Geri Dön

Baytarnâmeler bağlamında at, atçılık, at hastalıkları ve tedavileri

In the context of baytarnâmes, horse, horsemanship, horse diseases and their treatments

PDF İndir

  1. Tez No: 737466
  2. Yazar: FATİH KÖSE
  3. Danışmanlar: PROF. DR. MEHTAP ERDOĞAN TAŞ
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Halk Bilimi (Folklor), Türk Dili ve Edebiyatı, Veteriner Hekimliği, Folklore, Turkish Language and Literature, Veterinary Medicine
  6. Anahtar Kelimeler: Atçılık, Baytarlık, Baytarnâme, Esbnâme, Feresnâme, Veteriner Hekimliği Tarihi, Horse, Horsemanship, Horse Veterinary, Baytarnâme, Esbnâme, Veterinary Manuscripts, History of Veterinary
  7. Yıl: 2022
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 946

Özet

At insanlık tarihinin en önemli unsurlarından biridir. Çağlar boyunca siyasi, askerî, içtimai, iktisadi ve sanatsal alanlarda büyük etkileri olmuştur. Atın savaş meydanlarında aktif şekilde kullanılmasından itibaren atçılıkta ileri olan milletler bilhassa askeri ve siyasi yönlerden diğer milletlere karşı üstünlük sağlamıştır. Atın ehemmiyetini idrak ederek atçılıkta ilerlemeyi, at nüfusunu korumayı ve artırmayı hedefleyen, yazılı edebiyatta da gelişmiş bulunan çeşitli kültürlerde atçılığı konu edinen eserler kaleme alınmıştır. Bu eserlerin en önemli kısmını ise temeli Antik Yunan kültürüne dayanan, 8. yüzyılda başlayan ilmî faaliyetler neticesinde Arapça ve Farçaya tercüme edilmiş eserler üzerine İslam medeniyeti dairesinde şekillenen ve esbnâme, haylnâme, feresnâme gibi isimlerle de anılan baytarnâme türü oluşturmaktadır. Baytarnâmecilik geleneğinde ilk baytarnâmenin yazarı olarak Aristotales kabul edilir. İslam medeniyeti dairesinde yazılan ilk telif eser ise 9. yüzyılda kaleme alınmıştır. Evvelce yazılmış baytarnâmelerin tercümeleri ve bunlara yapılan eklemelerle gelişen türe ait onlarca eser bulunmaktadır. Antik Yunan, Arap, Fars, Kıpçak ve Oğuz kültürlerinden pek çok birikimi ihtiva eden tür geniş bir coğrafyadan ve pek çok kültürden beslenen zengin bir medeniyet mahsulüdür. Bazı baytarnâmelerde deve, koyun, sığır gibi diğer hayvanlara çok az yer verilmişse de baytarnâmelerin esas konusunu at, atçılık, at hastalıkları ve tedavileri teşkil etmektedir. At ve atçılığa dair hemen her konuda bilgi ve pratikler ihtiva eden baytarnâmelerde at etrafında teşekkül etmiş mitler, efsaneler, hikâyeler, tılsımlar gibi pek çok folklorik malzeme de mevcuttur. At hastalıkları ve tedavileri bahisleri eserlerin yazıldıkları dönemlerde usta baytarlar