Cami avlularına ilişkin mekân okumaları: Üsküdar Mihrimah Sultan ve Atik Valide külliyeleri örneği
Space readings regarding mosque courtyards: A case study of Üsküdar Mihrimah Sultan and Atik Valide complexes
- Tez No: 813538
- Danışmanlar: PROF. DR. KAYAHAN TÜRKANTOZ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: külliye, kentsel avlu, eşik mekân, Jan Gehl, kamusal yaşam, gündelik hayat, complex, urban courtyard, threshold space, Jan Gehl, public life, everyday life
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Bina Bilgisi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 208
Özet
Mekân ancak insanla var olur; geçmiş hatıralar, şu anki deneyimler ve gelecek kullanım senaryolarıyla mekân üst üste biner ve tarih boyunca ancak bu şekilde yaşar. Bu yüzden bir kent mekânını okumak demek; kenti deneyimleyen insanların anılarını, eylemlerini, davranışlarını ve duygularını yani ilişkiler ağını okumaya çalışmaktır. Bu tez çalışmasında mimarlığı kuran, biçimlendiren, hem nesnesi hem öznesi olan insan faktörü;“alelade olanı görünür kılmak”ve sürekli değişen kent içerisinde“sürekliliğin anahtarını”keşfetmek amacıyla kamusal yaşam ve gündelik hayat ekseninde Jan Gehl metodolojisi ile kentsel açık mekân olan külliye cami avluları üzerinden incelemeye tabi tutulmaktadır. Tezin ilk bölümü olan Kavramsal Arka Plan'da öncelikle tarih boyunca kentlerin toplumsal, siyasi, politik, ekonomik, teknolojik gibi çok katmanlı faktörlerden etkilenerek sürekli değişim ve dönüşüm geçirdiği gözler önüne serilmektedir. Avrupa ve Amerika kentlerinin bu değişen ilişkiler yumağında yeni arayışlara öncülük eden kuramcılara ve çalışmalarına yer verilmişir. Bu öncü çalışmalar içinde Jane Jacobs'ın kentsel açık alanlardaki meydan, kaldırım ve sokağa yaklaşımı ve sonrasında ondan aldığı bayrağı devam ettiren ve yaklaşımlarını sistemAtik bir zemine oturtup metodolojik yaklaşımlar geliştiren Jan Gehl'in çalışmaları ile konu derinleştirilmektedir. Daha sonra dünyada meydana gelen değişim süreçlerinden etkilenen Türkiye coğrafyasında en devingen kent olan İstanbul'daki değişimlere değinilmektedir. Kentsel mekânın bir unsuru olan iç /dış, açık / kapalı, dolu/boş gibi mekânsal ikilikleri aynı anda bünyesinde barındıran kentsel arayüzler olarak avlular bu noktada konuya dahil olmaktadır. Batı dünyasındaki meydanların Osmanlı'daki kentsel açık alan karşılığına denk gelen külliye cami avluları kent sahnesinde, mekânsal ve gündelik yaşam sürekliliğini sağlamış kamusal hayatın vazgeçilmez bir parçası olarak öne çıkmaktadırlar. Külliye cami avluları hem kendileri kent-kamusal yaşam-gündelik hayat üçgeni arasında bir ara kesit olmasıyla hem de temas alanlarında bulundurduğu farklı ara mekânlarla farklı mekân deneyimi ve eylem çeşitliliği yaratması açısından kamusal yaşamı destekleyen mekânsal kalitesi yüksek tarih boyunca canlı kalmış kentsel açık mekânlardır. Bu kamusal açık mekânlar, hem inşa edildiği zamandan bu yana aktif olarak kullanılmakta bu sebeple de bünyesinde pek çok yaşanmışlık barındırmakta; hem de çağa ve çağın insanının farklılaşan eylemlerine ayak uydurabilmiş bir esnekliğe sahip olmasıyla yapılan her yeniden okumada bize yeni keşif alanları sunmaktadır. Bu noktada tezdeki birbirinde bağımsız görünen kavramları buluşturmak üzere, Jan Gehl'in kentsel açık mekânlar için sunduğu kamusal yaşamı destekleyen mekân kalitesi faktörlerindeki“fırsatlar yaratan alanlar”ın,“eşik mekânlar”a karşılık geldiği hipotezi ortaya konulmaktadır. Alan çalışmasının anlatıldığı bölüme geçilmeden önce bu eşik/fırsat mekânların bünyesinde barındırığı potansiyeller, kamusal yaşamın sürekliliğinin anahtarını sunduğu savıyla birlikte Kavramsal Arka planın bölüm değerlendirmesi yapılmaktadır. Seçili Külliyelerin Cami Avluları Üzerinden Mekân Okuması adlı bölüm, gözlem alanı olarak seçilen Üsküdar Mihrimah Sultan ve Atik Valide Sultan Külliyeleri cami avlularının tarihsel, mekânsal, gündelik hayat pratikleri üzerinden Jan Gehl'in metodolojisi ile çok boyutu mekân okumalarının yapıldığı bölümdür. Her iki avlunun da kentle ve çevresiyle kurduğu ilişki biçimi, yer aldığı topoğrafya, barındırdığı farklı ara mekânlar; avlu mekânını deneyimleyen insanların eylemlerine yansımış ve mekân deneyimi bu sayede çeşitlenmiştir. İçinde yapılan etkinlikler, seramoniler değişse