Geri Dön

Günümüzdeki Kırsal Alandaki Kırgızların GünlükHayatındaki Eski İnanışların İzleri (Toktogul Bölgesi Örneği

Азыркы элеттик кыргыздардын күнүмдүк турмушундагы байыркы ишенимдердин издери(Токтогул районунун мисалында)

PDF İndir

  1. Tez No: 823084
  2. Yazar: AYZAT CILDIZBEK KIZI
  3. Danışmanlar: YRD. DOÇ. DR. KAYRAT BELEK
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Tarih, History
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2023
  8. Dil: Kırgızca
  9. Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 134

Özet

Кыргызстан аймагынын борбордук ченинен орун алган, Кетмен-Төбө өрөөнү Түштүк-Батыш Тянь-Шандын чыгыш бөлүгүндө орун алып, Ички Тянь-Шандын райондору менен чектешип турат. Жалпы аянты 7,0 млн км.кв, райондо бүгүнкү күндө 11 айыл өкмөт, 53 кыштак, 1 шаарча бар. 1926-жылы район уюшулуп, 1939-жылы Кетмен-Төбө акындын наамынан Токтогул болуп өзгөртүлгөн. Убагында Өрөөндүн байыркы мезгилдеги тарыхына байланыштуу алгачкы маалыматтар, Кыргызстандын археологиясы боюнча белгилүү адис А.Н.Бернштамга таандык. 1946-жылы окумуштуу тарабынан жүргүзүлгөн казуулар менен чалгындоолордун натыйжасында Кетмен-Төбөнүн тарыхы боюнча бай маалыматтар алынган. Кетмен-Төбө өрөөнүндө таш доорунан баштап эле калктын жашаганын, алгач мал чарбачылык, көчмөнчүлүк менен алектенген калк андан кийин отурукташкан, жер иштетүүчүлүк менен алектенген калк жашап өткөн. Өрөөндүн археологиялык маалыматтардан улам, байыртадан эле жашоо- тиричилик менен алектенген калк жашаганын билсек болот. Мындан улам Токтогул аймагынын тарыхына сарасеп салган болобузда, бул аймакта руханий жана материалдык маданияттын тээ замандан бери эле жашап келгенин айта алабыз. Эми кыргыздардын салтында, күндөлүк жашоосунда, жашоо-тиричилигинде ошондой эле ар кандай ырым-жырымдарына байланышкан эски ишенимдер калк арасында кеңири колдонулуп келет. Ошол эски диний ишенимдер Кыргызстандын аймактык абалына жараша бири-биринен кандайдыр бир деңгээлде айырмаланып, ар биринин аткарылган ырым-жырымдары өзгөчөлөнүп турат. Бул ишенимдер калк арасында атадан балага мурасталып, кандайдыр бир өзгөрүүлөргө дуушар болгону менен негизги маңызын жоготпой, өзүнө жаңы эрежелерди кошуп, өнүгүп өсүүдө. Ошолордун бири Токтогул аймагындагы калктын салтында, жашоо турмушундагы эски диний ишенимдер тууралуу маалыматтар камтылат. Биздин ата-бабаларыбыз эзелтен бери өткөндү барктап билүүгө зор маани берген. Ошондуктан бул ишенимдер Токтогул калкынын жашоосунда ордун жоготкус адат катары калыптанып калган. Кыргыз элинин тарыхый жолунда ар кандай диний жана культтук системаларды – мисалы, теңирчилик, шаманизм жана исламды – кармануу орун алган. Жыйынтыгында кыргыздардын мусулманчылыкка чейинки диний ишенимдери өзгөчө татаал жана көп стадиялуу болгонун билсек болот. Бул диний ишенимдер кыргыздардын басып өткөн жолу менен ар кандай формада жазма эстеликтерде, каада-салтында, ырым-жырымдарында, жөрөлгөлөрүндө жана оозеки чыгармачылыгында сакталып калган. Бул ишенимдер ислам дининин кабыл алынышы жана совет бийлигинин орношунан кийин ар кандай өзгөрүүлөргө дуушар болгон. Айрыкча эски кыргыздардын диний ишеними ислам дининин келиши менен айрым диний эрежелерин исламдын шарттында каралган эрежелер менен толукталып, бир топ айырмачылыктарды байкоого болот. Октябрь социалисттик революциясынан кийин, Орто Азия жана Казакстан элдеринин турмушунду өзгөрүүлөр дуушар болду. Андан кийин совет бийлигинин орношуу менен совет бийлиги дин түшүнүгүн жоюулушу да кыргыздардын руханий маданияттындагы эски ишенимдериндеги айрым ырым-жырымдардын калк тарабынан аткарылбай, унутулушуна себепчи боло алган. Ошол эле шаманизм, теңирчилик, Умай-Эне Жер-Суу культту тотемизм ж.б.у.с. ишенимдердин эрежелери, аткарылган ырымдары жаңылануу, өзгөрүү, жок болуу сыяктуу процесстерге дуушар болгон. Изилдөөбүздө, тотемизм, Умай эне жана жер-Суу культу, ата-баба арбактарына сыйынуу, шаманизм жана эмчи-домчулукка байланыштуу эски ишенимдердин калдыктарынын күнүмдүк турмушта колдонулушу жана ролу тууралуу анализ Токтогул өрөөнүндө жашаган элеттик кыргыздардын мисалында жасалат. Диссертациялык иште тарыхый процесс ичинде өзгөрүп, учурдагы абалын коомдук-экономикалык, маданий жана чарбачылык турмушта аткарылышы туурасында этнографиялык талаа материалдарын жана илимий адабияттарын колдонуу менен талдоого аракеттер жасалат. Ачкыч сөздөр: Токтогул өрөөнү, Умай эне, мазар, бүбү, тотемизм, шаманизм, Жер-Суу культу, Шамшыкал-Ата.

