Analysing the factors affecting free zones performance: The case of Turkey
Serbest bölgelerin performansını etkileyen faktörlerin analizi: Türkiye örneği
- Tez No: 787397
- Danışmanlar: DOÇ. DR. KEREM YAVUZ ARSLANLI
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Ekonomi, Şehircilik ve Bölge Planlama, Economics, Urban and Regional Planning
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: İngilizce
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Bölge Planlama Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 115
Özet
Ülkelerin birbirleriyle yaptıkları ithalat ve ihracatın tamamı olarak tanımlanan dış ticaret, ülkelere döviz girdisi ve teknoloji/bilgi transferi gibi önemli faydalara sahiptir. Küreselleşme ile birlikte ülkeler arasında dış ticareti engelleyen faktörler azalmış ve ülke sınırları bulanıklaşmıştır. Buna bağlı olarak, dış ticaret küreselleşmenin etkisiyle birlikte ilerleme göstermiştir. Dış ticareti ekonomik refahın artmasının önemli bir parçası olarak gören ülkeler, küresel ticarette pazar paylarını arttırma hedefiyle ihracat odaklı politikalar geliştirmişlerdir. Serbest bölgeler ise bu amacı gerçekleştirilmelerine katkı sağlayabilecek önemli bir uygulama amacı olarak görülmüştür. Serbest bölgeler ülkenin siyasi sınırları içerisinde yer alan fakat çeşitli dış ticaret kısıtlamalarının dışında kalan özel ekonomik bölgeler olarak tanımlanabilir. Gümrük bölgesi dışında sayılan bu bölgelerde yatırımcılara belirli teşvik, avantaj ve muafiyetler sağlanmaktadır. Serbest bölge uygulamaları tarihte ilk çağlardaki serbest şehirlere dayansa da bugünkü yapısının temelinin 18. yüzyıla dayandığı ifade edilmektedir. İlk çağlardan itibaren farklı isimlerle varlığını sürdüren serbest bölgeler, ticaretin küreselleşmesi ve serbestleşme gibi çeşitli nedenlerle günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı tarafından yayınlanan 2019 Dünya Yatırım Raporu'na göre, 2018 yılı itibariyle özel ekonomik bölgelerin sayısı yaklaşık 5.400'dür ve bunların 1.000'den fazlası son beş yılda kurulmuştur. Ayrıca, 500'e yakın özel ekonomik bölge kurulma aşamasındadır. Serbest bölgeler ülkelerin ekonomik, politik ve sosyal durumlarına göre birbirlerinden farklılık gösterebilir. Uygulama ve faaliyet türlerine göre birçok serbest bölge çeşidi bulunmaktadır. Serbest bölgeler bu çeşitlerine farklı ülkelerde farklı isimlerle anılmaktadır. Farklı ülkelerde serbest bölgeler için kullanılan isimlerin bazıları şöyledir: serbest liman, serbest ticaret bölgesi, özel ekonomik bölge, serbest üretim bölgeleri vb. Serbest bölge kavramı ülkeden ülkeye değişmekle birlikte, farklı ülkelerde farklı politikalarla belirli amaçlara ulaşmak için kurulurlar. Genel olarak istihdamın artırılması, ülkeye döviz girdisi sağlanması, bilgi ve teknoloji transferini gerçekleştirmek ve ihracatın artırılması gibi ortak kuruluş amaçlarına sahiptirler. Serbest bölgelerin tarihe ilk çağa kadar dayanmaktadır. Fakat özellikle 18. yüzyılda yaygınlaşmaya başlamıştır. Ülkeler 1929 Ekonomik Krizi'nin etkisini azaltmak için serbest bölgeleri tercih etmişlerdir. Ayrıca, serbest bölgelerin kurulduğu bölge/ülke ekonomisine hem pozitif hem de negatif etkileri bulunmaktadır. İşsizliği azaltma, teknoloji transferi sağlama, döviz gelirlerini ve doğrudan yabancı yatırımları artırma gibi olumlu etkileri vardır. Diğer yandan ise ithalat baskısı yaratma, ülkedeki yerel firmalarla rekabet etme, ücret eşitsizliğini artırma, yasadışı faaliyet riskini artırma, çevreye zarar verme ve kaynak israfına yol açma gibi olumsuz etkileri de bulunmaktadır. Türkiye'deki serbest bölge kurma girişimlerinin tarihi 1920li yıllara dayansa da, serbest bölge kurma çalışmaları 1980li yıllarda ihracat odaklı politikalara geçilmesiyle hız kazanmıştır. 