16. yüzyıl ahlakî mesnevilerdeki hikayelerin inceleme ve tahlili
Analysis and examination of the stories in the 16th century moral masnavis
- Tez No: 809763
- Danışmanlar: PROF. DR. ALİ ÖZTÜRK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Türk Dili ve Edebiyatı, Religion, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 1879
Özet
Kur'ân-ı Kerîm insanlara yüce hakikatleri anlatmak ve onları güzel ahlâka yönlendirmek gayesiyle geçmiş ümmetler ve peyugamberlerin başından geçen birçok kıssalar anlatır. Kur'ân-ı Kerîm'in muhtevası incelendiğinde 6.236 ayetin 2.236 sının (% 35.84) kıssalarla ilgili olduğu görülmektedir. Kur'ân-ı Kerîm'de kıssaların bu derecede büyük bir yeri olması, insanın iyiye, doğruya yöneltilmesi, kötülüklerin önlenerek toplumun ıslahı noktasında kıssa ve hikâye anlatımının önemini göstermektedir. Türk İslam Edebiyatı'nın en önemli kaynaklarından biri olan Kur'ân-ı Kerîm'in, yazılan eserlerin üslubuna büyük bir tesiri olmuştur. İslam dininin inanç ve ibadet esaslarını, incelik ve hakikatlerini, güzel ve üstün kabul ettiği ahlâki davranışlar kadar, reddettiği ahlâki davranışları da insanlara öğretmek amacıyla Türk İslam Edebiyatı'nda çok sayıda şair tarafından ahlâk mesnevîleri kaleme alınmıştır. Bu eserlerin en dikkat çekici tarafı, ele alınan her bir konudan sonra“hikâye”,“latîfe”,“temsîl”,“rivâyet”ya da“dâstân”başlığı altında, o mevzuyla alakalı bir ya da birden fazla hikâyenin anlatılıyor olmasıdır. Anlatılan bu hikayeler ile insanlara konuyla ilgili olumlu ya da olumsuz tutum, davranış, duygu, düşünce ve kişi örnekleri verilmiştir. Kur'ân- Kerîm'de anlatılan kıssa üslubunun ahlâk mesnevîlerinde yer verilen hikayelere tesirini araştırmak amacıyla 16. Yüzyıl'da yaşamış 8 müellif tarafından yazılan 13 mesnevî incelenmiştir. Ahmed Rıdvan'ın Rıdvâniyye; Güvâhî'nin Pend-Nâme; Taşlıcalı Yahya'nın Gencîne-i Râz, Gülşen-i Envâr ve Kitâb-ı Usûl; Şemseddîn Sivâsî'nin İbret-Nümâ ve Mir'âtü'l-Ahlâk; Za'îfi'nin Kitâb-ı Bâğ-ı Behişt; Cinânî'nin Riyâzü'l-Cinân ve Cilâu'l-Kulûb; Gelibolulu Mustafa Âlî'nin Riyâzü's-Sâlikîn ve Tuhfetü'l-Uşşâk'ı ile Vizeli Ramazan Behiştî'nin Heşt Behişt isimli mesnevîlerinden seçilen 723 hikâye, İnanç, İbadet, Tasavvuf, Sosyal Hayat ve Ahlâk ana başlıkları altında konularına göre tasnif edilmeye çalışılmıştır. Hikayenin unsurları kabul edilen, kahraman, mekan, zaman ve olaya göre bütün hikayeler incelenmiş, anlatılış amacı, anahtar kavramlar ve bağlamı noktasında değerlendirilmeye çalışılmıştır.
