Geri Dön

Anadolu Türk Mimarisinde tuğla ve koruma-restorasyon önerileri

The Use of brick in Anatolian Turkish architecture and suggestions about conservation and restoration

  1. Tez No: 77275
  2. Yazar: SERAP GÜLER
  3. Danışmanlar: DOÇ. DR. ETİ LEVİ
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Mimarlık, Architecture
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 1998
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Dokuz Eylül Üniversitesi
  10. Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Restorasyon Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 165

Özet

IV ÖZET Sayısız medeniyete ev sahipliği yapmış Anadolu'da oldukça geniş bir kültür birikimi binlerce yıldır varlığını sürdürmektedir. Bölgede yaşamış çeşitli kültürlerin yaşam tarzları, inançları ve bunların yanında, yerleşim yerlerindeki olanaklar, kültür birikiminin önemli bölümünü oluşturan mimari ürünlerin niteliğini de belirlemiştir. Mimari ürünlerin niteliklerinin tanımlanmasında, onları oluşturan malzemelerin ki bu malzemeler bölgenin olanaklarıyla veya kültür etkileşimleriyle yakından ilgilidir- rolü büyüktür. Anadolu, yapı malzemesi açısından çeşitli olanaklara sahip bir bölgedir. Zengin taş yataklarının varlığı, özellikle kalıcı özellikte olması beklenen anıtsal yapılarda taş kullanılmasını sağlamıştır. Fakat bu durum, taşın az bulunduğu bölgelerde veya Anadolu'da yaşamış çeşitli kültürlerin etkileriyle zaman zaman değişim göstermiştir. Bu değişimlerin sonucu olarak, genelde en fazla pişmiş toprak malzemeler, taşın alternatifi veya birinci derece yapı malzemesi olarak kullanılmıştır. Önemli bölümünü tuğlanın içerdiği pişmiş toprak malzeme kullanımı, M.Ö. 3500 dolaylarında ve büyük olasılıkla Mezopotamya bölgesinden, diğer kültürlere yayılmıştır. Anadolu'da pişmiş tuğlanın ilk örnekleri M.Ö. 1000'den sonra Güneydoğu Anadolu'da, Zincirli yakınlarındaki Sakçagözü'nde bulunmuştur. Hellenistik Dönemde yaygın olan tuğla kullanımı, yapı kültürüne kazandırdıkları çeşitli tekniklerle birlikte, Romalılarca Anadolu'ya taşınmıştır. Roma mimari kültürü birçok yönden Bizans ve Osmanlı mimarlığına kaynaklık etmiştir. Roma geleneklerinin, Yunan gelenekleri ve hıristiyanlık öğeleriyle kaynaşmasından oluşanV Bizans mimarisi de, bir tuğla mimarisidir. Özellikle son dönem Bizans mimarlığına ait süsleme sanatı, Osmanlı ile çeşitli yönlerden paralellikler göstermektedir. Selçukluların, Türk toplumu olarak 11. yüzyılda Anadolu'ya gelmeleri ile inanç sistemleri ve bundan büyük ölçüde etkilenen yapı kültürleri bölgeyi etkilemiş, yeni üslupların şekillenmesine neden olmuştur. Böylece Selçukluların tuğla kültürleri de Anadolu yapı kültürünü etkilemiştir. Anadolu, yapı malzemesi açısından değişik alternatiflere sahip bir bölge olduğundan, yeni gelen kültürlerin etkileri belirleyici olmamakla birlikte, varolan özgün üsluplara çeşitli katkılarda bulunmaktadır. Erken Devir Osmanlı mimarisinde tuğla, yapı malzemesi olarak birinci derecede önem kazanmış, Bizans