1985 yılında 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu'nun yürürlüğe girmiştir. Bu kanunun yürürlüğe girmesiyle, Türkiye'de ilk serbest bölgeler olan Mersin ve Antalya Serbest Bölgeleri kurulmuştur. 2022 yılı itibariyle Türkiye'de 14 ilde (İstanbul, İzmir, Mersin, Bursa, Tekirdağ, Antalya, Kayseri, Samsun, Adana, Gaziantep, Kocaeli, Trabzon, Denizli, Rize) 18 adet serbest bölge bulunmaktadır. 1994 yılında kurulan Mardin Serbest Bölgesi ve 1995 yılında kurulan Erzurum Serbest Bölgesi kurulmuş, ancak gerekli verimlilik düzeyini karşılayamadıkları için kapatılmışlardır. Resmi Gazete'nin 8 Eylül 2021 tarihli sayısına göre, 19. serbest bölge ise İzmir'de kurulacaktır. Türkiye'de yer alan serbest bölgelerin 2008 – 2021 yılları arasındaki toplam ticaret hacimleri incelediğinde, yıllar içinde dalgalı bir seyir gösterdiği görülmektedir. Buna rağmen, 2010 – 2021 yılları arasında serbest bölgelerdeki çalışan sayısı sürekli artış göstermektedir. Türkiye'nin ticaret hacmi içerisinde serbest bölgelerin ticaret hacminin payı ise yıllar içerisinde azalmaktadır. 2000'de bu oran %13 seviyesindeyken 2021'e gelindiğinde ise bu oranın %5 seviyelerine gerilediği görülmektedir. Literatürde serbest bölgelerle ilgili nitel ve nicel çalışmalar bulunmaktadır. Nitel çalışmalar genellikle serbest bölgeleri kavramsal olarak ele almış, ekonomik etkilerinden ve avantajlarına değinirken, aynı zamanda karşılaştırma ve değerlendirme çalışmalarına da yer verilmiştir. Nicel çalışmalar ise genellikle serbest bölgelerin ekonomik etkisinin değerlendirilmesine ve etkinliğinin ölçülmesine odaklanmıştır. En çok kullanılan yöntemler Veri Zarflama Analizi ve Panel Veri Analizidir. Bu çalışma, serbest bölgelerin ekonomik performansını etkileyen faktörlerinin belirlenmesini amaçlamaktadır. Literatürden hareketle seçilen değişkenler, serbest bölgelerin temel kuruluş amaçlarına göre seçilmiştir. Dolayısıyla çalışmanın araştırma konusu, serbest bölgenin amaçlarına ulaşabilmesi için hangi kriterlerin önemli olduğunun araştırılması olarak özetlenebilir. Türkiye'deki serbest bölgeler kapsamında gerçekleştirilen çalışmada, veriler 2008 – 2019 yılları arasında analiz edilmiştir. Türkiye'de 18 adet serbest bölge bulunmasına rağmen, Türkiye'deki serbest bölgeler kapsamında yapılan çalışmanın örneklem büyüklüğü 14'tür. Bunun nedeni, çalışmadaki verilerin serbest bölgelerin bulunduğu illere göre düzenlenmiş olması ve bazı illerde birden fazla serbest bölge bulunmasıdır. Çalışmada, ''Türkiye'de yer alan serbest bölgelerin hedeflerine ulaşması için başarı kriterleri nelerdir ve hangi kriterler serbest bölgenin hedeflerine ulaşma performansını olumlu ve/veya olumsuz yönde etkilemektedir ?'' sorularına cevap aranmıştır. Bu çalışmada panel veri analizi yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntem, serbest bölgelerin bulunduğu illere ait verilerin seçilen yıl dönemine göre değerlendirilmesine olanak sağlamıştır. 2008 – 2019 yılları arasında her bir bağımsız değişken için kesintisiz bir veri seti oluşturulduğundan dengeli bir panel oluşturulmuştur. Analiz için R Studio programı kullanılmıştır. Serbest bölgelerin ekonomik performansını ölçmek için, bağımlı değişken olarak, serbest bölgelerin yıllık ticaret hacmi verileri kullanılmıştır. Aynı ilde yer alan serbest bölgelerin ticaret hacimlerinin toplamları kullanılmıştır. Çalışmanın bağımlı değişkeni olan yıllık ticaret hacmi verilerini açıklamak için 11 adet bağımsız değişken seçilmiştir. Çalışmada kullanılan değişkenlerin kaynağı, Türkiye İstatistik Kurumu, Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı, Sosyal Güvenlik Kurumu, Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ve Yükseköğretim