Hadis cüzlerinin hadis literatür tarihini anlamaya katkısı: Muccāʿa İbn ez-Zubeyr örneği
Contribution of ajzāʾ ḥadīthiyya to understanding the history of hadith literature: The case of Mujjāʿa b. al-Zubayr
- Tez No: 818461
- Danışmanlar: PROF. DR. İSMAİL HAKKI ÜNAL
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Hadis, Hadis Tarihi, Hadis Edebiyatı, Hadis Cüzleri, Rical Edebiyatı, Mucca'a b. ez-Zubeyr, Hadith, History of Hadith, Hadith Literature, Hadith Booklets (Ajzāʾ Ḥadīthiyya), Ricāl literature, Mujjāʿa b. al-Zubayr
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Hadis Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 517
Özet
Bu araştırma, hicri 2. asrın başlarında el-Ḥasen el-Baṣrī, Muḥammed b. Sīrīn ve Ḳatāde b. Diʿāme gibi Basralı meşhur tabiinin ders halkalarında bulunmuş Ebū ʿUbeyde Muccāʿa b. ez-Zubeyr adlı bir raviyi ele alır ve onun hadislerini içeren, iki parça halinde günümüze ulaşmış bir hadis cüzünün/nusḫasının, hadis tarihinin farklı aşamalarını ve gelişen literatürünü anlamaya sunabileceği muhtemel katkıları araştırır. Muccāʿa'nın 71'i iki elyazması cüzde olmak üzere toplamda 148 hadisi tesbit edilebilmiştir; bunların 98'ine 56 müellifin 95 eserinde yaklaşık 200 kere atıf yapılmıştır. Bu sayılar 'küçük bir adam'ın hadis tarihinde bıraktığı görece büyük bir ayak izini göstermeye yeter. Çalışma, hadis tarihinde rol oynamış ama ön plana çıkamamış 'isimsiz' kahramanların bir örneği olarak Muccāʿa'nın hadislerinin kimler tarafından hangi amaçlar ve ihtiyaçlar ekseninde kullanıldığının incelenmesinin çağdaş hadis araştırmalarına bir açılım kazandırabileceği iddiasındadır. Tez üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Muccāʿa b. ez-Zubeyr'in hakkında yapılan cerḥ-taʿdīl değerlendirmeleri kronolojik bir şekilde ele alınmıştır. Burada hedef, Muccāʿa'nın güvenilir olup olmadığını tesbit etmekten ziyade cerḥ-taʿdīl literatürünün tarihsel gelişim ve işleyiş dinamiklerini görmeye çalışmaktır. Birinci bölümün sonuçlarından biri ravi değerlendirmelerinde bağlamın çok belirleyici olduğu ve sonraki kaynaklarda aktarılan görüşlerin sıklıkla problemli olduğudur. Ayrıca, ricāl kitaplarının birbiriyle ilişkisinin kitap yazım tarzı ve tekniği açısından detaylıca incelenmesi gerektiği görülmüştür. İkinci bölümde, Muccāʿa hadislerini içeren iki hadis cüzünün tarihsel süreçte kimlerce rivayet edildiği ve günümüze hangi kanallarla geldiği detaylı olarak tartışılmıştır. Üçüncü bölümün temel hedefi ise Muccāʿa hadislerinden otuz kadarının izini hadis literatüründe sürmektir. Bu hadislerin içinde bulundukları kitapta niçin ve ne şekilde alıntılanmış olabilecekleri üzerine yorum ve değerlendirmelerde bulunulmuştur. Sonrasında Muccāʿa hadislerinin en çok hangi dönemlerde, hangi yazarlarca ve ne tür eserlerde kullanıldığı tesbit edilmiştir. 4. asır ve sonrasında kitap telif ederken 'mustaḫrac ve fevāʾid kültürü' olarak kavramsallaştırdığım hususların çok belirleyici olduğu anlaşılmaktadır. Ṣaḥīḥayn ve benzeri saygın eserlerde bulunan hadislerin farklı versiyonlarının yanında şu ya da bu sebeple bu kaynaklara girememiş diğer rivayetleri kullanmanın bu dönemin kitap telif ve tasnif işini büyük ölçüde şekillendiren bir husus olduğu görülmektedir. Yine bu dönemde kitapların türü ne olursa olsun hadislerin, muhtevası itibariyle delil olmaktan ziyade teknik özellikleri düşünülerek alıntılandığı başka bir sonuç olarak ortaya çıkmıştır. Hadis alimlerinin hemen her zaman hadisçi refleksiyle 'teknik' yönleri ön planda eserler telif ettikleri ve bundan kolay kolay kaçamadıkları anlaşılmaktadır. Her eserin, kendi yazım şartları içinde, hedefleri ve sınırlılıkları çerçevesinde ve fakat döneminin hadisçilik anlayışı merkezinde değerlendirilmesi gerekmektedir.