ve Selçuklu kültürlerinin etkileri ve yerel olanaklar, kalıcılık istenen önemli yapılar dışındaki yapılana, yapısal ve süsleme özellikleri açısından, tuğla - taş birlikteliği temeline oturmasına neden olmuştur. Osmanlı mimarisinde, tuğla malzemenin yapısal ve süsleme amaçlı olarak son derece özgün tarzlar yaratılarak kullanılması nedeniyle, tez çalışmasında diğer kültürlere oranla daha fazla ağırlık verilmiştir. Genel anlamda pişmiş toprak malzeme kullanımı, yapısal amaçlı olarak; kemerlerde, kubbelerde, döşemelerde, ocaklarda, ısıtma ve su tesisatlarında kullanılmıştır. Tuğla malzeme, yapım aşamasında genel olarak üç şekilde elde edilmekteydi; -piyasadan doğrudan ücret ödenerek almak, -ocak sahibi üreticilere özel olarak ısmarlamak, -devlet tarafından işletilen harmanlardan sağlamak.VI Ayrıca, Sultan Ahmet ve Süleymaniye gibi önemli anıtsal yapılar için özel üretimler yapılmıştır. Tuğlalar, yapı elemenlarında kullanıldıkları yerlere, üretildikleri harmana veya boyutlarına göre çeşitli isimler almışlardır. Bu isimler ayrıntılı bir biçimde listelenmiştir. 15. yüzyıl sonlarına gelene kadar tuğla kullanımında, sistematik bir boyutlaşma görülmemektedir. Ayverdi, 15. yüzyıl sonrasından, 18. yüzyıl'a kadar, özellikle kalınlıklarda sistematik bir azalmadan söz etmektedir. Özellikle Erken Devir Osmanlı mimarisinde tuğla, süsleme amaçlı olarak taşla birlikte kullanılmıştır. Bu konuda en önemli kaynak, Bizans mimarisidir. Yerel olanaklar ve kültür etkileşimi, süsleme sanalında benzer çizgilerle karşılaşılmasına neden olmuşsa da, temel fark olarak, cephenin bütününe egemen olan Bizans tarzı süslemeler, Osmanlı mimarisinde sınırları çizilmiş panolar içinde kalmıştır. Osmanlı mimarisi süsleme sanatında uygulamalar aşağıdaki şekilde sınıflandırılmıştır; - Duvar yüzeyinde uygulanan süsleme Almaşıklık Rozet Pano - Pencere alınlığı - Kemer (Dekoratif amaçlı) - Mukarnas - Kirpi saçak Bu kullanım yerleriyle ilgili özgün örnekler konu kapsamında verilmektedir.VII Anadolu Türk mimarlığında özgün kullanımlarıyla dikkat çeken tuğla, yapı malzemesi olarak mimari kültürümüzün önemli bir öğesi olmuştur. Bu özgün kullanımları içeren, eşsiz örneklerden günümüzde halen varlığını sürdürenleri, gelecek nesillere ulaştırmak amacıyla, tarihi yapılarda kullanılan tuğla malzemenin temizlenmesi, korunması ve onarımı konusu, konu ışığında ülkemizde ve yurtdışında yürütülmüş örnek çalışmalarla birlikte, tez çalışmasının dördüncü bölümünde sunulmuştur. Anadolu'da, özellikle Erken Devir Osmanlı mimarisinde yapılan anıtsal yapılarda Bizans etkisiyle, taş ve tuğla malzemenin birlikte kullanılması, günümüzde koruma ve onarım çalışmalarında konuyu daha karmaşık hale sokmaktadır. Tuğla malzemede yıpranmaya neden olan etkiler başlıklar halinde; - imalat - su etkisi - ısı etkisi - biyolojik etkiler - hareket, olarak sıralanmıştır. Yukarıda sayılan etkiler, özellikle yurtdışında yapılmış olan çeşitli deneylerle araştırılmıştır. Bunlar arasında su etkisi, malzemede kimyasal ve fiziksel olarak, çok yönlü bozulmalara neden olmaktadır. Su, kimyasal olarak, malzemenin bünyesinde varolan çözünebilir özellikteki maddelerin, özellikle de çözülebilir tuzların, malzemeye zarar vermesine, fiziksel olarak da, malzemenin gözeneklerine girip donarak, çatlamasına neden olmaktadır. 