Sivas yöresi halıları (19.yüzyıla kadar)
Sivas region carpets (Until 19th century)
- Tez No: 812959
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ RÜSTEM BOZER
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Sanat Tarihi, Art History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 366
Özet
1071 Malazgirt Savaşıyla kapıları açılan Anadolu'nun içlerine kadar yayılan Türkler, Sivas yöresine de yerleşmişlerdir. Gelenek, örf ve adetlerini gittikleri her yere götüren Türkler, Orta Asya'da icat ettikleri düğümlü halı dokumacılığını Anadolu'ya da getirmişler ve Sivas yöresinde çok kıymetli halılar dokumuşlardır. Selçuklular devrinde Sivas'ta çok kıymetli halılar dokunduğunu, 1271'de Anadolu'yu gezen Marco Polo, Seyahatnamesinde belirtmektedir. Marco Polo“dünyanın en güzel halıları Konya, Kayseri ve Sivas'ta dokunur”demektedir. Bu güzel halıları bulmak ve Sivas yöresinde geleneklere bağlı olarak dokunan halıları tespit ederek, Sivas yöresi halılarının genel özelliklerini ortaya çıkarmak için çalışmaya başladık. Sivas yöresinde tespit ettiğimiz halılar kronolojik olarak Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı Devirlerine ait halılardır. Divriği Ulu Camiinde bulunan ve günümüzde İstanbul Vakıflar Halı Müzesinde yer alan geometrik geçmeli yıldız ve sekizgen kompozisyonlu, örgülü kûfi yazı benzeri bordürlü bir halının, Selçuklu devrinde dokunduğu; bu halının bulunduğu cami ve Sivas'taki diğer yapılardaki taş, ahşap ve çini süsleme ile benzer olduğu görülmektedir. Beylikler devrine ait olan iki halı da Divriği Ulu Camiinde bulunmuşlar ve İstanbul Vakıflar Halı Müzesine alınmışlardır. Kareye yakın ölçülerdeki halılarda mavi zemin üzerine desenler siyah konturla işlenmişlerdir. Bu halılar sekiz köşeli yıldız ve sekizgen kompozisyonlu olup, kûfiden gelişen bordür desenlerine sahiptirler. Selçuklu ve Beylikler devrinde görülen sekiz kollu yıldız (yıldız haç) kompozisyonlu çinilerle benzerlik gösterirler. Erken Osmanlı devrine ait bir halıda kenarları düğümlü sekizgenler yer alır. 15. yüzyılda görülmeye başlayan Holbein I. grup halıların öncülerindendir. Bu devrin diğer bir örneği de iri sekizgen kompozisyonlu, örgülü kûfi benzeri bordüre sahip halıdır. Bu halı Holbein III. ve Bergama halıları ile benzerdir. 15. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar olan dönemde Sivas yöresinde dokunmuş çok sayıda halı tespit edilmiştir. Divriği Ulu Camiinde ve Şarkışla Büyük Camiinde bulunan ve günümüzde İstanbul Vakıflar Halı Müzesi ile Sivas Gök Medrese Vakıf Müzesinde yer alan merkezi madalyonlu halılar 15. yüzyıla tarihlendirilmektedir. 15-16. yüzyıllarda anahtar deliği veya sekizgen uzantılı diye adlandırılan halılar bulunur. Anahtar deliği veya sekizgen uzantılı halıların bir çeşidi de, halıyı çeviren içteki bordürün iki kısa kenardan halı zeminine doğru sekizgen, kare veya dikdörtgen şeklinde girinti yaptığı halılardır. Şarkışla Büyük Caminde bulunan merkezi bir eşkenar dörtgen madalyonla belirlenmiş halılar 16. yüzyıla tarihlendirilmekte olup, benzerine başka hiçbir cami, müze ve koleksiyonda rastlanılmamıştır. Şarkışla Büyük Caminde bulunan ve 17. yüzyıla tarihlenen diğer bir grup halıda kaydırılmış eksenler üzerinde yerleştirilmiş altıgenler yer alır. Bu halıların bir türünde de, birbirine ince dallarla bağlı altıgenler yer alır. Benzerleri Konya'da da görülen küçük sekizgen motifli halılarla, zikzak desenli halılar, yöre halılarının önemli örnekleridir. Sivas halıları içerisinde seccadeler önemli bir yer tutar. Geleneksel Sivas seccadelerinde geniş bir mihrap nişi, kalın ve uzun bir boyun ve sekizgen bir mihrap tepeliği bulunur. Sivas yöresi halılarında atkı, çözgü ve düğümler yündür. Bazı örneklerde deve yünü, küçük beyaz renkli motiflerin bazılarında pamuk ipi kullanılmıştır. Genel olarak kırmızı, turuncu, sarı, mavi, lacivert, mor, yeşil ve beyaz renkler bulunur. Sivas halılarında teknik olarak Türk düğümü kullanılmıştır. Şarkışla ve çevresinde dokunan halılarda ise kaydırılmış Türk düğümü görülür. Bu düğüm şekli Türkistan'dan Anadolu'ya gelmiş bir gelenektir. Sivas çevresine yerleşen Salurlar tarafından uygulandığı düşünülmektedir. Tüm halılardaki desenler geometrik kompozisyonlardan oluşur. Geometrik kompozisyonlar yanında daha az olarak bitkisel, figürlü, nesneli ve kûfi yazıdan gelişen kompozisyonlar vardır. Sonuç olarak Sivas yöresinde Selçuklu devrinden Osmanlı devrinin sonuna kadar geleneklere bağlı halılar dokunmuştur. 19. yüzyılın sonlarına doğru gelenek dışı tek düğümlü İran etkili halılar üretilmiştir.
