Geri Dön

17. yüzyılda Çanakkale Boğazı ve kıyı yerleşimlerinin tasviri

Depiction of Dardanelles and its coastal area in the 17th century

PDF İndir

  1. Tez No: 775710
  2. Yazar: MERVE YILDIRIM ÖZBAŞ
  3. Danışmanlar: PROF. DR. AYGÜL AĞIR
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Mimarlık, Architecture
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2023
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
  10. Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Mimarlık Tarihi Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 345

Özet

17. yüzyılda Çanakkale Boğazı jeopolitik konumu itibariyle hem İstanbul'a siyasi amaçlarla gelen diplomat ve elçilerin, hem Osmanlı liman kentlerinde ticaret yapmak isteyen tüccarların, hem de Doğu Akdeniz Seyahati kapsamında Osmanlı coğrafyasının önemli yerlerini görmek isteyen seyyahların rotasında yer almıştır. Ancak bu rotada sadece geçiş bölgesi olarak algılanmamış; yoğun biçimde tasvir edilen bir yer haline gelmiştir. Çalışmanın amacı, 17. yüzyılda Çanakkale Boğazı ve kıyı yerleşimlerinin neden ve nasıl tasvir edildiği, bu dönemde bölgenin nasıl algılandığı sorularına yanıt bulmaktır. Bu amaçla, 17. yüzyılda Çanakkale Boğazı açısından zengin bir kaynakça sunan seyahatname ve gravürlerin incelenmesi çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Günümüze ulaşan yapılar dışında, yapılı çevrenin 17. yüzyıldaki durumuna yönelik veri sunan kaynaklar oldukça kısıtlıdır. Bu nedenle söz konusu tasvirler hem belge niteliği potansiyeli taşıması; hem de üreticisinin mekâna dair algısı hakkında fikir vermesi nedeniyle önemlidir. Ancak doğru yorumlara ulaşabilmek için oldukça öznel bir yanı olan bu üretimlerin detaylı bir şekilde incelenmesi ve üretildiği bağlam çerçevesinde tartışılması gerekmektedir. Bu doğrultuda çalışmanın ikinci bölümünde öncelikle 17. yüzyıl Akdeniz Dünyası'nın siyasi ve kültürel ortamı hakkında kapsamlı bir bilgi verilmiştir. Bu dönemde Osmanlı İmparatorluğu'nun Batı ile ilişkilerine, değişen ekonomik ve siyasi dengelere değinilmiştir. Ayrıca 17. yüzyılda yaşanan kültürel gelişmelerin, seyahatlere ve görsel temsillere etkisi tartışılmıştır. 17. yüzyıl, gerek Avrupa'da gerek Osmanlı İmparatorluğu'nda birçok krizin yaşandığı bir dönemdir. Ancak tüm bu krizlere rağmen bu dönemde önemli teknik, bilimsel ve kültürel gelişmeler yaşanmıştır. Coğrafya bu gelişmeler açısından oldukça zengin bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Batı'da çeşitli ülkelerin haritalarını içeren Atlas Maior 1665 yılında tamamlanırken, Osmanlı İmparatorluğu'nda Katip Çelebi, bir coğrafya eseri olarak tanımlanabilecek Cihannüma'yı yazmıştır. Bu dönemde basin yayın olanaklarının artmasıyla, harita çizimleri ve manzara resimlerinden oluşan kısa açıklamalı albümler üretilmiştir. Ayrıca Batılı aydınlar arasında“seyahat”önemli bir kültürel faaliyet olarak benimsenmiş; seyahatnameler çok okunan türler arasına girmiştir. Osmanlı İmparatorluğu'nun en özgün isimlerinden biri olan Evliya Çelebi, 10 ciltlik Seyahatname eserini bu dönemde tamamlamıştır. Çalışmanın bu bölümü Osmanlı İmparatorluğu'nun 17. yüzyıldaki durumunu değerlendirmek, tasvirlerin üretildiği ortamı ve eserlerin hitap ettiği kitleyi anlamak açısından kapsamlı bir bakış açısı sunmaktadır. Çalışmanın üçüncü bölümünde, 17. yüzyıl öncesinde üretilen seyahatname ve gravürler hakkında genel bir değerlendirme yapılmıştır. Çanakkale Boğazı'nın metinlerde ve görsel temsillerde ön plana çıkma