yahut âlimlerce kaleme alınmış ilmî uygulamalar olsa da modern veteriner hekimliği ve halk baytarlığı uygulamaları ile mukayese edildiklerinde daha ziyade halk baytarlığı uygulamaları kapsamında görünmektedir. Atın eski çağlardaki rolü ve işlevi kaybolmuş olsa da hâlen icra edilen birçok atlı spor ve kültürel faaliyet etrafında oluşmuş büyük bir atçılık sektörü mevcuttur. Bu sektör ile atçılık uğraşları insanların ekolojik yaşam ve tarihî-kültürel aktivitelere karşı artan eğilimleri neticesinde günden güne büyümekte ve gelişmektedir. Atçılığın çok daha gelişmiş ve yaygın olduğu devirlerden günümüze ve geleceğe aktarılan bilgiler söz konusu sektör başta olmak üzere anatomi, veterinerlik, tıp, botanik ve farmakoloji gibi alanlar için de hâlen kıymetlidir. Pek çok pratik, atçılık uygulamalarında aynen tatbik edilebileceği gibi tedavilere dair nakledilen pek çok bilgi ve unsur da ilgili bilimlerin zenginleşmesine katkı sağlayabilecektir. Çalışmamız kapsamında Mufassal Baytariyye, Hâzâ Kitâbu Baytarnâme, El-Arabî Esbnâmesi, Nalbant Tarîkî, Tuhfetü'l-Fârisîn, İlm-i Fürûsiyyet, Muhtasaru Kitâbi'l-Baytara, Aksarayî Baytarnâmesi, Edirnevî Baytarnâmesi, Baytarnâme-i Kenân Efendi, Mehmed Bin Çerkes'in Baytarnâme Tercümesi ve Kitâb-ı Makbûl Der-Hâl-i Huyûl olmak üzere on iki adet baytarnâme incelenmiştir. Mufassal Baytariyye, Hâzâ Kitâbu Baytarnâme, El-Arabî Esbnâmesi, Nalbant Tarîkî ve Tuhfetü'l-Fârisîn'in yazı çevrimleri de yapılmıştır. İncelenen baytarnâmeler ile tür hakkında genel bir çerçeve çizilmeye çalışılmış, elde edilen bilgiler kültürün diğer alanlarındaki karşılıkların da gözetilmesi suretiyle oluşturulan başlıklar altında tasnif ve tahlil edilmiştir. Beş bölümden meydana gelen çalışmanın birinci bölümünde baytarnâmecilik geleneği ve baytarnâmeler ele alınmış, geleneğin teşekkülü ve seyri incelenerek türe ait eserler hakkında bilgilere yer verilmiştir. Çalışma kapsamında incelenen baytarnâmeler ile baytarnâmeler üzerine yapılan diğer çalışmalar da bu bölümde ele alınmıştır. İkinci bölümde at ve atçılığa dair uygulamalar ile maddi-manevi kültür unsurları pek çok başlık altında incelenmiştir. Üçüncü bölüm at hastalıkları ile bu hastalıkların tedavilerini ihtiva etmektedir. Bu bölümde hastalıklar, bilgi ve göreneğimiz el verdiği ölçüde sınıflandırılmış; baytarnâmelerde yer alan bilgiler, başlıklar altında tasnif edilmiştir. Dördüncü bölümde metinlerin yazı çevirimlerine, beşinci bölümde ise incelenen metinlerden hareketle hazırlanan terimsel bir lügatçeye yer verilmiştir.