7. Uluslararası Berlin Kongresi'nde bu konuda sunulan çalışmalar tez kapsamında anlatılmıştır. Tuğla malzemede meydana gelen bozulmaların sağlıklı bir şekilde giderilmesi için çeşitli teşhis sistemleri geliştirilmiştir. Bu sistemler doküman ve bilgisayar programı halinde, tarihi yapıların onarım çalışmalarında verimi artırmak amacıyla hazırlanmıştır.VIII Tuğla malzemede temizlik ve koruma çalışmaları: Tarihi yapılarda kullanılan tuğla malzemelerde gerekli teşhis çalışmaları yapıldıktan sonra, temizleme ve koruma işlemleri uygulanmaktadır, bunlar kısaca; - yıkama - mekanik temizleme - kimyasal temizleme - yüzey uygulamaları - takviye malzemeleri kullanımı şeklindedir. Yapılan temizlik ve koruma çalışmalarının her zaman malzemeye minimum zarar vermesi beklenmektedir. Bu nedenle, kullanılacak yöntemlerin, malzemenin doğasına uygun olması ve uygulama yapan kişilerin deneyimli olmaları gerekmektedir. Tuğla malzemeli yapı elemanlarında meydana gelen yıpranmalar, çeşitli deneylerle gözlemlendikten sonra belirlenmekte ve uygun çözümler üretilmektedir. Bunlar, temizlikten onanma kadar çeşitli teknikleri içerir. Uygulamada hangi tekniklerden yararlanılacağı uzmanlar tarafından belirlenmektedir. Malzemede meydana gelen yıpranma onarım gerektirdiğinde, günümüzde aşağıda sözedilen tekniklerden yararlanılmaktadır; - Tuğlaları bütün olarak değiştirmek - İkinci el tuğla kullanımı - Arka yüzleri kullanılan tuğlalar - Özel üretim tuğlalar - Yapının kendisini kaynak olarak kullanmak - Yeni malzemede ton ayarlaması - Ölçülü ve dekoratif işçiliğin onanım - Çıkıntı ve kırılmaların onarımıIX Olduğu gibi bırakmak Noktasal onarım Dikiş atmak ve yerinde harç takviyesi yapmak Tamamen söküp yeniden yapmak - Derzlerin onarımı Onarım tekniklerinden yararlanmadan önce, yıpranmanın nedenleri ve niteliği tam olarak belirlenmeli, en uygun çözüm uygulanmalıdır. Uygulamalar“restorasyon ahlakı”açısından, orijinallik ön planda tutularak yapılmalı ve her zaman minimum olmalıdır. Bugüne kadar çeşitli araştırma ve deneylerle oluşturulan temizlik ve onarım teknikleri, teorik ve uygulama düzeyinde incelenerek tartışılmıştır. Çalışma kapsamında sunulan beş örnek bu tartışmaları içermektedir. Örneklerde genel olarak, tarihi yapılarda kullanılan tuğla ve harçların fiziksel ve kimyasal yapılan incelenerek, aynı veya farklı dönemlerde kullanılan malzemeler arasında karşılaştırmalar yapılmıştır. Bu karşılaştırmalarda üzerinde durulan konu, malzeme dayanımlarındaki değişimdir. Son bölümde, tarihi tuğla malzemeli yapıların temizlik, koruma ve onarım çalışmalarında kullanılan teknikler, tablolar şeklinde hazırlanarak, konu ile ilgili kullanımlar için pratik gösterimler halinde sunulmuştur.