nedenleri ve bu tasvirlerde nasıl yer aldığı seçilen örnekler üzerinden incelenmiştir. Bu örneklerin 17. yüzyıldaki bilgi birikimine etkisi ve tasvirlerin niteliği tartışılmıştır. Çalışmanın dördüncü bölümünde ise Batılı seyyahların yazdığı seyahatnameler değerlendirilmiştir. Bu doğrultuda seçilen 15 eser, tez kapsamında belirlenen şablon çerçevesinde gözlem tarihine göre sıralanarak incelenmiştir. Belirlenen şablonun ilk başlığında, seyyahın kimliği, seyahat amacı ve seyahat rotasının yanı sıra; seyahatnamenin kime ithaf edildiği ve eserin kurgusu, dili ve yazılma amacı hakkında bilgi verilmiştir. İkinci başlıkta ise seyyahın Çanakkale Boğazı ve kıyı yerleşimlerine dair gözlemleri sırasıyla“Çanakkale Boğazı”,“Kıyı Yerleşimleri ve Adalar”,“Antik Yerleşimler”,“Savunma Yapıları”ve“Diğer Yapılar”alt başlıklarında detaylı olarak incelenmiştir. Üçüncü başlıkta eserde yer alan gravürlerin değerlendirilmesi yapılmıştır. Dördüncü ve son başlıkta ise seyahatin odak noktaları ve değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışmanın diğer eserlerden farklılaşan yönleri ve sunduğu veriler tartışılmıştır. Çalışmanın beşinci bölümünde, 17. yüzyılda üretilen ve Çanakkale Boğazı ve kıyı yerleşimlerine yönelik içerik sunan albüm ve atlaslar incelenmiştir. Bu bölümde 7 ayrı yazar/gravür sanatçısına ait çalışmalar detaylı olarak ele alınmıştır. Bu doğrultuda gravürün niteliği, yer aldığı eserin bağlamı, çeşitli baskılar arasındaki farklar ve eserde faydalanılan kaynaklar değerlendirilmiştir. Tespit edilen benzer gravürlerin birbiri ile ilişkisi ve üretim ağı tartışılmış; gravürlerin muhtemel referans noktaları konusuna açıklık getirmek amacıyla incelenen seyahatnamelerde yer alan görsel temsiller ile karşılaştırmaları yapılmıştır. Ayrıca dijital arşivlerde yapılan taramalar sonucu tespit edilen anonim Çanakkale Boğazı gravürleri ve 1686 yılından sonra Fransız uzmanların ürettiği boğaz panoramaları elde edilen veriler ışığında değerlendirilmiştir. Çanakkale Boğazı ve Kıyı Yerleşimlerinin Osmanlı Kültür Dünyası'nda nasıl tasvir edildiği ve bu tasvirlerin 17. yüzyıldaki örnekleri, çalışmanın altıncı bölümünde ele alınmıştır. Bu bölümde ilk olarak Pîri Reis'in Kitâb-ı Bahriye Baskılarında Çanakkale Boğazı'nın temsili ve gravürlerin 17. yüzyıldaki baskıları üzerinde durulmuştur. Daha sonra Kâtib Çelebi'nin Cihannüması'nda Çanakkale Boğazı ve kıyı yerleşimlerinin temsiline yer verilmiştir. Son olarak bölge hakkında detaylı veriler sunan Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi, dördüncü bölümde kullanılan şablon yardımıyla incelenmiştir. Çalışmanın değerlendirme bölümünde tasvirlerin belge niteliği, 17. yüzyıl mimarlık tarihi literatürüne potansiyel katkısı açısından tartışılmış; incelenen kaynakların sunduğu farklı bakış açıları karşılaştırılmıştır. İlk olarak tasvirlerin belge niteliği şehir ve yapı ölçeğinde belirlenen başlıklarla, mevcut literatür kapsamında tartışılmıştır. Çanakkale Boğazı'na farklı bakış açılarının ele alındığı ikinci ana başlıkta ise Batılı seyyahlar ve Evliya Çelebi'nin gözünden yere dair tespit edilen benzerlikler ve farklılıklara değinilmiş; bu benzerlik ve farklılıkların nedenleri üzerinde durulmuştur. Çanakkale Boğazı'nın görsel temsillerinin yüzyıl boyunca nasıl ve neden değiştiği üzerine bir değerlendirme yapılmıştır. Yapılan değerlendirme doğrultusunda, Çanakkale Boğazı'nın söz konusu eserlerde sıklıkla yer almasının nedenleri fiziksel, siyasi ve kültürel olarak üç ana başlık altında açıklanmıştır. İlk olarak boğazın değişken akıntısı ve rüzgâr yönü nedeniyle, seyyahların boğazı tek seferde geçemediği ve çeşitli duraklarda beklemek zorunda kaldığı tespit edilmiştir. Bu süreçte uygun liman, konaklama ve erzak temini sunması nedeniyle Bozcaada, Yenişehir Burnu ve Gelibolu önemli uğrak noktalar olarak karşımıza çıkmaktadır. İkinci olarak Çanakkale Boğazı kıyılarının kültürel ve tarihi zenginliği ilk dönemlerden itibaren Akdeniz tasvirlerinde yer almasında etkili olmuştur. 