Özet (Çeviri)

The horse is one of the most important elements in human history. It has been great effects on the political, military, social, economic, and artistic fields throughout the ages. Since the active use of horses on the battlefields, nations that are advanced in horsemanship have gained superiority over other nations, especially in military and political aspects. By realizing the importance of the horse, works about horsemanship were written by cultures aiming to advance horsemanship, protect and increase the horse population. The most important part of these works is the genre of baytarnâme, which is based on Ancient Greek culture and works translated into Arabic and Persian because of scientific activities that started in the 7th century and shaped in the circle of Islamic civilization. This genre is also known as esbnâme, haylnâme, and feresnâme. Aristotle is accepted as the author of the first baytarnâme in the tradition of this literature. The first copyrighted work written in the circle of Islamic civilization was written in the 9th century. There are dozens of works belonging to the genre that developed with the translations of previously written baytarnâme books and additions to them. The genre, which contains many accumulations from ancient Greek, Arab, Persian, Kipchak, and Oghuz cultures, is a rich civilization product fed by wide geography and many cultures. Although some other animals such as camels, sheep, and cattle are given very little space in some of the baytarnâmes, the main subject of the baytarnames is horse, horsemanship, equine diseases, and treatments. There are also many folkloric materials such as myths, legends, stories, and talismans formed around horses in the baytarnâmes, which contain information and practices on almost every subject about horses and horsemanship. Even though there are scientific practices written by master veterinarians or scholars in the period when the works were written, horse diseases and treatments seem to be within the scope of folk veterinary practices when compared with modern veterinary medicine and folk veterinary practices. Although the role and function of the horse in ancient times have been lost, there is still a large equestrian industry formed around many equestrian sports and cultural activities. This sector and equestrian occupations are growing and developing day by day because of the increasing tendency of people towards ecological life and historical-cultural activities. The information transferred from the era when horsemanship was much more developed and widespread to the present and the future is still valuable for the fields such as anatomy, veterinary medicine, medicine, botany, pharmacology, and especially in the aforementioned sector. Many information and elements conveyed about treatments can be applied in many practical equine practices in the same way. They will also contribute to the enrichment of related sciences. Within the scope of our work twelve baytarnâme manuscripts were examined: Mufassal Baytariyye, Hâzâ Kitâbu Baytarnâme, El-Arabî Esbnâme, Nalbant Tarîkî, Tuhfetü'l-Fârisîn, İlm-i Fürûsiyyet, Muhtasaru Kitâbi'l-Baytara, Aksarayî Baytarnâme, Edirnevî Baytarnâme, Kenân Efendi Baytarnâme, Mehmed Bin Çerkes Baytarnâme Translation and Kitâb-ı Makbûl Der-Hâl-i Huyûl. Mufassal Baytariyye, Hâzâ Kitâbu Baytarnâme, El-Arabî Esbnâme, Nalbant Tarîkî and Tuhfetü'l-Fârisîn were also translated into modern Turkish lettering. A general framework was tried to create about the genre with the baytarnâmes examined, and the information obtained was classified under the headings created by considering the equivalents in other fields of culture and also analyzed. The work consists of five parts. In the first part of the study the tradition of baytarnâme and baytarnâmes are reviewed. The formation and course of the tradition are examined and information about the works of the genre is given. The baytarnâmes examined within the scope of the study and other studies on the baytarnâmes are also discussed in this section. In the second part, horse and horsemanship practices and material-spiritual cultural elements are examined under many headings. The third chapter includes equine diseases and their treatments. In this section, diseases are classified as far as our knowledge and customs allow; the information in the baytarnâmes has been classified under the headings. In the fourth section, the translations of the texts are included, and in the fifth section, a terminological dictionary prepared based on the analyzed texts.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    724335

    Türk kültüründe Battalname Kültü

    Cult of Battalname in Turkish culture

    MUSTAFA METİN

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    Halk Bilimi (Folklor)Hacettepe Üniversitesi

    Türk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. ÖZKUL ÇOBANOĞLU

  2. Tez No

    79643

    Milli Kütüphanede'ki yazma baytarnameler üzerinde tarihsel incelemeler

    Studies on the old veterinary manuscripts in the National Library of Turkey

    ABDULLAH ÖZEN

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    1999

    Deontoloji ve Tıp TarihiAnkara Üniversitesi

    Veteriner Hekimliği Tarihi ve Deontoloji Ana Bilim Dalı

    PROF.DR. FERRUH DİNÇER

  3. Tez No

    769975

    Karahisarî Ali Vasfi Baytâr-nâme (İnceleme-metin-sözlük-dizin)

    Karahisarî Ali Vasfi Baytâr-nâme (Review-text-dictionary-index)

    BENGÜ DURMAZ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    Türk Dili ve EdebiyatıKırşehir Ahi Evran Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. NADİR İLHAN

  4. Tez No

    360004

    Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesinde bulunan ve Aristo'ya atfedilen anonimleşmiş Baytarnâmeler: Kitabu Baytarnâme II (vr. 42b-94b) (inceleme-metin-dizin-tıpkıbasım)

    Anonymous Baytarnames, referred to Aristotle and located in Faculty of Veterinary Science in Ankara University: Kitabu Baytarnâme II (pp. 42b-94b) (investigation-text-index-faximile)

    ESMA KÜÇÜK

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2014

    Türk Dili ve EdebiyatıMarmara Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. MESUT ŞEN

  5. Tez No

    383562

    Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi'nde bulunan ve Aristo'ya atfedilen anonimleşmiş baytarnâmeler: Kitabu Baytarnâme I, vr. 1b-42a; inceleme-metin-dizin-tıpkıbasım

    Anonymous Baytarnames, referred to Aristotle and located in Faculty of Veterinary Science in Ankara University: Kitabu Baytarnâme I, pp. 1b-42a; investigation-text-index-faximile

    İBRAHİM BANZAROĞLU

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2014

    Türk Dili ve EdebiyatıMarmara Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. MESUT ŞEN

Geri Dön