Özet (Çeviri)

X ABSTRACT THE USE OF BRICK IN ANATOLIAN TURKISH ARCHITECTURE AND SUGGESTIONS ABOUT CONSERVATION AND RESTORATION Anatolia, a land of so many cultures over thousands of years, inherited various heritages from these cultures some of which still survive. The life styles, beliefs of those cultures and the resources nearby the inhabitable regions effected the qualities of the architectural products, which constitute an important part of the cultural heritages. Building materials, which have close relation with the resources and the cultural states of the regions, play the main role to determine the qualities of the architectural products. In terms of building materials, Anatolia has pretty much choice. The existence of wide range of stone beds allowed the people to build their monumental buildings with stone, but this situation is different in the places where there is no stone or in the places, which are under the effect of different cultures. As a result of this difference, brick mostly became the main alternative of stone and in some places it was used and still being used as the main building material in Anatolia. The use of baked bricks as a building material goes back about 3500 B.C. in Mesopotamia and most probably from there it was spread out to the other cultures around the world. In Anatolia, the earliest types of baked bricks were used about 1000 B.C. The first samples of those bricks have been found in Sakçagözü near Zincirli in the south - eastern part of the country.XI The Romans transferred the widespread use of brick of Hellenistic Period to Anatolia, together with the new methods in building techniques they had developed. Roman architectural culture was a source for Byzantine and Ottoman architecture in many ways. Byzantine architecture, which composed of Roman traditions and Christianity elements, was simply a 'brick architecture'. Particularly the ornamental art of the last period of Byzantine architecture displays some parallelism with the Ottoman art. As a Turkish society, the Seljuks participated in the Anatolian cultural life in the 1 1 Century A.D. Their system of beliefs and their building culture, which was greatly under the influence of religion deeply, effected the whole region, causing to reshape of new building styles. Thus, Seljuks' 'brick culture' effected the building culture of Anatolia. As mentioned before, since Anatolia, in terms of building materials, has a variety of choices so the effects of the newcomers' styles didn't become determining or dominating, but enriching and contributory to the existing unique styles. In the early period of the Ottoman architecture, brick gained the importance as the main building material. The effect of both Byzantine and Seljuk architecture together with local resources caused the buildings to be built, in terms of structural and ornamental art qualifications, on the foundation of brick and stone, except for monumental buildings. In the Ottoman architecture brick was widely used with the aim of producing both structural and ornamental styles creating original manners. For this reason the Ottoman architecture was studied more than the other cultures in the thesis. Generally, in the Ottoman architecture brick was used for structural purposes in arches, domes, floors, chimneys, and heating and water installations. In the building stage, brick was supplied in three ways;XII - from the market, - privately ordering to the owners of brick kilns, - from the state-run brickyards. Additionally some special productions were made for important monumental buildings, such as Sultan Ahmet Mosque and Süleymaniye Mosque. Bricks were given different names according to places they were used in the building elements, to the brickyards from which they were taken or to their ¦ dimensions. Those names were listed in detail in the text. Up to 15th Century there wasn't a measurement system relating to the dimensions of brick. From 15th Century until 18th, there was a systematic decrease in bricks' thickness. Especially in the Early period of the Ottoman architecture, in ornamentation of the facades, brick was used with stone. At this point, the main source was Byzantine architecture. Although the local resources and cultural interaction caused us to meet some similar features in ornamentation with Byzantine architecture, as a main difference, the Byzantine type facade ornamentation, which dominated along the surface remained in a limited area in the Ottoman architecture. The ornamentation types in the Ottoman architecture were as follows: - Ornamentation on the walls Alternation Rosette Panel - Window tympanum - Arch (decorative) - Stalactite - Saw tooth border (fringe)XIII (Original examples about these types are given in the text) The brick, which draws attention by its original usage in Anatolian Turkish architecture, has an important part in the architectural culture as a building material. With the aim of transferring those architectural heritage of unique examples, which cannot be found anywhere out of Anatolian, to the future generations properly, it will be suitable to touch the techniques and applications, which have reached to an advanced level in our country and abroad. One of the aims of this thesis has been to investigate the studies and works about cleaning, preservation and repairing of the original brickworks made both in the country and abroad, which can survive today and to provide a basis for the future studies. In the Early period of Ottoman architecture, by the effect of Byzantine architecture, the buildings were built of brick and stone. This has caused the maintenance and repairing to become more complex. We can classify the causes of deterioration in the historical brickworks under the following headings: - manufacture - water penetration - heat transfer - biological reasons - movement These events have been researched through the experiments particularly abroad. Among these causes, water penetration deteriorates the material in two ways; chemically and physically. Chemically, water dissolves the soluble salts inside the brick and decays the material, and physically it penetrates through the bricks and joints and causes cracking when it freezes. The studies covering this subject that was presented in the 7th International Berlin Congress were included in the thesis.XIV In order to get better results in getting rid of deterioration properly in the historical brickwork, various diagnostic systems have been developed. Such systems have been prepared in the form of documents and computer programs, aiming at increasing the efficiency. After completing the required diagnostic works, cleaning and maintenance processes start. Those activities include; - washing - mechanical cleaning - chemical cleaning - surface treatments - consolidates As a rule, a minimum damage is calculated during the cleaning and maintenance processes. For this reason, it is necessary for the method used to be convenient for the material and the workers' level of experience. When the deterioration in brickwork needs repair, today, the remedial works written below are used; - replacing whole bricks - use of second-hand bricks - reversing bricks - making new 'specials' to match - use the building as a source - toning in replacement of bricks - repairing gauged and decorative brickwork - treatment of bulges and fractures leaving alone cutting out and pointing stitching and grouting in-situ taking down and rebuilding - treatment of jointsXV Before using those techniques, the causes of deterioration should be defined carefully and the best solution should be applied. Applications should be kept in minimum and carried out for the aim of originality in parallel with the 'restoration ethics'. The cleaning and repairing techniques, on the levels of both theoretical and practical, which were developed through researches and experiments were discussed. Five examples of those studies presented in the thesis cover those discussions. The examples include the chemical and physical formation of historical bricks and mortars used in different periods and comparisons between them. In comparing the materials, the main point was durability. For the techniques of cleaning, maintenance and remedial works, it is tried to find a practical way to express the whole study. For this purpose, some tables are used. The aim of the last part of the thesis is to make a contribution to the applications in restoration works.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    857191