Kuruludur. Bu değişkenler; nüfus, beşeri sermaye ve teknolojik yenilik olmak üzere üç kategoride toplanmıştır. Nüfus kategorisi, serbest bölgenin bulunduğu ildeki nüfus yoğunluğu, göç oranı, genç nüfus ve toplam sigortalı çalışan sayısından oluşmaktadır. Beşeri sermaye kategorisi, serbest bölgenin bulunduğu ildeki lise ve meslek lisesi mezunu, üniversite ve diğer yüksek eğitim kurumları mezunu, yüksek lisans mezunu (5 veya 6 yıllık fakülteler dahil) ve doktora mezunu sayısının çalışma çağındaki nüfus (15-64 yaş arası) içindeki payından oluşmaktadır. Teknolojik yenilik kategorisi, serbest bölgenin bulunduğu ildeki araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) merkezi sayısı, patent başvuru sayısı ve üniversite sayısından oluşmaktadır. Panel data analizinin üç adet varsayımı vardır. Bunlar; serilerin birim köke sahip olmaması (durağan olması), otokorelasyon olmaması ve değişen varyans (heteroskedastisite) olmamasıdr. Bu varsayımlara göre panel veri setinin test edilmesi gerekmektedir. Analize geçmeden önce bu varsayımların test edilmesi için gerekli testler uygulanmıştır. Öncelikle her bir bağımsız değişken için birim kök testleri uygulanmış ve sonuca göre bağımsız değişkenlerin durağan oldukları yani birim kök içermedikleri tespit edilmiştir. Yapılan diğer testler sonucunda ise modelde heteroskedastisite ve otokorelasyon problemi tespit edilmiştir. Panel veri analizi yönteminde modeller klasik model, sabit etkiler modeli ve rassal etkiler modeli olmak üzere üç farklı şekilde kurulabilmektedir. Bu üç model de çalışma kapsamında hesaplanmıştır. Hangi modelin çalışma için en uygun olduğunun tespit edilmesi amacıyla F testi ve Hausman testi uygulanmıştır. F testi klasik model ve sabit etkiler modeli arasında, Hausman testi ise sabit etkiler modeli ve rassal etkiler modeli arasında seçim yapma imkanı sunmaktadır. Uygulanan iki testin sonucu göre de sabit etkiler modelinin uygun olduğu görülmüştür. Böylece çalışmada sabit etkiler modeli kullanılmıştır. Heteroskedastisite ve otokorelasyon problemi, Driscoll & Kraay tahmincisi kullanılarak düzeltilmiştir. Düzenlenmiş model sonucuna göre, modeli oluşturan bağımsız değişkenler serbest bölgelerin ticaret hacminin %69,458'ini açıklamaktadır. On bir bağımsız değişkenden yedi tanesinin ticaret hacmi üzerinde çeşitli anlamlılık düzeyinde etkisi olduğu tespit edilmiştir. Serbest bölgelerin ticaret hacmi ile genç nüfus, lise ve meslek lisesi mezunu, ve doktora mezunu sayısının çalışma çağındaki nüfus içindeki payı ve üniversite sayısı arasında anlamlı ve pozitif ilişkini bulunurken; nüfus yoğunluğu, yüksek lisans mezunu sayısının çalışma çağındaki nüfus içindeki payı ve patent başvuru sayısı arasında anlamlı ve negatif ilişki bulunmaktadır. Göç hızı, toplam sigortalı çalışan sayısı, üniversite ve diğer yükseköğretim kurumları mezunlarının çalışma çağındaki nüfus içindeki payı ve araştırma ve geliştirme (AR-GE) sayısı ile ticaret hacmi arasında ise anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir. Ekonomik kalkınma için araç olarak görülen serbest bölgelerin, ticaret hacimlerin etkileyen faktörler ortaya konulmuştur. Serbest bölgelerden faydalanmak, mevcut kapasitelerini en verimli şekilde kullanmak ve performanslarını değerlendirmek ülke ekonomisi için büyük önem taşımaktadır. Dolayısıyla, serbest bölgelerin kurulması planlanan illerde ve etkin performans göstermeyen serbest bölgelerde istatistiksel olarak anlamlı olan değişkenlerin analiz edilmesi önemli olacaktır. Analiz bulgularının kuruluş aşamasında dikkat edilmesi gereken göstergeler konusunda ilgili karar vericilere rehberlik edeceği ve benzer konularla ilgilenen araştırmacılara gelecek çalışmalar için kaynak olacağı değerlendirilmektedir.