Özet (Çeviri)
This study deals with Abū ʿUbayda Mujjāʿa b. al-Zubayr, a hadith transmitter of the 2nd century, and a hadith booklet (cuzʾ/nuskha) primarily made up of his hadiths, which came down to us in two parts. Mujjāʿa lived in Basra and Jundishapur and apparently attended the sessions of the famous Basran Successors such as al-Ḥasan al-Baṣrī, Muḥammad b. Sīrīn, and Qatāda b. Diʿāma. I have found in the sources148 hadiths, in the isnāds of which Mujjāʿa's name appears. 71 of these are found in the two aforementioned manuscripts. Out of 148, 98 hadiths were quoted or referred to approximatey 200 times by 56 compilers in 95 different works. These numbers may be enough to demonstrate the relatively large footprint of one 'little guy' of hadith history. I argue that studying why and how hadiths of 'little-known heros' of hadith history such as Mujjāʿa were employed in the sources may help us understand better the history and nature of hadith literature and may open new lines of research. The thesis consists of three chapters. In the first chapter, after a brief biographical sketch, I have treated the jarḥ-taʿdīl evaluations made about Mujjāʿa in a chronological order. I have aimed to observe the historical development and inner dynamics of the jarḥ-taʿdīl literature. One of the conclusions of the Chapter I is that the context in which a transmitter criticism is done is of central importance and quotations of earlier opinions in later works are often problematic. I suggest that the relations between rijāl books should be comparatively studied as to their purposes, styles, and writing techniques paying special attention to the use and reuse of same opinions in various contexts. In the second chapter, I have examined the channels through which the two manuscripts containing Mujjāʿa hadiths were transmitted and finally came down to us. Main objective of the third chapter is to trace some thirty traditions ascribed to Mujjāʿa in hadith literature. I have discussed why and how each of these hadiths might have been quoted in the sources in which they occur. I have also identified in what periods, by which authors, and in what type of works hadiths of Mujjāʿa were used. It seems that one of the determinant factors on the nature and structure of hadith compilations in the 4th-6th centuries was what I have tentatively conceptualized as 'the culture of mustaḫraj and fawāʾid'. In the entire hadith literature of the period there seems to be an 'unnamed' project of compiling and/or using different versions of the hadiths found in the Ṣaḥīḥayn and sometimes in other respected works as well as other, often rare and defective, hadiths not found therein. This mechanism seems to have eventually shaped the nature and content of nearly the entire hadith corpus of the period. I also argue that most hadiths were quoted in any type of hadith work primarily not as an evidence becuase of their contents but rather because of some technical qualities (and often defects) these hadiths carry. Hadith scholars, it appears, almost always compiled their works with their concern for technical hadith studies in mind and they often could not put aside these aspects even in their most argumentative works. In this context, I contend that each and every hadith work should be evaluated in the context of the priorities of hadith scholarship of the period, taking into consideration their purposes, their limits, and the conditions under which they were compiled.
Benzer Tezler
- Hadis edebiyatında kitâbu't-tefsîrler ve Taberî tefsiri ile karşılaştırılması
Kitab at-tafsir in hadith literature and its comparison with Taberi's Tafsir
MUSTAFA YASİN AKBAŞ
Doktora
Türkçe
2020
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BİLAL SAKLAN
- Hadis literatüründe yüz hadisler ve Halvetî Muhyî'nin Gül-i Sad-Berk adlı eseri (tahkîk, tesbit ve tahrîc)
One hundred hadiths (propetic traditions) in the hadith literatüre and the work of Halveti Muhyi 'Gul-i Sad Barg'(a critical editon)
MEVLÜT HALİLOĞLU
Doktora
Türkçe
2021
DinDokuz Eylül ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ABDÜLKADİR PALABIYIK
- İbnü's-Salâh'ın sahih hadis ile ilgili görüşlerine yöneltilen tenkitler: Irâkî ve İbn Hacer özelinde
The criticism made of Ibn al-Salah's views on authentic hadith: In point of view of Iraqi and Ibn Hajar
NAGİHAN YANAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İSMAİL LÜTFİ ÇAKAN
- Hûd Sûresinin meânî ilmi açısından tahlili
An assement of the Surah Hûd in terms of semantics
MEVLÜT ÖZCAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DinAtatürk ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İSMAİL DEMİR
- Arap dilinde müstesna
Exception in Arabic Language
SEMİRA YAYAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2006
DilbilimMarmara Üniversitesiİlahiyat Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NUSRETTİN BOLELLİ