Mühendishanede açı ölçmek: Başhoca İshak Efendi'nin Aksü'l Merâyâ fî Ahzi'z Zevâyâ kitabı
Measuring angles at muhendishane: The book Aksü'l Merâyâ fî Ahzi'z Zevâyâ by Hoca Ishak Efendi
- Tez No: 683541
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ ZEHRA BİLGİN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Bilim ve Teknoloji, Tarih, Science and Technology, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2021
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Bilim Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Bilim Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 210
Özet
Günlük uğraşlar ve teknik işlemlerde ağırlık, uzunluk ve zaman gibi bazı büyüklüklerin miktarının belirlenmesine ihtiyaç hissedilir. Açı M.Ö 1500'lerden günümüze değin niceliği, farklı amaçlar için çeşitli yöntemler ile tespit edilmeye çalışılmış bir geometrik kavramdır. Bu tezde, bu kavrama bağlı gelişmelerin işlendiği Başhoca İshak Efendi'nin Aksü'l Merâyâ fî Ahzi'z Zevâyâ isimli eseri konu edinilmiştir. Dibacede gök küresinde açı ölçümüne yarayan sekstant ve oktant aletlerinin incelenmesi için yazıldığı söylenen bu eser, açı ölçümünde terk edilmiş yöntemleri işlemesi, bu yöntemlerin niçin terk edildiğini açıklaması, eskinin yerine kullanılan yeni yöntem ve aletlerin hangi açılardan daha iyi olduğunu belirtmesi sebebiyle bir açı ölçüm aletleri tarihi kitabı da kabul edilebilir. Eserde açının ne olduğunun, miktarını ifade eden birimlerin nasıl tanımlandığının, o güne kadar kullanılmış ve o gün hâlâ yaygın kullanılan yöntem ve aletlerin incelenmesinin yanında İslam ülkelerinde yaygınlaşmadığı vurgulanan daire-i in'ıkâs isimli alete de yer verilmesi dikkat çekmektedir. Henüz yaygınlaşmamış bir ürünün yer alması bakımından eser, dönemin teknoloji transferinin mahiyetini anlamaya yönelik bazı ipuçları vermekte ve“İslam ülkelerinde henüz yaygınlaşmamış bir nev icad alet, yalnızca nihai ürün ve ürünün kullanım şekli ile mi yoksa arkasında yatan matematik ve mekanik özelliklerinin farkındalığıyla mı tanıtılmaktadır?”sorusunu araştırma imkanı sunmaktadır. Araştırmada eser üzerinde teknik bir analiz yapılmıştır. Böylece bir aletin imalatından kullanımına ve sunduğu verilerin anlamlandırılmasına değin ihtiyaç hissedilen geometri, optik, astronomi ve mekanik bilginin yeterliliği değerlendirilmiştir. Açı ölçümü için insanlığı yeni aletler icat etmeye iten sebeplerin belirlenmesi ve Mühendishane Başhocası İshak Efendi'nin biyografisinde müphem kalmış kısımlara sunulan öneriler ve son matbu eseri olan mezkur kitabının transkripsiyonu da tezin bir kazancı olarak görülebilir.
Özet (Çeviri)
Measuring quantities such as weight, length and time is a necessity in daily activities and technical operations. Angle is a geometrical concept that has been researched since 1500 BC through different methods for different purposes. In this thesis, the book Aksü'l Merâyâ Fi Ahzi'z Zevâyâ by Başhoca Ishak Efendi, which deals with the developments related to this concept, is examined. The aim of the book is explained in the introduction as investigating the instruments octant and sextant which are used to measure angles on the celestial globe. However, the work can also be seen as a book on the history of angle astronomical instruments which are used in angle measuring; since it also deals with obsolote methods in angle measurement, explaining why these methods were abandoned, and stating in what respects newer methods and tools are better. Along with examination of the angle itself, how its units are defined, and the methods and tools that were used until the time of Başhoca as well as contemporary ones, the work is noteworthy as it reports and instrument called da'ire-i in'ıkas -which is emphasized as not being used widespread in Islamic countries. Including a product that had not yet become widespread, the work gives some clues to understand the nature of technology transfer in the period and offers the opprtunity to research the question“Did a just invented tool that had not yet become widespread in Islamic countries is introduced only in terms of the end product and the way of use of the product, or it contain the awareness of the mathematical and mechanical properties behind it as well?”A technical analysis was done to evaluate whether geometrical, optical, astronomical and mechanical knowledge given in the work is sufficient manufacture the instrument, use it and the interpret the data obtained with it. Among several outputs of the thesis are determining reasons that motivate mankind to invent new tools for angle measurement, conjectures that may shed light to unknown parts in the biography Başhoca İshak Efendi, and the transcription to Latin alphabet of his last printed work.
Benzer Tezler
- İbrahim Kami B. Ali'nin (ö.1807'den sonra) 'Humbara Risalesi' metinsel ve tarihsel analizi
Historical context and technical analysis of 'Humbara Risalesi' of İbrahim Kami B. Ali (D. after 1807)
BEKİR HAKAN SUNGUROĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Bilim ve Teknolojiİstanbul Teknik ÜniversitesiBilim ve Teknoloji Tarihi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HASAN KARATAŞ
PROF. DR. ATİLLA BİR
- Osmanlı dönemi denizci kıyafetleri (III. Selim-II. Mahmud)
Mariner costumes in the Ottoman period (III. Selim-II. Mahmud)
SİNEM ARSLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Tarihİstanbul ÜniversitesiAkdeniz Dünyası Araştırmaları Bilim Dalı
DOÇ. ZEYNEP TARIM ERTUĞ
- Yahya Naci Efendi ve modern fizik konusundaki Türkçe eseri
Yahya Naci Efendi and his treatise on modern physics
EBRU ADEMOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2001
Eğitim ve Öğretimİstanbul ÜniversitesiBilim Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FEZA GÜNERGÜN
- Osmanlılarda koni kesitleri: Seyyid Ali Paşa
Conic sections in Ottomans: Seyyid Ali Pasha
İREM ASLAN SEYHAN
Doktora
Türkçe
2017
Bilim ve TeknolojiAnkara ÜniversitesiFelsefe Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MELEK DOSAY GÖKDOĞAN
- Türk resim sanatında portre resmin gelişimi (1453-1839)
Development of portrait paint in Turkish drawing art (1453-1839)
GÜLSÜN PARLAR
Doktora
Türkçe
1998
Eğitim ve ÖğretimGazi ÜniversitesiResim-İş Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÖNÜL GÜLTEKİN