Geri Dön

Alpamış Destanı Özbek varyantında eskicil ve işlek olmayan unsurlar

Archaic and uncommon elements in the of Uzbek version of Alpamysh Epic

  1. Tez No: 786390
  2. Yazar: HAVVA GÜL DURAN
  3. Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ SAİDBEK BOLTABAYEV
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2023
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Karabük Üniversitesi
  10. Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 133

Özet

Geçmişte kullanılan ancak daha sonraları kullanım alanı daralmış veya kullanımdan düşmüş yapılar eskicil unsur olarak değerlendirilmektedir. Dilbilim için önemli bir çalışma sahası olan eskicil unsurlar, dilin tarih boyunca uğradığı dönemsel değişimlerini gösteren bir bakış açısını da içermektedir. Bu değişimler edebî eserlerde kendini gösterir ve dilin gelişim ve değişimlerinin gözlemlenmesini sağlar. Fazıl Yoldaşoğlu'nun söylediği Mahmud Zarifov'un derlediği Alpamış Destanı'nın Özbek varyantı dil bilimi açısından önemli bilgi, malzeme ve konu içermektedir. Bunlardan biri olan eskicil unsurlar konusu dikkat çekmektedir. Bu bağlamda Alpamış Destanı Özbek varyantında günümüz Özbek Türkçesi esas alınarak kullanımdan düşmüş birçok söz varlığına ve eklere rastlanmaktadır. Bu durumdan yola çıkarak eskicil unsurların incelenmesi önem arz etmektedir. Bu tezde günümüz Özbek yazı dili esas alınarak kullanımdan düşen sözcükler veya işlekliğini kaybederek sadece belli başlı bölgelerde, bazı kişiler tarafından bilinen kelime ve yapıların incelemesi yapılmıştır. Arkaik sözcüklerin anlamlarını bulabilmek için Özbek Türkçesiyle yazılmış Özbek Tilining İzahlı Lügatı, Özbek Halk Şiveleri Lügatı, Folklor Eserleri Lügatı, Özbekçe-Türkçe Sözlük gibi kaynaklara başvurulmuştur. Fişleme ve tarama çalışmalarının yapıldığı Alpamış Destanı'nda söz varlığına dair eskicil ve işlek olmayan unsurlar tespit edilmiştir. Tez; Alpamış Destanı Özbek Varyantında Eskicil ve İşlek Olmayan Unsurlar ana bölümü olmak üzere bir Giriş ve Sonuç bölümlerinden oluşmuştur. Giriş bölümünde destan tanımı ve destan anlatma geleneğinden, Alpamış Destanı hakkında yapılan çalışmalardan ve destanın varyantları hakkında bilgi verilmiştir. Alpamış Destanı Özbek Varyantında Eskicil ve İşlek Olmayan Unsurlar bölümünde Alpamış Destanı'nda tespit edilen eskicil ve işlek olmayan unsurlar örnek verilerek incelenmiştir. Burada isimler, fiiller ve ekler şeklinde tespit edilen unsurlar sınıflandırılmıştır. Eskicil unsurların geçtiği örnekler destanın metninden alıntılanarak transkribeli olarak verilmiş, ardından ilgili kısmın Türkiye Türkçesine aktarımı yapılmıştır. Böylece eskicil unsurun anlamının daha açık anlaşılmasını sağlamaya çalışılmıştır. Sonuç kısmında tezin bütünü göz önünde bulundurularak tespit edilen sözcüklerin değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışmanın dizin kısmında incelenen eskicil ve işlekliğini kaybeden unsurların alfabetik dizini ve anlamı verilmiştir.

Özet (Çeviri)

Archaism examines structures that were used in the past, but whose area of use has decreased or fallen out of use later on. Archaism, which is an important field of study for linguistics, also includes a perspective that shows the periodic changes of language throughout history. These changes show themselves in literary works and enable the observation of the development and changes of the language. Alpamysh Epic, which is one of the 16th century works, contains important information, material and subject in terms of linguistics. Archaism which is one of these issues, draws attention. In this context, there are many vocabulary and affixes that have fallen out of use today in the Alpamysh Epic, which makes an examination essential. There are some words that are not used in today's Uzbek literary language and are not understood by an Uzbek. In order to find the meanings of archaic words, the Explanatory Dictionary of the Uzbek Language, the Dictionary of Uzbek Folk Dialects, etymological dictionaries and academic studies have been applied. In the Alpamysh Epic, where scanning and tagging studies were carried out, archaic and uncommon elements of vocabulary were identified. The thesis consists of an Introduction and Conclusion sections, with the main section being the Archaic and Uncommon Elements in the Alpamysh Epic. In the Introduction section, information is given about the definition of the epic and the tradition of telling the epic, the studies conducted about the Alpamysh Epic, and the variants and summaries of the epic. In the section of Archaic and Uncommon Elements the archaic and uncommon elements identified and emphasized by giving examples. In the Conclusion section, the evaluation of the identified words was made by considering the whole of the thesis.

Benzer Tezler

  1. Epik destan illüstrasyonunda kahraman ve bir epik grafik destan örneği: Alpamış Destanının görsel öyküleştirme uygulaması

    Hero in epic illustration and a graphic epic example: Visiual storyline of the Alpamysh Epic

    SÜMEYYE ÖZBEK

    Sanatta Yeterlik

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    Güzel SanatlarAnkara Hacı Bayram Veli Üniversitesi

    Grafik Ana Sanat Dalı

    PROF. DR. MİTHAT YILMAZ

  2. Alpamış Destanı benzer metinler çerçevesinde bir değerlendirme Berdi Bahşı Metni-Fazıl Yoldaşoğlu metni

    An evaluation in the frame of similar texts of Alpamıs epic (Berdi Bahsi - Fazil Yoldasoglu)

    FATİH ERTÜRK

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    DilbilimGazi Üniversitesi

    Çağdaş Türk Lehçeleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. NACİYE ATA YILDIZ

  3. Özbek destanlarında at motifi üzerine bir inceleme

    An analysis on horse motifs in Uzbek epics

    ÖZLEM YELMER

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    Türk Dili ve EdebiyatıKarabük Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ SAİDBEK BOLTABAYEV

  4. Şirin ve şeker destanı

    Başlık çevirisi yok

    MERAL YAMAN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2005

    Türk Dili ve EdebiyatıGazi Üniversitesi

    Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı

    DOÇ.DR. NACİYE YILDIZ

  5. Alpamış Destanı üzerine bir inceleme

    A study on the Alpamış Epic

    FEVZİYE ALSAÇ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2011

    Türk Dili ve EdebiyatıFırat Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. EBRU ŞENOCAK