Kırım Hanlığı'na ait resmî yazışmalardaki (16.-18. yüzyıllar) idari, ekonomik, sosyal ve kültürel terimler (Zernov neşriyatına göre)
Administrative, economic, social and cultural terms in official correspondence of the Crimean Khanate (16th-18th century) (According to the Zernov publication)
- Tez No: 789699
- Danışmanlar: PROF. DR. AYŞE MELEK ÖZYETGİN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Kırım Hanlığı, tarihî Kırım Türkçesi, resmî yazışmalar, yarlık, terim söz varlığı, Crimean Khanate, historical Crimean Turkish, official correspondence, yarlık, vocabulary of term
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yıldız Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 395
Özet
Kırım Hanlığı, ardında dil ve kültür tarihi bakımından incelenmeye değer önemli bir resmî yazışma külliyatı bırakmıştır. Bu külliyatın bir bölümünü, Kırım Hanlığı'nın Rusya, Lehistan-Litvanya Birliği, İsveç gibi yabancı devletlerle olan diplomatik ilişkileri hakkında bilgiler veren yarlıḳ (ferman), ḫaṭṭ (mektup), şarṭ-nāme ve tiyiş defterlerinin bulunduğu V. V. Velyaminov Zernov neşriyatı oluşturur. Çalışmamızın konusunu bu neşriyat içinde yer alan 16.-18. yüzyıllar arasında yazılmış 378 adet resmî yazışmada bulunan, Kırım Hanlığı'nın idari, ekonomik, sosyal ve kültürel yapısına dair özel terimleri kapsayan söz varlığının içerik ve kullanım alanı ile birlikte filolojik açıdan incelenmesi oluşturmaktadır. Tez çalışmamızın ana kaynağını oluşturan Kırım resmî yazışmaları, Kırım Hanlığı'nın 16.-18. yüzyıllar arasındaki kurumsal terminolojisine dair önemli bilgiler verir. Bilindiği gibi Kırım Hanlığı, Altın Orda Hanlığı'nın bakiyesi olarak uzunca bir süre yazı dil ve devlet geleneğini sürdürmüştür. Kırım Hanlığı'nın özellikle 16. yüzyıla ait resmî yazışmalarında devlet idaresi ve diplomatika ile ilgili terimlerin çoğunlukla Altın Orda'ya ait olduğu görülür. 17. yüzyılda kaleme alınmış resmî yazışmalarda ise özellikle devletin saray teşkilatı ve askerî yapısı ile ilgili terimlerde Osmanlı tesirinin arttığı dikkati çeker. Bununla birlikte temelini Altın Orda devlet teşkilatından alan idari terminolojinin, Kırım Hanlığı'nın yıkıldığı döneme kadar önemli ölçüde korunduğunu söylemek mümkündür. Kırım Hanlığı resmî yazışmalarının erken tarihli olanlarının dili tarihî Kıpçak Türkçesiyle aynı özelliktedir. Ancak Kırım resmî yazışmalarında 15. yüzyılın sonlarından itibaren görülen Osmanlı Türkçesi etkisi giderek artmıştır. Belgelerin dilinin 18. yüzyılın ortalarına doğru yazılan son dönem metinlerinde tamamen Osmanlı Türkçesine döndüğü görülür. Tez çalışmamızın genel Türk dili tarihi araştırmalarına olduğu kadar Kırım'ın dil, kültür ve tarih araştırmalarına da katkı sağlaması amaçlanmıştır. Çalışmamızda incelenen terimlerin kökenleri konusunda, ilgili kaynaklar kullanılarak bilgi verilmeye çalışılmış, terimin içeriği ve kullanım alanı ayrıntılı bir şekilde işlenerek Kırım Hanlığı'nın idari, ekonomik, sosyal ve kültürel yapısındaki yeri değerlendirilmiştir. Tarihî-karşılaştırmalı yöntemle incelenen tüm özel terimlerin fonetik, morfolojik ve semantik değişimleri de tez çalışmamızda ele alınmıştır.
Özet (Çeviri)
The Crimean Khanate left behind an important official correspondence corpus worth examining in terms of language and cultural history. A part of this corpus is the V. V. Velyaminov Zernov publication, which includes the yarlıḳs (edict), ḫaṭṭs (letter), şarṭ-nāmes and tiyiş defters giving information about the diplomatic relations of the Crimean Khanate with foreign states such as Russia, Polish-Lithuanian Commonwealth and Sweden. The subject of our study is the examination of the vocabulary, which includes the special terms related to the administrative, economic, social and cultural structure of the Crimean Khanate in the 378 official correspondence written between the 16th and 18th centuries, in terms of content, usage area and philological elements. The Crimean official correspondence, which is the main source of our thesis study, gives important information about institutional terminology of Crimean Khanate between the 16th and 18th centuries. As it is known, the Crimean Khanate, as the remnant of the Golden Horde, continued its written language and state tradition for a long time. In the official correspondence of the Crimean Khanate, especially in the 16th century, the terms related to state administration and diplomatics mostly belong to the Golden Horde. When the official correspondence written in the 17th century is analyzed, it appears that the Ottoman influence increased especially in the terms related to the palace organization and military structure of the state. However, it is possible to say that the administrative terminology, which was based on the Golden Horde state organization, was preserved for a considerable amount until Crimean Khanate collapsed. The language of the early official correspondence of the Crimean Khanate has the same characteristics as the historical Kipchak Turkish. However, the influence of Ottoman Turkish, observed in the Crimean official correspondence since the end of the 15th century, had gradually increased. It is seen that the language of the documents completely changed to Ottoman Turkish in the last period texts written by the middle of the 18th century. The aim of the thesis is to contribute to the study of language, culture and history of Crimea as well as general Turkish language history research. In our study, origins of the selected terms were given by using the relevant sources, the content and usage area of these terms were analyzed in detail and their place in the administrative, economic, social, and cultural structure of the Crimean Khanate were evaluated. The phonetic, morphological and semantic changes of all special terms examined with the historical-comparative method were discussed in our thesis study.
Benzer Tezler
- Kırım Hanlığı'na ait tarhanlık ve soyurgal yarlıklarının dil ve üslup incelemesi (1549 ? 1597 yılları arası)
Examining of the tarqhanid and soyurghal yarliqs that belong to Crimean Khanate in terms of grammer and style (between 1549 ? 1597)
BANU SITKI ÖZKUL
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
DilbilimMuğla ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. A.MELEK ÖZYETGİN
PROF. DR. ALİ AKAR
- V. V. Velyaminov-Zernov'un 'Kırım Yurtına ve Ol Taraflarga Dair Bolgan Yarlıglar ve Hatlar' eserine göre Kırım Tarihi (1666 Adil Giray Han ve 1767 Arslan Giray Han dönemi arası)
The History of Crimea according to V. V.Velyaminov-Zernov's 'Kırım Yurtına ve Ol Taraflarga Dair Bolgan Yarlıglar ve Hatlar' (between the period of 1666 Adil Giray Khan and 1767 Arslan Giray Khan)
SERMÜŞTEN KARA
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
TarihKaradeniz Teknik ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. DERYA DERİN PAŞAOĞLU
- 31 numaralı Kırım Hanlığı Kadı Sicili'nin transkripsiyonu ve değerlendirmesi
The number of Crimea Khanate Qadi Court Record's transcription and evaluation
HATİCE BİLİCİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Tarihİstanbul Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURETTİN GEMİCİ
PROF. DR. FEHMİ YILMAZ