perceptions resulting from dualist approaches. At the same time, it creates a perspective that goes beyond norms and assumptions, seeks different ways of seeing and potential futures, and tries to look at the“other”and the“ordinary”. Critical architectural debates and critical spatial practices, which have their origins in critical theory and occupy an important area in contemporary architectural debates, are a creative and productive field that deals with the positioning of art in the field of architecture. These practices can be seen as the reflections of the post-structuralist paradigm shift in the discipline of architecture, shaped around the notion of“spatial return”that Edward W. Soja (1989/1996/2014) draws attention to. The interdisciplinary ground, where the perspectives proposed by various disciplines overlap, and the knowledge of architecture and space is opened to question from different perspectives, defines the field of critical spatial practices in which the study is conducted. Critical perspectives evaluate architecture together with the cultural productions of the era. Cultural productions are fields that cover more than one discipline and understanding. In this context, they are produced on an interdisciplinary terrain. The discipline of architecture is an interdisciplinary production in the sense of melting these understandings in a single pot and bringing them together within its own body and turning it into a final product. Critical architectural practices point to an intermediate area between design and criticism on an interdisciplinary basis. In this context, interdisciplinarity forms the basis for the production of critical views on space and is seen as an intellectual and creative field of production that questions the ideological devices and established norms of the architectural discipline. The thesis study aims to present an alternative and critical field of research within the interdisciplinary practices that Jane Rendell (2006) calls critical spatial practices, by placing in the creative context opened by the field of critical architecture, which has its origins in critical theory and occupies an important area in contemporary architectural debates. The interdisciplinary and hybrid structure of essayistic thinking is associated with critical spatial practices in understanding and discussing the qualities of space. The thesis study, which explores the disciplinary environments of essayistic thinking and architectural essay films in the context of their evolution from their literary origins to photography, from there to cinema studies and various contemporary forms, opens up the ways of production and interpretation of space through essayistic thinking. Rendell (2006) defines it based on the“space, time and society”trio of Edward Soja (1996); The trialectical expansion of critical spatial practices determined as“spatial, temporal and social”is taken as an exit point for investigating the existence of essayistic thinking within critical spatial practices. This trialectical expansion also forms the methodological base of the thesis. In order to unlock the potentials and critical nature of essayistic thinking,“architectural essay films”, a hybrid genre located on the borders between architectural design, theory and film, are instrumentalized, first theorized by Penolope Haralambidou (2015) as a subgenre of essay film. The methodology of the thesis study is created by dropping the three architectural essay films selected within the scope of the research on the trialectical model of critical spatial practices and reading them over this model. The field of practice, created by overlapping the two theoretical fields framed by critical architecture and essayistic thinking, tests the existence of essayistic thinking in the field of critical spatial practices. In this context, the first of the architectural essay films chosen to examine on the triallectic model deals with the physical space, the second is associated with the representation of the space, and the third example transforms the screen space that establishes a dialogue with the audience. The first of the films is“Places and Faces”(2917) by Agnés Varda, one of the important directors of French New Wave cinema and who produced films until the years after 2000, and the French street artist JR, who is known for his black and white photographic interventions in the public sphere. This film is a test of the installation approaches that the directors realized by traveling through the French countryside together, through the places and people they encountered on the way. The second film is“Los Angeles Plays Itself”(2003) by Thom Andersen, a professor of film studies at the California Institute of the Arts. This film is a film-essay, consisting mostly of clipped scenes from more than 200 films in 169 minutes, that attempts to criticize the way the city of Los Angeles is presented and marketed by the film industry. The third example (Déjà vu: Restaging Resnais's Last Year at Marienbad) is Penelope Haralambidou's attempt to re-enact a film. This re-enactment turns Alain Resnais, one of the important directors of French New Wave cinema, into an installation called“Last Year in Marienbad”. These three films, selected for discussion in the field of critical spatial practices within the scope of the thesis, are read through Jane Rendell's (2006) trialectical model and opened to discussion at different focal points of spatial, temporal and social expansions. Touching on different points in each of the three expansions and asking different questions, these three films explore essayistic thinking and the potential of the architectural essay films to produce spatial criticism. Spatial expansion draws on discussions about the concepts of space, place, and site, and considers place as a relational and contextual construct. In this context, the first film,“Can physical space be a tool of spatial criticism?”asks the question. While the second film questions whether the filmic space (representation) can be a tool for spatial criticism, the third film explores the potential of the space of the cinema screen to be a tool of criticism. Films ask different questions by being placed at different focal points in the context of temporal and social expansions. The first film explores how people and places share memories, past and memory. The second film,“Can filmic space offer a multi-layered temporality?”asks the question. The third film attempts to spatialize time. In the context of social expansion, the first film asks how“encounters with place-related identities”have the potential to produce a critical spatial practice. The second film,“Can a psychogeographic and social exploration in non-physical space (filmic space) produce spatial criticism?”asks the question. The third one explores the possibilities of screen space transformed by essayistic practices to produce spatial criticism as an environment that establishes a dialogue with the audience. This study is positioned as a“field of possibilities”to show that spatial criticism is not only produced through text, but can be produced on an interdisciplinary basis together with many disciplinary practices. The production of meaning, interpretation and criticism of space in the interdisciplinary space is diversified through architectural essay films produced in the translation intervals of interdisciplinary environments ranging from cinema to architecture, from architecture to artistic installations. In this context, it is aimed to make visible the essayistic practices, which are a comprehensive expression of space and open up new possibilities for the perception and production of space on a blurred ground, within the scope of critical architectural theory.
Benzer Tezler
- A spatial conception based on walking: Critical walk
Yürümeye dayalı mekânsal bir kavrayış: Eleştirel yürüyüş
NİLSU ALTUNOK
Yüksek Lisans
İngilizce
2023
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. PELİN DURSUN ÇEBİ
- Devinimsel zeminde etken nesnenin mekansal kartografileri
Spatial cartographs of determinant objects on a regenerative base
MELİKE SENA ERDEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. PELİN DURSUN ÇEBİ
- Tüketim ve üretim diyalektiğinde kentsel praksisin dışsallaşma hâli: Sokak sanatı
The externalization of urban praxis in the dialectic of consumption and production: Street art
BURCU KORKUT
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiKentsel Tasarım Ana Bilim Dalı
DOÇ. ZEYNEP GÜNAY
- Miyazaki sinemasında kültürel imgelerin temsili ve mekansal kurgusu
Representation and spatial organisation of cultural images in Miyazaki cinema
ŞULE SİNEM SÜRDEM