Özet (Çeviri)
Foreign trade, defined as all imports and exports of countries with each other, has significant benefits such as foreign exchange earnings and technology/knowledge transfer to countries. With globalisation, the factors preventing foreign trade between countries have decreased and country borders have blurred. Accordingly, foreign trade has progressed with the effects of globalisation. Considering foreign trade as a crucial part of increasing economic welfare, countries have developed export-oriented policies to increase their market shares in global trade. Free zones have been seen as an essential tool that can contribute to the realisation of this aim. Free zones can be defined as special economic zones located within the country's political borders but outside of various foreign trade restrictions. Certain incentives, advantages and exemptions are provided to investors in these zones, which are considered outside the customs zone. Although free zone practices date back to the free cities in the early ages, it is stated that the structure of free zones today dates back to the 18th century. Free zones, which have existed under different names since the early ages, have continued to exist until today for various reasons such as globalisation and liberalisation of trade. According to the 2019 World Investment Report published by the United Nations Conference on Trade and Development, the number of special economic zones is approximately 5,400 as of 2018, with more than 1.000 established in the last five years. In addition, nearly 500 special economic zones are in the pipeline. Free zones may differ according to the countries' economic, political and social conditions. Therefore, there are various types of free zones based on their application and activity. Different names in different countries call these types of free zones. Some of the names used for free zones in different countries are as follows: free port, free trade zone, special economic zone, free production zones, etc. Although the concept of a free zone varies from country to country, they are established in different countries with different policies to achieve specific purposes. In general, they have primary establishment purposes such as increasing employment, providing foreign currency inflow to the country, transferring knowledge and technology and increasing exports. The history of free zones dates back to the early ages. However, it started to become widespread especially in the 18th century. Countries have preferred free zones to reduce the impact of the 1929 Economic Crisis. In addition, free zones have both positive and adverse effects on the economy of the region/country where they are established. They have positive effects such as reducing unemployment, providing technology transfer, and increasing foreign exchange earnings and foreign direct investments. On the other hand, they also have adverse effects such as creating import pressure, competing with local firms in the country, increasing wage inequality, increasing the risk of illegal activities, damaging the environment and wasting resources. The history of attempts to establish free zones in Turkey dates back to the 1920s, yet the efforts to establish free zones accelerated in the 1980s with the adoption of export-oriented policies. In 1985, Mersin and Antalya Free Zones, the first free zones in Turkey, were established with the enactment of the Free Zones Law numbered 3218. As of 2022, there are eighteen free zones in fourteen provinces in Turkey. According to the Official Gazette dated 8 September 2021, the 19th free zone will be established in Izmir. The total trade volumes of the free zones in Turkey between 2008 and 2021 show a fluctuating trend over the years. Nevertheless, the number of free-zone employees has been increasing continuously between 2010 and 2021. As a result, the share of trade volume of free zones in Turkey's trade volume has been decreasing over the years. While this ratio was 13% in 2000, it is recorded that it decreased to 5% in 2021. The literature contains both qualitative and quantitative studies on free zones. Qualitative research generally included comparison and evaluation studies and discussions of free zones' benefits and effects on the economy. On the other hand, quantitative studies usually concentrate on analysing the economic impact of free zones and measuring their efficiency. Data Envelopment Analysis and Panel Data Analysis are the two most commonly used methods. The aim of the study is to determine the factors affecting the economic performance of free zones. These variables, which are selected based on the literature, are chosen according to the primary establishment purposes of free zones. Therefore, the research topic of the study can be summarised as investigating which criteria are essential for the free zone to achieve its goals. The data were analysed between 2008 and 2019. Although there are eighteen free zones in Turkey, the sample size of the study conducted within the scope of free zones in Turkey is fourteen. This is because the data in the study are organised according to the provinces where free zones are located and some provinces have more than one free zone. In the study, the questions“What are the success criteria for the free zones in Turkey to achieve their targets and which criteria affect the performance of the free zones to achieve their targets positively