bile 500 sene önce inşa edilen bu yapıların hala yoğun bir şekilde kullanılması kamusal yaşantının sürekliliğinin bir kanıtıdır. Bu avlular mekânsal kalitesinin yüksek olmasının yanı sıra eşik mekân silsilesinden oluşmuş olan bu çoklu temas alanları/fırsat mekânları sayesinde zamana ayak uydurabilmiş ve kullanıcının değişen ihtiyaçlarına cevap verebilmiştir. Bölüm sonunda bu iki avlunun benzerlik ve farklılıklarına yer verilip kentsel açık alan mekân kaliteleri Jan Gehl metodolojisi üzerinden değerlendirililerek çıkarımlar yapılmaktadır. Yapılan gözlemler ve değerlendirmeler sonucu çevresel bağlam değiştiğinde gündelik hayata bağlı kamusal yaşamın nasıl değiştiği aktarılmaya çalışılmaktadır. Buradaki amaç, seçilmiş olan iki külliyenin kullanımlarındaki, eylemler, kullanıcı profili ve insan yoğunluğu gibi faktörlerin kamusal yaşantıdaki sürekliliğe etkisini tespit etmek çevresel bağlama dayalı farklılıkları ortaya koymaktır. Özetle kamusal yaşantısı devam eden tarihe tanıklık etmiş mekânları kamusal yaşam ve gündelik hayat ekseninde okumak ve yeniden okumak, bugünün teknolojisiyle yapılacak bambaşka yeni kamusal mekânlar için ipuçları verebilmektedir. Çünkü mekânların ve kamusal yaşamdaki sürekliliğin anahtarı aslında gündelik hayatın tam merkezinde, eylemde, kullanımda, insandadır; unutulmamalıdır ki mekân insanla mevcuttur.
Özet (Çeviri)
Space exists only with humans; space accumulates layer upon layer with past memories, current experiences, and future usage scenarios, and it lives throughout history only in this way. Therefore, to read a city's space means to attempt to read the network of relationships, which includes the memories, actions, behaviors, and emotions of the people experiencing the city. In this thesis, the human factor, which establishes and shapes architecture, being both the object and subject, is examined through the lens of public life and everyday life, with the aim of“making the ordinary visible”and discovering 'the key to continuity' in the constantly changing city. The study focuses on the urban open spaces, specifically the courtyards of mosque complexes, using the Jan Gehl methodology. In the first section of the thesis, titled Conceptual Background, it is highlighted how cities have undergone continuous change and transformation throughout history, influenced by multifaceted factors such as social, political, economic, and technological aspects. The study presents the theorists and their works that have pioneered new quests within this complex web of relationships, particularly in European and American cities. Among these pioneering works, emphasis is given to Jane Jacobs' approach to urban open spaces such as squares, sidewalks, and streets, and subsequently, the torch she passed on to Jan Gehl, who further developed systematic and methodological approaches based on her ideas, deepening the subject matter. Subsequently, the thesis discusses the changes occurring in Istanbul, which is the most dynamic city in the Turkish geography and is influenced by global transformation processes. Courtyards, as urban interfaces that simultaneously encompass spatial dualities such as interior/exterior, open/closed, and filled/empty, are included in the study as integral elements of urban space. In the context of the city scene, the courtyard spaces of complexes, which correspond to the urban open spaces in the Ottoman era, have emerged as essential components of public life, ensuring spatial and everyday life continuity, akin to the squares in the Western world. The courtyard spaces of mosque complexes have maintained their vibrant presence throughout history due to their role as an intersection between the city, public life, and everyday life, as well as their ability to create diverse spatial experiences and actions through various intermediary spaces within them. These public open spaces possess a high spatial quality that supports public life. They have been actively used since their construction, thereby encapsulating numerous lived experiences. Moreover, their adaptability to the changing actions of each era and its people allows for new discovery in every reinterpretation, presenting us with fresh realms of exploration. At this point, in order to reconcile seemingly independent concepts