Özet (Çeviri)
The Quran narrates many stories about past nations and prophets to enlighten individuals with the truth and guide them toward virtuous conduct. Upon examination of its content, it is observed that 2236 of its 6236 verses (35.84%) pertain to these stories. The significant proportion of such stories within the Quran highlights the importance of storytelling in directing individuals toward good and righteousness and promoting society's improvement by preventing evil. One of the most important sources of Turkish Islamic literature, the Quran, has greatly impacted the style of written works. Numerous poets in Turkish Islamic literature have written ethical poems in the Masnavi form to teach the principles of faith and worship, the courtesy and truths of Islam, and the moral behavior that is considered to be righteous and higher, as well as the rejected corrupt behavior. A remarkable feature of these works is that after each topic, one or more stories related to the topic are narrated under the headings of“hikâye”,“latîfe”,“temsîl”,“rivâyet”, or“dâstân”. These stories provide examples of positive and negative attitudes, behaviors, emotions, thoughts, and people related to that topic. To investigate the influence of the storytelling style used in the Quran on the stories featured in ethical Masnavis, thirteen Masnavis written by eight authors who lived in the 16th century were examined. From Ahmed Rıdvan's Rıdvâniyye; Güvâhî's Pend-Nâme; Taşlıcalı Yahya's Gencîne-i Râz, Gülşen-i Envâr, and Kitâb-ı Usûl; Şemseddîn Sivâsî's İbret-Nümâ and Mir'âtü'l-Ahlâk; Za'îfi's Kitâb-ı Bâğ-ı Behişt; Cinânî's Riyâzü'l-Cinân and Cilâu'l-Kulûb; Gelibolulu Mustafa Âlî's Riyâzü's-Sâlikîn and Tuhfetü'l-Uşşâk; and Vizeli Ramazan Behiştî's Heşt Behişt, 723 stories were selected and classified according to their themes such as faith, worship, tasawwuf/sufism, social life and morals. All the stories were examined based on the elements of the story, such as protagonist, setting, time, and event, and evaluated based on their purpose, key concepts, and contexts.
Benzer Tezler
- 16. yüzyıl Türk edebiyatında dinî, ahlâkî, tasavvufî mesnevîlerdeki hikâyeler (Tespit, tahlil ve köken araştırması)
Stories in 'Religious, moral, and tasawwuf masnavis' of 16th century Turkish literature (Identification, analysis, and origin research)
ESİN TÜMER KURNAZ
Doktora
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıÜsküdar ÜniversitesiTasavvuf Kültürü ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EMİNE YENİTERZİ
- 16. Yüzyıl ahlâkî mesnevîleri ve Şemseddîn-i Sivâsî'nin İbret-Nümâ adlı mesnevîsi (inceleme-metin)
16. century moral masnawis and Şemseddin-i Sivasi?s masnawi named İbret-Numa (research - critical edition)
EROL ÇÖM
Doktora
Türkçe
2007
Türk Dili ve EdebiyatıSelçuk ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EMİNE YENİTERZİ
- 16. yüzyıl mesnevilerinde ayet ve hadis iktibasları
The quotations of verses and hadiths i̇n the masnawi of the 16. th century
EMEL NALÇACIGİL ÇOPUR
Doktora
Türkçe
2016
Türk Dili ve EdebiyatıSelçuk ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SEMRA TUNÇ
PROF. DR. EMİNE YENİTERZİ
- Hüseyin B. Ahmed-i Sirozî'nin Câmi'u'n-Nesâyih'i (inceleme- metin- dizin)
Hüseyin B. Ahmed-i Sirozî'nin Câmi'u'n-Nesâyih (analysis – text – index)
MUHAMMET NURULLAH YURTTAŞ
Doktora
Türkçe
2020
Türk Dili ve EdebiyatıEskişehir Osmangazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. HALİT BİLTEKİN
- 16. yüzyıl Safevi kitap sanatı içindeki 'Tarih-i Nigaristan' ve nüshalarının resimli tarih geleneğindeki yeri ve tasarım çözümlemeleri
The position and design analyses of 'Tarikh-i Nigaristan' and its editions' place in the illustrated historical tradition within the 16th century Safavid book art
BÜŞRA AYAZ
Doktora
Türkçe
2024
Sanat Tarihiİstanbul ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EMEL EMİNE DÖNMEZ