Karatay Han portalleri süsleme programı
The decoration program of the portals of Karatay Han
- Tez No: 81879
- Danışmanlar: PROF. DR. AYNUR DURUKAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Sanat Tarihi, Art History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 1999
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 162
Özet
Bugün banisinin adıyla anılan Karatay Han, Kayseri'nin Bünyan ilçesinde, Karatay (Karadayı) Köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. Dış ve iç portalinde birer kitabesi bulunan Karatay Han'ın dış portali 638/1240 tarihini vermektedir. Kuzey-güney doğrultusunda yaklaşık 46x80 m. ölçülerinde dikdörtgen planlı yapı, avlu ve kapalı birim olmak üzere iki bölümden oluşur. Her iki bölümün güney duvarı ekseninde, birbirine simetrik yerleştirilmiş iki portal yer alır. Anadolu Selçuklu yapılarının dışta en çok vurgulanan öğeleri olan portaller ele alındığında, kurgusal olarak mukarnas ve tonoz kavsaralı olmak üzere iki farklı gelişimin mevcut olduğu görülür. Farklı türdeki iki gelişim, Karatay Han'da iç ve dış olmak üzere tek bir yapının bünyesinde karşımıza çıkar. Bu iki tür portalin tek yapının bünyesinde barınıyor olması ve Anadolu Selçuklu döneminde karşımıza çıkan geometrik, bitkisel, yazı ve figürlü bezeme olmak üzere temel süsleme türlerinin yine aynı yapının süsleme programı içerisinde yer alıyor olması, Karatay Han portaUerinin, çeşitleme gösteren Anadolu Selçuklu portalleri içerisinde kurgu ve süsleme özellikleri açısından özel bir yere sahip olduklarını gösterir. Sözlük anlamı“Anıtsal Giriş”olarak kabul edilen portaller, dini ve sivil olmak üzere her tür yapı cephesinde en ilgi çekici unsur olarak karşımıza çıkar. Dışa kapalı bir özellik yansıtan hanlarda portaller; beden duvarından dışa taşkın ve yüksek tutularak, bulunduğu cepheden soyutlanmış ve sahip olduğu süsleme programı ile bütün ilgiyi üzerinde toplamayı amaçlamıştır. Sultanın ya da banisinin bir anlamda kendi gücünü ifade etme aracı olarak inşa ettirmiş olduğu yapıya daha girmeden, bu güç portal ile anlatılmak istenmiştir.11 Yapimizdaki her iki portalin, kavsara biçimleri dışında ana kuruluşlan aynıdır. Portal nişi ve kavsarası farklı biçim ve kalınlıktaki süsleme şeritleri ile çerçeve içerisine alınarak oluşturulan kurguda, arada biçimlenen boş yüzeyler portal kuruluşu içinde yer alan madalyon ve kitabe levhası gibi yer değiştirebilen unsurlarla hareketlendirilmiştir. Estetik kaygılar doğrultusunda biçimlenen bu kurgu, insanlara iletilmek istenen bazı mesajların gizlendiği kompozisyonlarla hareketlendirilerek süsleme programı oluşturulmuştur. Karatay Han'ın, bulunduktan cepheye egemen olarak düzenlenmiş portalleri, hitap ettikleri çevre nedeniyle birbirlerinden ayrılırlar. Sınırsız bir kitleye seslenen ve bulunduğu cephenin odak noktasını oluşturan dış portalde geometrik, bitkisel, figürlü ve yazı bezeme; buna karşın, yalnızca hana gelen kervan kafilelerine hitabeden ve beden duvarları içerisine sıkıştırılmış durumdaki iç portalde ise, yalnızca geometrik bezeme kullanılmıştır. Mevcut olan süsleme programında öncelikle evren ve evrenin yaratıcısı“Tanrı ”ma gücü vurgulanmış, ardından bu gücün dünyadaki temsilcisi olduğu düşünülen, dünyevi bir güce sahip baninin gücü verilmiştir. Farklı türdeki bezemelerle dile getirilen bu anlatım kitabelerle de açık olarak desteklenmiştir.
Özet (Çeviri)
Karatay Han, known with the name of its founder is located in the borders of Karatay (Karadayi) village in the province of Bünyan in the district of Kayseri. Karatay Han bearing construction inscriptions on its two portals dates to 638/1240. The rectangular building in its north-west axis measuring 46x80 m. is composed of a courtyard and a closed section. On the south wall axis of each section, a portal is situated symmetrical to each other. When the portals, being the most accentuated elements of the Anatolian Seljuk caravanserails are taken into consideration, two different types known as the stalactited and vaulted niches can be observed. This two varity is both seen in our han as the interior and exterior portals. Since these two different types are observed in a single building bearing four separate decoration types, namely geometrical, floral, figural as well as inscriptions, Karatay Han portals have a significant place within the Anatolian Seljuk portals in respect to their form and decorative features. Portals accepted as the“Monumental Entrances”are considered as the most remarkable elements on the religious and profane buildings of various types. Portals revealing hidden architectural features are usually projecting from the walls vertically and horizontally, and also being isolated from the facade bears the most attractive element of the building with its remarkable decorative aspects. The building being constructed by the sultan or by the famed founder in a sense to reveal his power, this expression is given by the attractive portal before entering the building. Both portals in our building bear similar features excluding the shape of their niches. The portal and its niche are surrounded by decorative bands bearing different shapes and width, whereas the undecorative surfaces are being accentuated byIV replacable elements such as medallions, bosses and inscription panels. This aspect being formed by the aesthetical tendencies is being animated by the compositions bearing several symbolic meanings. The portals of the Karatay Han are separated by the milieu they are related to, namely their audiences and spectators. The exterior portal being in contact with the limitless audience and consisting the focal point of the facade is decorated with geometrical, floral and figural representations besides their inscriptions, whereas the inner portal in relation to the limited spectators, namely people staying in the caravanserail is embellished with only geometrical patterns. The cosmos and the power of the“God”as its creator have been accentuated, additionally the power of the founder being the representative of this power in the world is also revealed. This message being expressed by various decorative elements is also apparently supported by the context of the inscriptions.
Benzer Tezler
- Anadolu Selçuklu veziri Sahip Ata Fahreddin Ali'nin mimari eserleri
Architectural buildings of the Sahip Ata Fahr'al-din Ali the viziers of the Anatolian Seljuks
ALPTEKİN YAVAŞ
- Ortaçağ Kayseri ve çevresi hanları-kervan yolları
Kayseri its surroundings caravanserais and caravan roads in the middle ages
SEYİT ÇELİKER
Yüksek Lisans
Türkçe
1998
Sanat TarihiErciyes ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZAFER BAYBURTLUOĞLU
- Antalya'da Türk dönemi yapılarında taş süsleme
Stone ornamenting in Turkish period buildings in Antalya
ECE DUMAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Sanat TarihiAkdeniz ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDULLAH KARAÇAĞ
- Türkiye'de bağ evi olgusunun irdelenmesi: Aksaray örneği
Examination of the vineyard house phenomena in Turkey: Example of Aksaray
BEGÜM HAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
MimarlıkKTO Karatay ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜZİN DEMİRKAN TÜREL