Kırgız mitolojisininansiklopedik sözlüğü(A)
Encyclopedic dictionary of Kyrgyz mythology (A)
- Tez No: 804599
- Danışmanlar: PROF. DR. OZAN YILMAZ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Halk Bilimi (Folklor), Folklore
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türkoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 227
Özet
Mitler kültür tarihimizin en eski sözlü anlatılarıdır. Onlar, insanlık tarihi boyunca sorgulanan; evrenin varoluşu, tanrıların doğuşu, ilk insanın yaradılışı, ölüm ve ötesi gibi sorulara cevap arayan ilkel insanların bilgi birikimleri ile hayalî düşünce sistemlerinin sentezlenmesiyle ortaya çıkmış ve kulaktan kulağa dolaşarak günümüze kadar ulaşmışlardır. Dünya üzerinde yaşamış en büyük devletlerden en küçük kabilelere kadar bütün insan toplulukların bu şekilde kendi kültürel özelliklerini taşıyan mitleri ve bu mitlerinin oluşturduğu geniş mitolojileri vardır. Bu konuda Kırgız Türkleri de istisna değildir. Kırgız mitolojisi, Kırgız halkının inançları ve efsaneleri neticesinde şekillenen mitolojik bir sistemdir. Bu sistem, Kırgız halkının doğayı, insanı, evreni ve çevreyi anlama isteği neticesinde hasıl olmuş ilk bilimdir. Türk Mitolojisi içerisinde de değerlendirilebilecek bu ilk bilim, uzun yıllar boyunca konargöçer yaşam sürmüş olan Kırgızların kültürüne, yaşayış şekline, inancına ve dünya görüşüne dair pek çok unsuru içinde barındırmaktadır. Ancak bunlara yeterince ilgi duyulmamaktadır. Kırgız mitolojisi üzerine yapılan çalışmalar, genel olarak destanlar ve pirler ile sınırlandırılmakta veyahut Türk mitolojisi içerisinde değerlendirilip anlamı güçlendirme veya örneklendirme için kullanılmaktadır. İş bu çalışma ile gerek Kırgız mitolojisi üzerine yapılan çalışmalar gerekse masallar, efsaneler, destanlar, inançlar ve inanışlar incelenerek Kırgız mitolojisi üzerine ansiklopedik bir sözlük hazırlanmaya çalışılmıştır. Yapılan çalışma Giriş + Üç bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın“Kırgızlar ve Kırgızistan”adlı birinci bölümünde; Kırgız adının ortaya çıkışına yönelik yerli ve yabancı bilim insanlarının yapmış olduğu yirmi görüşe ve bunları kanıtlar nitelikteki efsanelere yer verilmektedir. Yine bu bölümde Kırgızların güncel nüfusu ile birlikte kökeni ve siyasi tarihi hakkında da genel bir bilgi verilmiştir. Araştırma sırasında Kırgız Türklerinin dinî tarihine dair geniş bir bilgi bulunamadığından ve bu konunun Kırgız mitolojisini doğrudan etkilediği düşünüldüğünden geçmişten bugüne kadar Kırgız Türklerinin inanmış olduğu on dört farklı inanç ve inanış bu bölümde ayrıntılarıyla kanıtlı bir şekilde verilmiştir. Çalışmanın“Mit Anlayışı ve Mitoloji Kavramı”adlı ikinci bölümünde ise; mit ve mitoloji kavramlarının kökeni üzerinde durulmuş olup Kırgızca, Kazakça, Türkçe, Türkmence, Azerice ve Özbekçe sözlüklerden yararlanılarak Türk halklarının bu kavrama bakışı sözlükler üzerinden ele alınmıştır. Bunun yanı sıra batılı bilim insanlarının mit ve mitoloji üzerine yapmış olduğu tanım ve açıklamalar da bu bölümde yer almaktadır. Ayrıca ikinci bölümde; mit ve mitolojinin özellikleri, işlevleri, kaynakları ve yaratıcıları üzerinde durulmuş ve mitin“masal, halk hikâyesi, efsane, destan, rivayet, menkıbe ve kıssa”türleriyle ilişkisi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Daha sonra, William Bascow'un mit türünü diğer folklorik türlerle (masal, halk hikâyesi ve masal) karşılaştırdığı tablosundan yararlanılarak mitin söz konusu türlerle ilişkisi tablo olarak sunulmuştur. Yine bu bölümde, Türk mitoloji üzerine detaylı bir tasnifin yapılmadığı fark edilerek Kırgız, Kazak, Özbek, Türk ve Azeri bilim insanlarının yapmış oldukları tasnifler yararlanılarak altı ana gruptan ve yirmi yedi alt gruptan oluşan en geniş Türk mitolojisi sınıflandırması hazırlanıp bu bölümde verilmiştir. Bu sınıflandırma hazırlanırken Türk halklarının mitolojik anlatılarından yararlanılmıştır. İkinci bölümün ikinci kısmında ise; Paleolitik Çağdan başlayarak günümüze kadar mitolojinin gelişim ve inceleme tarihi üzerinde durulmuştur. Yine bu ikinci kısımda, genel Türk mitolojisinin araştırmalarına ve eğitimine de yer verilmiştir. Kırgız mitolojisi araştırılma ise bu bölümde geniş yer tutmaktadır. Çalışmanın“Kırgız Mitolojisinin Ansiklopedik Sözlüğü”adlı üçüncü ve son bölümünde ise; Kırgız inanç ve inanışlarında, halk anlatılarında, hikâyelerinde, destanlarında, masallarında ve efsanelerinde bulunan pek çok mitik unsur ele alınmıştır. Bu bölümde, madde başı olan kelimeler mavi renkle belirtilmiş olup her bir maddenin yanında mitolojik unsurları kategorize etmek amacıyla kısaltma (sözgelimi mit. elt. = mitolojik element, mit. var. = mitolojik varlık vb.) kullanılmıştır. Kısaltmalardan sonra ise, sözlüğe alınan unsurların aslî anlamları verilip daha sonra mitolojik tarifi yapılmıştır. Söz konusu maddelerin başka bir madde ile ilişkisi veya benzerliği tespit edildiğinde ise, madde sonlarına kırmızı renkte bakınız (Bkz.) veya karşılaştırınız (Krş.) ibaresi eklenerek ilgili maddeye yönlendirme yapılmıştır.
