Cedit Hareketi sürecinde Özbek yazı dili
Uzbek written language in the process of the Jadid Movement
- Tez No: 746116
- Danışmanlar: PROF. DR. BİLÂL YÜCEL
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Cedit Hareketi, Ceditçilik, Çağatay Türkçesi, Özbek Türkçesi, Özbek Yazı Dili, Jadid Movement, Jadidism, Chagatay Turkish, Uzbek Turkish, Uzbek Written Language
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 314
Özet
Bu çalışmada Özbekistan'da Cedit Hareketi sürecinde yayımlanan farklı türlerde çeşitli metinlerden yola çıkılarak Özbek Türkçesinin bir dönemi yazım özellikleri, ses bilgisi ve şekil bilgisi bakımından ele alınmıştır. Ceditçilik, 19. yüzyılın sonlarında Kırım'da Gaspıralı İsmail Bey'le sistemli hâle gelen ve tüm Orta Asya'ya yayılan bir yenileşme hareketidir. Bu yenileşme hareketinin Özbekistan'da edebiyata ve yazı diline etki eden yönleri çalışmamızın çıkış noktasını oluşturur. Yüzyıllar boyu Çağatay edebiyatını taklit edegelen Özbek edebiyatı, Ceditçilik Dönemi'nde içerik ve şekil açısından büyük bir değişim yaşamıştır. Kaleme alınan eserlerin muhatap kitlesi genişlemiş, halk doğrudan bu yeni yazılı edebiyatın bir parçası hâline gelmiştir. Değişen şartların yazı dili üzerine etkisi yanında, Ceditçi yazar, şair ve aydınların yazı dilini millîleştirme çabaları ve eserlerini bu bilinçle kaleme almaları dönem yazı dilinin karakterini belirlemiştir. Cedit Hareketi sürecindeki yazı dili, tarihî olarak Çağatay Türkçesiyle günümüz Özbek Türkçesi arasında konumlanan ve her iki dönemden de çeşitli ses ve şekil özelliklerini içinde barındıran bir geçiş dönemi dili olarak karşımıza çıkmaktadır. Fiilde zamanları ifade etmek için çok çeşitli eklerin kullanılıyor oluşu, bugün tamamen yok olmuş olan ünlü uyumlarının varlığı, eklerin kararsız yazımı ve bazı sözcüklerin değişim süreci içindeki hemen her biçiminin kullanılıyor oluşu dönem yazı dilinin öne çıkan özelliklerindendir. Çalışmamızın Ses Bilgisi bölümünde modern ses bilgisinin alt dallarından eş zamanlı ses bilgisi ve söyleyiş ses bilgisi temelinde bir yol izlenmiştir. Şekil Bilgisi bölümünde de yine eş zamanlı dil bilgisi yaklaşımı benimsenerek 20. yüzyıl başlarındaki Özbek yazı dilinin özellikleri ortaya konmaya çalışılmıştır.
Özet (Çeviri)
In this study, a period of Uzbek Turkish is discussed with regard to orthography, phonetics and morphology with various texts in different genres published during the Jadid Movement in Uzbekistan. The Jadidism is a reform movement that took systematic form in the late 19th century in Crimea with Ismail Gaspirali and spread across Central Asia. The starting point of this study is the aspects of this innovation movement that affected literature and written language in Uzbekistan. Uzbek literature, that had imitated Chagatay literature for centuries, experienced a great change in terms of content and form during the Cedidism Period. The readership of the works expanded and the affairs of the general public became a concern of this newly written literature. Alongside the effect of the changing conditions on written language, it is the commitment of the Jadid writers, poets and intellectuals to nationalize the written language, and their publications with this awareness, that shaped the form of the written language during this period. It is seen that the written language during the Jadid Movement is a transition period language, which is historically located between Chagatay Turkish and modern Uzbek, and it displays various sound and shape features of both periods. Among the prominent features of the written language of the period are the use of various affixes to express tenses, vowel harmony that completely disappeared today, the changeable writing of affixes and the use of almost every form of some words during the change process. In the Phonology section, a synchronic (descriptive) phonology and articulatory phonetics study, the sub-branches of modern phonology, is carried out. In the morphology section, the features of Uzbek written language in the early 20th century are explained adopting again the simultaneous grammar approach.
Benzer Tezler
- Özbekistan'da dört tarz siyaset ve Özbek modernleşmesi: Ruslaşmak, Sovyetleşmek, Özbekleşmek ve İslamlaşmak
Four different types of policy in Uzbekistan and Uzbekistan's modernization process: Russification, divided into 4 periods. Those periods are named as follows: Tsarist Russia administration, Soviet era, construction of Uzbek ethnicity and re-Islamization
MEHMET ERKAN KILLIOĞLU
Doktora
Türkçe
2020
Uluslararası İlişkilerMarmara ÜniversitesiSiyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ERHAN DOĞAN
- The Jadid movement and Nation building in Azerbaijan
Cedit hareketi ve Azerbaycan'da ulus oluşumu
CENGİZ ÇAĞLA
Doktora
İngilizce
2000
TarihBoğaziçi ÜniversitesiSiyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BİNNAZ TOPRAK
- Çarlık Dönemi Azerbaycan'da Türk milliyetçiliği
Turkish nationalism in Azerbaijan during the Tsarist Period
METEHAN KARAKURT
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Siyasal BilimlerArdahan ÜniversitesiSiyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ KUTAY ÜSTÜN
- Tatar ceditçiliğinde din adamlarının, aydınların, tüccarların rolü (Alimcan Barudi, Abdullah Battal Taymas, Ahmet Bay Hüseyinov)
The role of the ecclesiastics, intellectuals and the merchants in Tatar jadidism (Alimcan Barudi, Abdullah Battal Taymas, Ahmet Bay Hüseyinov)
AYŞE AKDENİZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
TarihAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET ŞAHİNGÖZ
- Kredi derecelendirme kuruluşlarının bankalara verdiği notların banka hisse senedi değeri üzerindeki etkisi
The effects of credit ratings on banking stock prices
BERK SÜLEYMANOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Bankacılıkİstanbul Ticaret ÜniversitesiSermaye Piyasası Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ELİF GÜNEREN GENÇ