17. yüzyılda antik dönem eserlerinin bilinirliği, Batı'da gelişen yayın sistemi ve aydınların benimsediği hümanist yaklaşım sayesinde daha geniş bir tabana yayılmıştır. Bu nedenle boğazdan geçen çeşitli mesleklere mensup seyyahlar, Homeros, Vergilius, Strabon ve Plinius gibi antik dönem yazarların tasvir ettiği yerleşimlerin izlerini gördükleri kıyılarda aramaktan çekinmemiştir. Birçok seyyah tarafından ziyaret edilen Troya kalıntıları ise dönem boyunca ayrı bir literatür oluşturacak kadar yoğun şekilde tartışılmıştır. Bu dönemde antik kalıntılara yönelik artan ilgi sonucu seyyahlar, antik döneme ait madalyon, yazıt ve heykel gibi küçük ölçekli parçaları beraberinde götürmüştür. Çanakkale Boğazı kıyıları ve çevresinin bu dönemde tasvirlerde sıklıkla yer almasının üçüncü nedeni ise bölgenin bu dönemde güncel siyasi ve askeri gelişmelere tanıklık etmesi ve İstanbul'un savunma hattında yer almasıdır. Çanakkale Boğazı, dönemin birçok yazar ve seyyahının ifade ettiği gibi“İstanbul'un kapıları”olarak algılanmıştır. Bu algı, kalelerin tasvirinin önemini arttırmıştır. 1657 yılında Venedik deniz kuvvetlerinin Girit Seferleri kapsamında Çanakkale Boğazı'nı abluka altına almasının, 1657 yılı itibariyle alt metninde Kutsal İttifak çağrısı olan ve boğaz tasviri içeren birçok albümün üretilmesinde rolü olduğu düşünülmektedir. Sonuç olarak hem nicel gözleme önem veren, hem de tarihi kaynaklara hâkim olan fakat bu kaynakları eleştirel bir gözle değerlendiren seyyahların bölgeyi daha detaylı değerlendirdiği anlaşılmaktadır. Bu bağlamda, seyahatname yazarları/ekibi tarafından üretilen gravürlerin, sıklıkla metinde yer almayan mimari detaylar sunduğu tespit edilmiştir. Bu nedenle söz konusu yazılı ve görsel tasvirlerin kent ve mimarlık tarihi açısından daha nitelikli veriler ürettiği anlaşılmaktadır. Çanakkale Boğazı'nın belge değeri açısından en nitelikli tasvirleri, sırasıyla Fransız ve İngiliz seyyahlar tarafından üretilmiştir. Bu durumun en önemli nedenlerinden biri yüzyıl boyunca söz konusu ülkelerle görece sorunsuz bir düzlemde ilerleyen diplomatik ve ticari ilişkilerdir. Ayrıca kralların bu dönemde kurulan akademilere ve bilimsel araştırmalar yapan seyyahlara destek olması gözlemlerin süresini ve niteliğini arttırmıştır. Bu bağlamda gelişen zengin literatür, sonraki seyyahlar için yol gösterici olmuş ve tartışma alanı açmıştır. Birebir gözlemler sonucu üretilmediği düşünülen gravürlerin yer aldığı albüm ve atlaslarda ise yerin güncel durumundan ziyade bölgenin antik dönemine odaklanıldığı tespit edilmiştir. Bu çalışmaların sayısı özellikle 1657 yılında gerçekleşen Osmanlı-Venedik Deniz Savaşı ve başarısızlıkla sonuçlanan 1683 Viyana Kuşatması sonrasında artmıştır. Bu nedenle söz konusu çalışmaların okuyucuya bilgi verme amacının dışında, siyasi bir propaganda aracı olarak kullanıldığı düşünülmektedir. Bu bağlamda üretilen temsiller, Batı'da Osmanlı İmparatorluğu'na yönelik kamuoyu algısını şekillendirme konusunda etkili olmuştur