within the thesis, the hypothesis is put forth that the“opportunity-creating spaces”in Jan Gehl's factors of spatial quality that support public life in urban open spaces correspond to“threshold spaces”. Before delving into the field study section, an evaluation of the Conceptual Background is presented, highlighting the potentials harbored within these threshold/opportunity spaces and asserting their role as the key to the continuity of public life. The chapter titled Spatial Analysis through the Courtyards of Selected Mosque Complexes is the section where multidimensional spatial analyses are conducted using Jan Gehl's methodology, focusing on the historical, spatial, and everyday life practices of the chosen courtyards in Üsküdar: Mihrimah Sultan and Atik Valide Sultan Mosque Complexes. The relationship of both courtyards with the city and their surroundings, the topography they occupy, and the presence of various intermediary spaces have influenced the actions of individuals experiencing the courtyard space, resulting in diverse spatial experiences. Despite changes in activities and ceremonies over time, these structures, built 500 years ago, continue to be heavily utilized, serving as evidence of the continuity of public life. These courtyards, with their high spatial quality, have adapted to the passage of time and met the changing needs of users through the series of threshold spaces/opportunity areas they encompass. The chapter concludes by examining the similarities and differences between these two courtyards, evaluating their urban open space qualities through the Jan Gehl methodology, and drawing conclusions. As a result of the observations and evaluations made, it is tried to convey how the public life related to daily life changes when the environmental context changes. The aim here is to determine the effects of factors such as actions, user profile and human density on the continuity of public life in the use of the two selected complexes, and to reveal the differences based on the environmental context. The observations and evaluations aim to convey how public life, closely tied to everyday life, changes when the environmental context changes. The goal is to determine the impact of factors such as actions, user profiles, and human density on the continuity of public life in the selected mosque complexes. By highlighting the differences based on the environmental context, the study seeks to identify how these factors influence the sustainability of public life. In summary, reading and reinterpreting the spaces that have witnessed historical public life is crucial in understanding and providing insights for the creation of entirely new public spaces using today's technology. The key to the continuity of spaces and public life lies at the heart of everyday life, in actions, usage, and people. It should not be forgotten that space exists through humans; they are intertwined. Therefore, studying and understanding the relationship between spaces and human actions can offer valuable clues for the development of new and vibrant public spaces.
Benzer Tezler
- The art of performing music in public sphere: An investigation of street musicians in Beyoğlu, İstiklal Street, Tunnel Area
Kamusal alanda müzik performans sanatı - Beyoğlu, İstiklal Caddesi, Tünel bölgesi Sokak müzisyenleri incelemesi
ELİF EVİN
Yüksek Lisans
İngilizce
2015
MüzikYeditepe ÜniversitesiSanat Yönetimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MARCUS GRAF
- Erken devir İslam mimarisinde Beytü'l-mâl (hazine) binaları
Bayt al mal (treasury) buildings in early Muslim architecture
SÜMEYRA OCAK
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
Sanat TarihiMarmara Üniversitesiİlahiyat Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. AZİZ DOĞANAY
- 19.yüzyıl İstanbul'unda inşa edilen Selatin Camii avluları
Courtyards of Selatin Mosques built in 19th century İstanbul
EMRE ALTUNTAŞ
- İstanbul'da su mimarisi ve şadırvanlar
Water architecture and shadervan fountains in Istanbul
FATIMA ZEHRA YÜTER
- Osmanlı Devletinde esnaf teşkilatı ve İkinci Meşrutiyet Döneminde esnafa yönelik teşvik politikaları
The organization of tradesmen in the Ottoman Empire and the incentive policies for tradesmen in the Second Constitutional Period
ERDAL İNCE