Özet (Çeviri)

Toktogul ilçesi, Celal-Abad bölgesine bağlı bir ilçedir. Toktogul ilçesi 1926 yılında kurulmuştur. İlçe, zengin bir tarihe sahip olan Ketmen-Töbe Vadisi'nde yer almaktadır. Ketmen-Töbe Vadisi, kuzeyden Talas Ala Dağı ve Suusamyr sıradağları, batı ve güneybatıdan Uzun-Akmat ve Atoynok sıradağları, güneyden Fergana sıradağları, kuzeydoğudan Kögirim sıradağları ile çevrilidir. Su bakımından zengin, iklimi hoş, meralar bakımından zengin ve tuz yatakları ile tanınan vadinin çok eski çağlardan beri arkeolojik kazılar ve etnografik çalışmalardan biliyoruz. Ketmen-Töbe Vadisi'nin tarihi, bir bütün olarak Kırgızistan tarihinin ayrılmaz bir parçasıdır. Ama yine de vadinin kendine has bir tarihi vardır. Vadinin eski çağlardaki tarihi hakkında ilk bilgiler, Kırgızistan'ın ünlü arkeoloji uzmanı A. N. Bernshtam'a aittir. 1946 yılında bir bilim adamı tarafından yapılan kazı ve keşifler sonucunda Ketmen- Töbe'nin tarihi hakkında zengin bilgilere ulaşılmıştır. Bundan sonra P. N. Kozhemyanko, I. Kojomberdiev gibi bir dizi arkeologlar Ketmen-Töbe vadisi hakkında bilgi toplamışlar. Ketmen-Töbe Vadisi'nde Taş Devri'nden beri halk yaşamıştır. Önce hayvancılıkla ve göçebelikle uğraşan nüfus yaşamış, sonra çiftçiliğe geçen nüfus yerleşmiştir. Ketmen-Töbe tarihi hakkında özel araştırılan“Ketmen-Töbe Tarihi”ile ilgili herhangi bir tarihsel çalışma bulunmamaktadır. Ancak tarihçiler, arkeologlar, etnograflar Ketmen-Töbe vadisinde araştırmalar yapılmış, zengin bilgilere ulaşmışlar ve eserlerine dahil etmişlerdir. Bu nedenle Ketmen-Töbe vadisinin tarihi, bir bütün olarak Kırgızistan tarihinin ayrılmaz bir parçası olduğundan, Kırgızistan tarihi ile ilgili literatüre dayalı olarak araştırma yapılmıştır. Ama yine de vadinin kendine has bir tarihi var. 1924'te Kırgız Özerk Oblastı kuruldu ve Ketmen-Töbe onun bir parçası oldu. 1926'da Kırgız ÖSSC olarak Kırgız Özerkliği kuruldu ve Ketmen-Töbe aynı adla Celal-Abad kantonuna eklendi. 10 Aralık 1928'de Kırgız SSC kurulduğunda Oş ilçesi de kuruldu, eski Celal-Abad ve Oş kantonları da buna dahil edildi ve kaldırılan volostların yerine ilçeler oluşturuldu. Bu nedenle bu dönemden itibaren Ketmen-Töbe Vadisi ilçe olarak anılmış ve Oş İlçesi'nin bir parçası olmuştur. 1939 yılında cumhuriyette ilçelerin tasfiyesiyle Celal-Abad bölgesi oluşturulmuş ve buna Ketmen-Töbe ilçesi eklenmiştir. 1940 yılında Ketmen-Töbe adı, ünlü demokrat şair Toktogul Satylganov'un adı olarak değiştirildi. Çiftçiliğe dönersek, kollektifleştirmeden önce, Ketmen-Töbe vadisi esas olarak sığır yetiştiriciliğinin yaygın olduğu bir alandı. Yazın gelmesiyle birlikte“ot uçup gitti ya da yandı”diye daha yüksek otlaklara taşındılar. Ana otlak, Itigar ve Suusamyr otlaklarına göç işlerin yapıyorlardı. Ancak otlaklar zengin manapların elindeydi ve otlaklara erişimi vergilendirmek ve yeni gelenlerden vergi toplamak onların elindeydi. Eşitlik kabul edilse de Kırgızistan'ın dağlık bölgelerinde zenginlerin fakirler üzerindeki baskısı durmadı. 20'li yılların sonu ve 30'lu yılların başında özel ekonomi geleneğini ortadan kaldırma ve büyük ölçekli sosyalist ekonomiye geçiş görevi vardı. Sovyet hükümeti, çeşitli parti ve kuruluşların yardımıyla halkla ilişkiler kurdu.“1928-1929'da Suusamyr'de 284 çiftliği birleştirerek hayvancılıkla ilgili ilk kolhoz örgütlendi”. Böylesine büyük bir göçebelikle uğraşan nüfus, yerleşik hayata devam etti ve tarımla uğraştı, birkaç büyük kollektif çiftlik de örgütlendi. Kolektivizasyon döneminde Ketmen-Töbe vadisinin ekonomik yapısında tam bir değişikliğe yol açmıştır. Genel olarak tarla çalışması gelişme yolundaydı ve hayvancılık artmadı ve elinden geldiğince planını doldurdu. Özellikle 1958'den 1965'e kadar kollektif çiftliğin nakit geliri ikiye katlandı. Ayrıca kompleks tarım makinelerinin sayısı da arttı. Bir su değirmeni, üç okul, bir kulüp ve bir doğumevi inşa edildi. Buna göre, kollektif çiftçilerin yaşamı ve refahı iyileşti. Bu yıllarda tarımda, özellikle halk hayvancılığında dinamik bir büyüme yaşandı. Kollektif çiftliklerde ve sovkozlarda iri boynuzlu ve küçükbaş hayvanların sayısı da arttı. Ekili arazi alanı artmış, fasulye ve hububat ekim kültürüne hakim olmuşlar, patates ekmeye de başlamışlardır. Önemli olan Bişkek-Oş otoyolunun inşaatının 1960-1964 yıllarında tamamlanması ilçe için büyük önem taşıdı. 1962 yılında Toktogul HES inşaatına başlanmış ve ilk ünitesi 1975 yılında işletmeye açılmıştır. Sonuç olarak, Toktogul rezervuarı inşa edildi. Toktogul baraj gölünün inşaatı bölgeye büyük zarar verdi. Su deposunun önünde tarıma uygun birçok hektarlık arazi bulunmaktadır. Ayrıca kamu kurumları, konutlar, mezarlıklar ve tarihi eserler de zarar gördü. Aynı zamanda ilçeye bağlı köyler başka vadilere taşınarak 16 yeni köy açılmış ve ilçe merkezi Toktogul meydanı olmuştur.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    861700