Özet (Çeviri)
Myths are the oldest oral narratives in our cultural history. They emerged through the synthesis of accumulated knowledge and imaginative thought systems of early humans who sought answers to questions about the existence of the universe, the birth of gods, the creation of the first human, death, and the afterlife, and have circulated from generation to generation, reaching us today. From the largest states to the smallest tribes that have existed on Earth, all human communities have their own myths carrying their cultural characteristics and extensive mythologies formed by these myths. Kyrgyz Turks are no exception in this regard. Kyrgyz mythology is a mythological system shaped by the beliefs and legends of the Kyrgyz people. This system is the first science that has emerged as a result of the Kyrgyz people's desire to understand nature, humanity, the universe, and the environment. This science encompasses many elements of the culture, way of life, beliefs, and worldview of the Kyrgyz people, who have lived a nomadic lifestyle for many years. However, they have not received enough attention. Studies on Kyrgyz mythology are generally limited to epics and religious leaders or used to strengthen or exemplify within the context of Turkic mythology. With this study, efforts have been made to prepare an encyclopedic dictionary on Kyrgyz mythology by examining studies on Kyrgyz mythology as well as folk tales, legends, epics, beliefs, and superstitions. The study consists of an Introduction and three parts. In the first part titled“Kyrgyz People and Kyrgyzstan,”the emergence of the name“Kyrgyz”is discussed based on twenty different opinions put forth by local and foreign scholars, along with supporting mythical evidence. This section also provides a general overview of the origin and political history of the Kyrgyz people, including their current population. Due to the lack of extensive information on the religious history of the Kyrgyz Turks and its direct influence on Kyrgyz mythology, fourteen different beliefs and superstitions that the Kyrgyz Turks have believed in from past to present are presented in detail in this section. The second part, titled“Understanding Myth and the Concept of Mythology,”focuses on the origin of the concepts of myth and mythology. The perspectives of Turkish-speaking peoples, including the Kyrgyz, Kazakhs, Turks, Turkmen, Azerbaijanis, and Uzbeks, on these concepts are examined through dictionaries. Additionally, definitions and explanations of myth and mythology provided by Western scholars are included in this section. Furthermore, the characteristics, functions, sources, and creators of myths are discussed, and the relationship between myths and various types of narratives such as fairy tales, folktales, legends, epics, rumors, anecdotes, and narratives is explored. A table is presented comparing myths with other folklore genres (fairy tales, folktales, and legends) based on William Bascow's analysis. In this section, a comprehensive classification of Turkish mythology, consisting of six main groups and twenty-seven subgroups, is provided using the classifications made by Kyrgyz, Kazakh, Uzbek, Turkish, and Azerbaijani scholars, as it was observed that a detailed classification of Turkish mythology was lacking. The mythological narratives of Turkish-speaking peoples were used as a basis for this classification. The second part's second section focuses on the history of the development and study of mythology from the Paleolithic Age to the present day. The research and education of general Turkish mythology are also discussed in this section, with a significant emphasis on the study of Kyrgyz mythology. In the third and final section of the study, titled“Encyclopedic Dictionary of Kyrgyz Mythology,”numerous mythical elements found in Kyrgyz beliefs, folk narratives, stories, epics, fairy tales, and legends are addressed. In this section, the words serving as entries are highlighted in blue, and abbreviations (such as mit. elt. = mythological element, mit. var. = mythological being, etc.) are used to categorize the mythological elements associated with each entry. After the abbreviations, the original meanings of the included elements are provided, followed by their mythological descriptions. When a relationship or similarity between the mentioned substances and another substance is identified, a reference is made to the relevant substance by adding the phrase“see (Bkz.)”or“compare (Krş.)”in red color at the end of the entry.
Benzer Tezler
- Kırgız, Kazak ve Karakalpak Türkçelerinde fiil
Başlık çevirisi yok
EROL GÜNGÖRDÜ
Doktora
Türkçe
1998
DilbilimGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. LEYLA KARAHAN
- Kırgız Türkçesi'nde edatlar - Cengiz Aytmatov'un 'Cemile' romanındaki edatlar üzerine karşılaştırmalı bir çalışma -
Başlık çevirisi yok
ÜNAL ZAL
Yüksek Lisans
Türkçe
1999
Türk Dili ve EdebiyatıKırıkkale ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUSTAFA UĞURLU
- Kırgız Türkçesinin şekil bilgisi
Morphology of Kirghiz Turkish
MURAT CERİTOĞLU
Doktora
Türkçe
1998
DilbilimÇanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. VAHİT TÜRK
- Kırgız Türklerinin halk inançlarında büyüler
Spells in the folk beliefs of Kyrgyz Turks
NAZİFCAN AS
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Halk Bilimi (Folklor)Nevşehir Hacı Bektaş Veli ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET ÇERİBAŞ
- Kırgız sinemasında kadın imajı
The image of women in Kyrgyz cinema
BEGIM ZHOLDUBAI KYZY
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
İletişim BilimleriKaramanoğlu Mehmetbey ÜniversitesiYeni Medya Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİ CAN