Zeydî usul anlayışında dönüşüm: Mefhûmu'l-Muhâlefe örneği
Change in Zaydī understanding of jurisprudence: Example of Mafhum al-Mukhalafah
- Tez No: 812108
- Danışmanlar: PROF. DR. SAMİ ERDEM
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Zeydiyye, Mefhûmu'l-muhâlefe, Fıkıh usulü, Zaydiyyah, Mafhum al-mukhalafah, Islamic jurisprudence
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İslam Hukuku Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 84
Özet
Zeydiyye mezhebi, ismini aldığı ve kurucusu olduğu Zeyd b. Ali b. Hüseyin'e tabi olanların mezhebidir. Zeydiyye mezhebi, itikadi ve ameli mezheplerden farklı olarak siyasi yönü ağır basan bir mezheptir. Bununla beraber gerek fıkıh gerek kelam eserlerinde Zeydîler, Zeydiyye adını kullanmışlar ve mezhebe olan aidiyetlerini özellikle belirtmişlerdir. Aynı şekilde fıkıh usulünde de Zeydîler eserlerinde kendi mezhebi aidiyetlerini açıkça dillendirmişlerdir. Başlangıcından günümüze kadar Zeydî usul eserleri incelendiğinde, emir bahsinde“emrin tekrara delâleti ve gayrimüslimlerin fürû fıkha dair emirlerden mesuliyeti”, umum-husus teorisinde“tahsisin müstakil ve munfasıl olmasının gerekmesi, tahsisin umum bildiren bir lafızdan sonra gelebilmesi”, nesih konusunda“mutlak anlamda nassa ziyadenin nesih sayılması ile te'bîd (ebedilik) lafzıyla mukayyed hükmün neshinin caizliği”ve lafzın manaya delâleti konusunda“mefhûmu'l-muhâlefenin sahih bir istidlâl yöntemi olarak kabul edilip edilmemesi”gibi fıkıh usulünün temel konuları hakkında Zeydîlerin tutumlarında ve kabullerinde dönemden döneme mezhebin geneline yayılan bir değişme görülmüştür. Bu tezde ise Zeydî usulündeki değişim, söz konusu meseleler arasından mefhûmu'l-muhâlefe bahsi üzerinden incelenecektir. Fıkıh usulünde lafzın manaya delalet yöntemlerinden olan mefhûm, lafzın, sözde zikredilmeyen manaya delalet etmesini ifade eder. Mefhûm, lafızda doğrudan ifadesi bulunmayan mananın lafızda ifade edilen manaya uygun düşmesi itibariyle mefhûmu'l-muvâfaka ve bunun aksine uygunluğun bulunmadığı durumda mefhûmu'l-muhâlefe olmak üzere ikiye ayrılır. Dil çalışmalarında“karşıt kavram kanıtı”olarak bilinen mefhûmu'l-muhâlefenin insan sözünde delil olması itibariyle usulcüler arasında bir ihtilaf olmamakla beraber dini naslarda delil olup olmaması hakkında mezhepler arasında ihtilaf bulunmaktadır. Şafiî, Malikî, Hanbelî mezhepleri genel olarak mefhûmu'l-muhâlefeyi dikkate alınması gereken geçerli bir anlama biçimi olarak kabul ederken Hanefî ve Mutezile mezhepleri bunu fasit bir delil sayarlar. İstisnaları olmakla beraber bir müellifin mefhûmu'l-muhâlefe hakkındaki görüşleri o müellifin hangi mezhebe daha yakın olduğu hususunda bilgi vermesi açısından ayırt edici konulardan biridir. Bu sebeple Zeydî usulünde zaman içindeki değişimin tespit edilmesi ve başka mezheplerin anlayışlarıyla mukayesesi bakımından mefhûmu'l-muhâlefe konusu, araştırmada esas alınabilecek bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu tezde öncelikle Zeydî usul kitaplarında mefhûmu'l-muhâlefe bahsinin nasıl kurgulandığı ve hangi dönemlerde bunun sahih bir delil yöntemi olarak kabul edilip hangi dönemlerde kabul edilmediği tespit edilmiştir. Ayrıca mukayese amacıyla Hanefî, Malikî ve Şafiî usulcülerin aynı dönemdeki eserleri incelenerek bu eserlerde mefhûmu'l-muhâlefe konusunun sahih bir delalet yöntemi olarak kabul edilip edilmediği gözden geçirilmiştir. Son olarak Zeydîlerin zamanla usul anlayışlarında ortaya çıkan bazı değişimler üzerinde sahip oldukları sosyal ve siyasi ortamların etkileri üzerine birtakım değerlendirmeler yapılmıştır. Tezin temel hedefini oluşturan mefhûmu'l-muhâlefe üzerinden Zeydî usulünün geçirdiği değişimleri tespit etmek, Zeydîleri usulde değişime götüren sosyal sebepleri anlamak bakımından önemli ipuçları barındırmaktadır.