and/or negatively?”were sought to be answered. The panel data analysis method has been used in this study. This method allowed to evaluate the provinces' data where free zones are located according to the chosen year period. A continuous data set was created for each independent variable between 2008 – 2019, and this data set was used to create a balanced panel. The analysis was conducted using the R Studio program. Annual trade volume data from free zones are used as the dependent variable to assess the economic performance of free zones. The sum of the trade volumes of the free zones located in the same province was used. Eleven independent variables were selected to explain the annual trade volume, which is the study's dependent variable. Three categories –population, human capital, and technological innovation – are used to group these variables. The population category consists of population density, migration rate, young population and the total number of insured employees in the province where the free zone is located. The human capital category consists of the share of the number of high schools and vocational high schools graduates, university and other higher educational institutions graduates, master's degree graduates (including 5 or 6-year faculties) and doctorate graduates in the working-age population (15-64 years old) in the province where the free zone is located. The technological innovation category consists of the number of research and development (R&D) centers, the number of patent applications and the number of universities in the province where the free zone is located. The panel data analysis has three assumptions and the panel data set should be tested according to these assumptions. The necessary tests were applied to verify these assumptions before proceeding to the analysis. First, unit root tests were used to determine whether each independent variable had unit roots. The results showed that each independent variable did not have unit roots, indicating that the independent variables were stationary. Other tests revealed that the model had issues with heteroskedasticity and autocorrelation. The panel data analysis contains three types of models: the pooled (classical) model, the fixed effects model and the random effects model. These three models were calculated within the scope of the study. However, the F test and Hausman test were applied to determine which model was the most appropriate for the study. Both tests produced findings that supported the hypothesis of the fixed effect as being suitable. The heteroskedasticity and autocorrelation problems were corrected by using the Driscoll & Kraay estimator. The independent variables forming the model explain 69.458% of the free zone trade volume according to the corrected model results. Seven of the eleven independent variables were found to have an effect on the trade volume at various levels of significance. While there is a significant and positive relationship between the trade volume of free zones and the young population, the share of high school and vocational high school graduates, the share of doctorate graduates in the working-age population and the number of universities; there is a significant and negative relationship between population density, the share of master's degree graduates in the working age population and the number of patent applications. There is no significant relationship between migration rate, the total number of insured employees, the share of university and other higher education graduates in the working age population, number of research and development (R&D) and trade volume. The factors affecting the trade volumes of free zones, which are seen as a tool for economic development, have been revealed. Benefiting from free zones, using their existing capacities in the most efficient way and evaluating their performances are of great importance to the national economy. Therefore, it will be crucial to analyse the statistically significant variables in the provinces where free zones are planned to be established and in free zones that do not perform effectively. The analysis findings will guide the relevant authorities in terms of the indicators to be considered during the establishment phase and will be a source for future studies for researchers interested in related fields.
Benzer Tezler
- Serbest bölgelerin ihracat performansını belirleyen etkenler: Türkiye örneği
Factors determining the export of free zones: The case of Türkiye
MERVE ACAR
- Açık ve bulutlu atmosfer koşullarında saatlik toplam ışınım öngörüsü için bir model
Hourly total solar radiation model for clear and cloudy atmospheres
SEMA TOPÇU
- KOSGEB desteklerinde kaynak aktarım oranının incelenmesi:TR 42 bölgesi örneği
The analysis of the effectivenes of government support for economy: An application on the SMES which took Kosgeb support in TR 42 area
ABDÜSSAMET ATASEVEN
- Yenikapı Ön Arıtma Tesisinin deşarjının kimyasal arıtılabilirliği
Chemical treatment for the discharge of the Yenikapı Treatment Plant
TOMURCUK HİMMETOĞLU
- Basınç tipi zemin ankraj davranışının sayısal analizler ve saha deneyleri ile incelenmesi
Investigation of compression ground anchor behaviour through numerical analyses and field tests
GÖKALP DEMİRCİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
İnşaat Mühendisliğiİstanbul Teknik Üniversitesiİnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. RECEP İYİSAN