Özet (Çeviri)

In the 17th century, Dardanelles, due to its geopolitical location, was on the route of diplomats and ambassadors who came to İstanbul for political purposes, merchants who wanted to trade in Ottoman port cities, as well as travelers who wanted to see important locations of the Ottoman geography within the scope of their Levant route. However, it was not perceived only as a transition zone on this route. It has become a frequently depicted place. The study aims to find answers to the questions of why and how the Dardanelles and coastal settlements were depicted in the 17th century, and how the region was perceived in this period. For this purpose, the subject of the study is the examination of travelogues and engravings, which provide a rich bibliography for the Dardanelles in the 17th century. Except for the structures that have survived to the present day, the sources that provide data on the state of the built environment in the 17th century are quite limited. For this reason, the depictions in question both have the potential to be documented; It is also important because it gives an idea about the perception of the manufacturer about the place. However, in order to reach correct interpretations, these productions, which have a very subjective side, need to be examined in detail and discussed within the context of their production. In this direction, the second part of the study begins with comprehensive information about the political and cultural environment of the 17th-century Mediterranean World. The 17th century was a period in which many crises were experienced both in Europe and in the Ottoman Empire. However, despite all these crises, important technical, scientific, and cultural developments were experienced in this period. Geography emerges as a very rich field in terms of these developments. While Atlas Maior, which included maps of various countries in the West, was completed in 1665, Katip Çelebi in the Ottoman Empire wrote Cihannüma, which can be defined as a work of geography. In this period, with the increase in press and publication opportunities, short annotated albums consisting of map drawings and landscape pictures were produced. In addition,“travel”was adopted as an important cultural activity among Western intellectuals; Travelogues have become one of the most widely read genres. Evliya Çelebi, one of the most uniq people of the Ottoman Empire, completed his 10-volume Seyahatname in this period. This part of the study offers a comprehensive perspective in terms of evaluating the situation of the Ottoman Empire in the 17th century, understanding the environment in which the depictions were produced and the audience the works addressed. In the third part of the study, a general evaluation was made of the travel books and engravings produced before the 17th century. The reasons why the Dardanelles comes to the fore in texts and visual representations, and how it takes place in these descriptions are examined through selected examples. The effects of these examples on knowledge accumulation in the 17th century and the quality of the depictions are discussed. In the fourth part of the study, travel books written by Western travelers were evaluated. In this direction, the 15 selected works were examined by ordering them according to the date of observation within the framework of the template determined within the scope of the thesis. In the first title of the determined template, in addition to the traveler's identity, the purpose of travel and travel route; To whom the travelogue is dedicated, and information about the fiction, language, and purpose of writing the work is given. In the second title, the traveler's observations on the Dardanelles and coastal settlements are examined in detail under the sub-titles“Canakkale Strait”,“Coastal Settlements and Islands”,“Ancient Settlements”,“Defense Structures”and“Other Structures”. In the third title, the engravings in the work were evaluated. In the fourth and last title, the focal points and evaluation of the travel were made. The aspects of the study that differ from other works and the data it presents are discussed. In the fifth part of the study, albums and atlases that, were produced in the 17th century, which present content for the Dardanelles and coastal settlements were examined. In this section, the works of 7 different writers/engravers are discussed in detail. In this direction, the quality of the engraving, the context of the work that includes engraving, the differences between the various editions, and the sources used in the work were evaluated. The relationship between the detected similar engravings and the production network was discussed; In order to clarify the possible reference points of the engravings, comparisons were made with the visual representations in the travel books that are examined. In addition, the anonymous engravings of the Dardanelles Strait, which were found as a result of the scans made in the digital archives, and the Bosphorus panoramas and castle plans produced by the French after 1686 and located in the French Ministry of Defense Archive were evaluated in the light of the data presented by the analyzed visuals. The history of the depictions of the Dardanelles and Coastal Settlements in the Ottoman Cultural World and their examples in the 17th century are discussed with a holistic perspective in the sixth part of the study. In this section, the representation of the Dardanelles in Piri Reis's Kitâb-ı Bahriye Editions and the 17th-century prints of the engravings are discussed. Later, the representation of the Dardanelles Strait and coastal settlements in Kâtib Çelebi's Cihannüma was included. Finally, Evliya Çelebi's Seyahatname, which provides detailed data about the region, has been examined with the help of the template used in the fourth chapter. In the evaluation part of the study, the documentary quality of the depictions is discussed in terms of its potential contribution to the 17th-century architectural history literature; The different perspectives presented by the examined sources were compared. First of all, the document quality of the depictions was discussed within the scope of the existing literature, with the titles determined at the scale of the city and the building. In the second main topic, in which different perspectives on the Dardanelles Strait are discussed, the similarities and differences identified about the place from the eyes of Western travelers and Evliya Çelebi are mentioned; The reasons for these similarities and differences are emphasized. In addition, an evaluation has been made on how and why the visual representations of the Dardanelles have changed over the century. In line with the evaluation, the reasons why the Dardanelles Strait is frequently included in the mentioned works are explained under three main headings physical, political, and cultural. First of all, it was determined that due to the variable current and wind direction of the strait, travelers could not cross the strait at once and had to wait at various stops. In this route, Bozcaada, Yenişehir Cape, and Gallipoli appear as important frequent destinations, as they provide suitable ports, accommodation, and supplies. Secondly, the cultural and historical richness of the shores of the Dardanelles has been influential in the depiction of the Mediterranean since the first periods. In the 17th century, the awareness of ancient works spread to a wider base with the developing publishing system in the West and the adopted humanist approach. For this reason, travelers of various professions passing through the Bosphorus did not hesitate to look for the traces of the settlements described by ancient writers such as Homer, Virgil, Strabo, and Plinius on the shores they saw. The ruins of Troy, which were visited by many travelers, were discussed intensely throughout the period as much as forming separate literature. As a result of the increasing interest in ancient ruins in this period, travelers took small-scale pieces such as medallions, inscriptions, and statues from the ancient period with them. The third reason why the shores of the Dardanelles and its surroundings are frequently included in the depictions during this period is that the region witnessed current political and military developments in this period and that they were on the defensive line of Istanbul. The Dardanelles Strait was perceived as the“gates of Istanbul”, as many writers and travelers of the period expressed. This perception has increased the importance of the depiction of castles. It is thought that the capture of Bozcaada, Limnos, and Samothrace Islands by the Venetian navy in 1657 by blockading the Dardanelles Strait led to the production of many albums that consist Dardanelles engravings with the call for the Holy Alliance in the subtext by the year 1657. In conclusion, it is clear that visitors who prioritize quantitative observation and who are well-versed in historical sources but who also view these sources critically had been assessed the region in greater detail. In this case, it has been understood that the engravings produced by the travelers and their companions provide information that is excluded from the text. For this reason, it has been determined that the written and visual depictions in question produce more qualified data in terms of urban and architectural history. The most qualified depictions of the Dardanelles in terms of documentary value were produced by French and English travelers, respectively. One of the most important reasons for this situation is the diplomatic and commercial relations that have progressed relatively smoothly with these countries throughout the century. In addition, the support of the kings to the academies established in this period and to the travelers who made scientific research increased the quality and duration of the observation. The rich literature developed in this context has been a guide for subsequent travelers and has opened up a discussion area. In the albums and atlases containing the engravings that were thought not to have been produced as a result of direct observations, it was determined that the focus was on the ancient period of the region rather than the current situation of the place. The number of these studies increased especially after the Ottoman-Venetian Sea War in 1657 and the 1683 Vienna Siege, which failed. For this reason, it is thought that the studies in question are used as a political propaganda tool, apart from the purpose of informing the reader. The representations produced in this context were influential in shaping the public perception of the Ottoman Empire in the West.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    427333