Özet (Çeviri)
The Zaydiyyah madhhab is the school of the followers of Zayd b. Ali b. Husayn, its founder and namesake. The school stands out amongst others with its emphasis on politics. With that said, Zaydī scholars have used the name Zaydiyyah and pointed out their connection to the madhhab be it in works of fiqh or kalam. This is also the fact when it comes to books written on jurisprudence. When Zaydī works are examined starting from the school's initiation until now, a widespread change in the stance towards the central topics of jurisprudence like umum theory, bayan theory, methods of inference can be observed between different periods. One of the topics that became subject to this change is the matter of mafhūm al-mukhālafah (implied opposite). This thesis deals with the change in Zaydī jurisprudence based on the understanding of mafhūm al-mukhālafah. Mafhūm, which is one of the ways of textual implication (dalalah) in Islamic jurisprudence, is the implying of an unspoken meaning. Mafhūm is divided into mafhūm al-muwāfaqah, in the case that this unspoken meaning is in line with the spoken one, and mafhūm al-mukhālafah, in the case that this unspoken meaning is contrary to the spoken one. While there is no controversy between scholars that mafhūm al-mukhālafah, known in language studies as“argumentum a contrario”, constitutes proof in its usage by humans, it is contested by the madhhabs whether it can be taken as evidence regarding religious texts (nass). Although the Shāfi'ī, Mālikī and Hanbalī schools generally regard mafhūm al-mukhālafah as valid proof and an important way in understanding the text, the Hanafī and Mu'tazilah schools disregard it as improper proof. Even thought there are exceptions, the attitude of an author towards mafhūm al-mukhālafah is key in informing us which madhhab they are close to. Due to this fact, mafhūm al-mukhālafah stands out as a central topic of this study useful for identifying periodical changes within Zaydī jurisprudence and for comparison with other schools' views. In this thesis, we will examine how the matter of mafhūm al-mukhālafah is dealt with and during which periods it was accepted or not accepted as valid proof in Zaydī jurisprudence works until today, starting with al-Nātiq bi'l-Haqq's book titled al-Mujzi'. Also for comparatory purposes, works of Hanafī, Mālikī and Shāfi'ī scholars from the same periods were also studied to ascertain whether mafhūm al-mukhālafah was considered valid proof or not. Lastly, we examined how the Zaydī's social and political environments might have impacted and changed their views regarding some of the matters. Identifying changes in Zaydī jurisprudence based on the central topic of the thesis, i.e. mafhūm al-mukhālafah, contains valuable hints towards understanding the social issues that paved the way for Zaydīs to change their views.
Benzer Tezler
- Şevkânî'ye göre icmâin kaynak değeri
The resource value of ijma according to Shawkani
MUSTAFA TÜZÜN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DinMardin Artuklu ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. TAHA NAS
- Mukâtil b. Süleyman'ın tefsir nakillerinin güvenilirliği -Ali b. Ebî Talha nakilleri ile metin karşılaştırması-
The reliability of Muqatil b. Suleiman's tafsir narratives -textcomparison with narrative of Ali b. Abu Talha-
MERVE NUR ÇAM
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
DinHitit ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SELİM TÜRCAN
- Debûsî'nin hayatı, eserleri ve fıkıh usûlündeki yeri
The life and works of al - Dabusi and his place in Islamic jurisprudence
HACER YETKİN
Doktora
Türkçe
2016
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FAHRETTİN ATAR
- Debusi'nin Takvimü'l-Edille'siyle Semerkandi'nin Mizanu'l-Usulu'nün benzerlik ve farklılıkları
The similarities and differences of Debusi's 'Takvimü'l-Edille' and Semerkandi's 'Mizanu'l-Usul
ABDULLAH KAVALCIOĞLU
- Takvimü'l-Edille temelinde Debûsî'nin delil anlayışı
Al-Dabûsî?s understanding of dalîl on the basis of his Taqwîm al-Adilla
ERDOĞAN SARITEPE