Özet (Çeviri)
The Turks were able to spread through the opened gates into the interior of Anatolia due to the Battle of Manzikert in 1071 and settled in the Sivas region. The Turks, who carried on their tradition and custom in the regions they colonized, brought the knotted carpet weaving, which they invented in Central Asia, to Anatolia, and they weaved very valuable carpets in the Sivas region. Marco Polo, who traveled to Anatolia in 1271, states in his book called The Travels of Marco Polo, that very precious carpets were woven in Sivas during the Seljuk period. Marco Polo says that“the most beautiful carpets in the world are woven in Konya, Kayseri, and Sivas”. We started to work in order to find these beautiful carpets and to identify the carpets woven according to the traditions in the Sivas region, as well as to reveal the general characteristics of the carpets of the Sivas region. The carpets we identified in the Sivas region are chronologically belonging to the Seljuk, Principalities, and Ottoman Periods. It is seen that a carpet with a geometric interlocking star and octagonal composition, and a braided kufic-like border, woven in the Seljuk period, found in the Divriği Great Mosque and now is in The Foundation's Carpet Museum, is similar to the stone, wood, and tile ornaments in the mosque and other architecture in Sivas. Two carpets belonging to the period of the principalities were found in the Divriği Great Mosque and were taken to the Foundation's Carpet Museum. Patterns on a blue background are embroidered with black contours on the carpets that have dimensions close to a square. These carpets have octogram and octagonal compositions and have border patterns developed from Kufic. They are similar to the tiles with the eight-pointed star (star-cross) composition seen in the Seljuk and Principalities periods. There are octagons with knotted edges on a carpet from the early Ottoman period. It is one of the pioneers of Holbein I. group carpets, which started to be seen in the 15th century. Another sample of this period is the carpet with a large octagonal composition and a braided kufic-like border. This carpet is similar to Holbein type III and Bergama carpets. Many carpets woven between the 15th and 19th centuries in the Sivas region have been identified. Carpets with medallions in the center, found in Divriği Great Mosque and Sarkisla Great Mosque and now are in Istanbul Foundations Carpet Museum and Sivas Gök Madrasa Foundation Museum, are dated back to the 15th century. In the 15th-16th centuries, carpets called keyhole or octagonal extensions are present.. A variant of keyhole or octagonal extensions carpets are carpets where the inner border surrounding the carpet is indented from two short sides to the carpet flied in the form of an octagon, square, or rectangle. The carpets, identified with a central rhombus medallion in the Sarkisla Great Mosque, are dated back to the 16th century and suchlike have not been found in any other mosque, museum, or collection. Another group of carpets found in the Sarkisla Great Mosque and dated back to the 17th century have hexagons placed on offset axes. In one type of these carpets, there are hexagons connected with thin branches. Small octagonal motif carpets and zigzag patterned carpets, similar to which can be seen in Konya, are important examples of local carpets. Prayer rugs have an important place in Sivas carpets. Traditional Sivas prayer rugs have a wide mihrab niche, a thick and long neck, and an octagonal top of the mihrab. Weft, warp, and knots are woolen in the carpets of the Sivas region, which have very rich patterns. In some samples, camel wool was used, and in some of the small white motifs, cotton thread was used. Generally, red, orange, yellow, blue, dark blue, purple, green, and white colors are present. Technically, the Turkish knot is used in Sivas carpets. The Turkish offset knot can be seen on the carpets woven around Şarkışla.This knot type is a tradition that came from Turkistan to Anatolia. It is thought to have been practiced by the Salurs who settled around Sivas. Patterns on all carpets consist of geometric compositions. In addition to geometric compositions, there are fewer compositions such as floral, figured, with objects, and Kufic. As a result, traditional carpets were woven from the Seljuk period to the end of the Ottoman period in the Sivas region. Towards the end of the 19th century, untraditional single-knotted Persian-influenced carpets were produced.
Benzer Tezler
- Sivas yöresi vasküler bitkilerde tespit edilen mikrofunguslar üzerinde bir araştırma
Başlık çevirisi yok
ZELİHA BAHÇECİOĞLU
- Sivas yöresi Şarkışla ve Zara türkülerinin karşılaştırmalı analizi
Comparative analysis of Sivas region Şarkışla and Zara folk songs
BİLAL ALKAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
MüzikSivas Cumhuriyet ÜniversitesiMüzik Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA HİLMİ BULUT
- Âşık Kutubi'nin hayatı, sanatı ve türküleri üzerine bir inceleme
An investigation on the life, art and turkules of the Chair Kutubi
ONUR ERDEM
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Halk Bilimi (Folklor)Sivas Cumhuriyet ÜniversitesiMüzik Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BARIŞ ERDAL
- Sivas yöresi ballarının palinolojik ve fizikokimyasal parametreler yönünden araştırılması
Pollen and physico-chemical parameters of honey samples from Sivas region
DÖNDÜ DELİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
BiyolojiOsmaniye Korkut Ata ÜniversitesiBiyoloji Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. MENDERES ÇENET