    Üniversite gençliğinde din anlayışı ile tüketim eğilimleri ilişkisi

    The relationship between understanding of religion and consumption tendencies in university youth

    ORHAN YILMAZ

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2024

    DinSakarya Üniversitesi

    Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. ABDULLAH İNCE

  2. Tez No

    574451

    A methodology to develop smart spatial management for natural hazard resilience: the case of duzce province

    Doğal tehlikelere dayanıklılık için akıllı mekansal yönetimi geliştiren bir yöntem: düzce ili örneği

    EBRU SATILMIŞ

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2019

    Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik Üniversitesi

    Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. AZİME TEZER

  3. Tez No

    64331

    Ulucak yöresinin (Kemalpaşa Ovası) arazi kullanımı

    Başlık çevirisi yok

    NEZAHAT KARA

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    1997

    CoğrafyaEge Üniversitesi

    Fiziki Coğrafya Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. ECMEL ERLAT

  4. Tez No

    475125

    Isparta‐İslamköy yöresi geleneksel konutların mimari ve ekolojik özellikleri

    Architectural and the ecological characteristics of Turkish houses (Isparta –Islamkoy sample )

    AYDIN APAYDIN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2017

    Peyzaj MimarlığıSüleyman Demirel Üniversitesi

    Peyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. ATİLA GÜL

  5. Tez No

    392933

    Soil salinity mapping by integrating remote sensing data with ground measurements; a case study in Lower Seyhan Plate, Adana, Turkey

    Uzaktan algılama verilerinin yersel ölçümlerle entegrasyonu ile toprak tuzluluk haritalaması; Aşağı Seyhan Ovası, Adana, Türkiye

    ANALI AZABDAFTARI

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2015

    İletişim Bilimleriİstanbul Teknik Üniversitesi

    İletişim Sistemleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. AYŞE FİLİZ SUNAR

Geri Dön