    The Ancient South Marmara Harbors

    Antik Güney Marmara Limanları

    SERKAN GÜNDÜZ

    Doktora

    İngilizce

    İngilizce

    2015

    ArkeolojiUludağ Üniversitesi

    Arkeoloji Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. MUSTAFA ŞAHİN

    PROF. DR. MARTİNA SEIFERT

  2. Tez No

    346488

    Trakya bölgesi tabyalari: Koruma sorunlari ve koruma-kullanma önerileri

    Bastions of the thraciam region of Turkey: problems and recommendations for protection

    SONER YELER

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2013

    MimarlıkTrakya Üniversitesi

    Mimarlık Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. NADİDE SEÇKİN

  3. Tez No

    30355

    Havacılık müzesi madalya, nişan ve bröve kataloğu

    Başlık çevirisi yok

    NURETTİN GÜL

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    1993

    ArkeolojiYıldız Teknik Üniversitesi

    Müzecilik Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. ATAGÖK TOMUR

  4. Tez No

    543357

    Bozcaada'nın demografik ve iktisadî yapısı (XVI.-VIII.yüzyıllar)

    Demographic and economic structure of Bozcaada (16th-18th centuries)

    AYŞE NESLİHAN MUTLU

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    TarihÇanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ CENGİZ PARLAK

  5. Tez No

    768801

    Geleneksel Çanakkale testi ve sürahi formlarının incelenmesi ve bir seramik sergisi

    Examination of Canakkale's tradional pot and jug forms and a ceramic exhibition

    EMRE AYDOS

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    Güzel SanatlarDokuz Eylül Üniversitesi

    Seramik ve Cam Tasarımı Ana Sanat Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ ALİ TEMEL KÖSELER

Geri Dön