    Malatya Battalgazi Ulu Camii süslemeleri ve özgün tasarımlar

    The decorations of Malatya Battalgazi Grand Mosque and original designs

    ASLI ÜMRAN ULAŞ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2024

    El SanatlarıKırşehir Ahi Evran Üniversitesi

    Geleneksel Türk El Sanatları Ana Sanat Dalı

    PROF. DR. FİLİZ NURHAN ÖLMEZ

  2. Tez No

    71680

    Tire hamamları

    Tire baths

    CANAN ÇAKMAK

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    1998

    Sanat TarihiEge Üniversitesi

    Arkeoloji ve Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. İNCİ KUYULU

  3. Tez No

    64343

    Erken dönem Osmanlı medreseleri (1300-1500)

    Başlık çevirisi yok

    YEKTA DEMİRALP

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    1997

    Sanat TarihiEge Üniversitesi

    Arkeoloji ve Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı

    RAHMİ HÜSEYİN ÜNAL

  4. Tez No

    528531

    19.yüzyıl Osmanlı mimarisinde bezeme sanatının gelişimi: Bursa Emir Sultan Cami bezemeleri üzerine bir inceleme

    Development of the decorative art in 19th century Ottoman architecture: A review on the decorations of Bursa Emir Sultan Mosque

    DUYGU GÖK

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2018

    MimarlıkBursa Uludağ Üniversitesi

    Mimarlık Ana Bilim Dalı

    DOÇ. SELEN DURAK

  5. Tez No

    209901

    Türk sanatında altı köşeli yıldız

    6 pointed star in Turkish arts

    İDİL TÜRELİ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2006

    Sanat TarihiMarmara Üniversitesi

    Türk Sanatı Ana Bilim Dalı

    PROF.DR. SELÇUK MÜLAYİM

Geri Dön