Safevi Devleti'nde mezhep çekişmesinin siyasete etkisi
The effect of sectarian conflict on politics in the Safavid State
- Tez No: 823289
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ABDOLVAHID SOOFIZADEH
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Aksaray Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Tarih Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 177
Özet
İslamiyet'i kabul ettikten sonra mezhep çatışmaları ile tanışan Selçuklular kendilerini Şii İslam'a karşı Sünni İslam'ı müdafaa ederken bulmuşlardı. Şii Büveyhiler, Şii Fatımiler ve Batıni hareketin temsilcisi olan Hasan Sabbah ile mücadele eden Selçuklu yönetici ve vezirleri bu hedef doğrultusunda birtakım sosyal ve siyasi icraatlarda bulunmuşlardı. Moğolların Anadolu ve İran coğrafyasına gelerek buralarda yapmış oldukları zulümler buralarda yaşayan toplulukları tasavvufi oluşumlara yöneltmişti. İlhanlı Devleti zamanında kurulan Erdebil Tekkesi Mevlana ve Hacı Bektaş'ın tarikatlarından sonra ortaya çıkmış olan en kuvvetli tasavvufi oluşumdu. Erdebil merkezli ve Sünni inanış ekseninde kurulan Erdebil Tekkesi Şeyh Cüneyd ve Şeyh Haydar zamanlarında Şiilik mezhebine doğru bir dönüşüm içerisine girmişti. Anadolu ve İran'dan çok sayıda gayrı Sünni grupların desteğini alan ve iyiden iyiye kuvvetlenen Erdebil Tarikatı'nın siyasi ve mezhebi dönüşümü Şeyh İsmail'in Safevi Devleti'nin kurması ile birlikte tamamlanmıştı. Devletini kurar kurmaz Şiiliği resmi mezhep ilan eden Şah İsmail komşusu olan Sünni devletler ile çekişmeler içerisine girmişti. İran'da Şiiliği yaymak için türlü katliamlarda bulunan Safevi hükümdarı dedesi ve babası zamanında Şiiliğin yayılmasını engelleyen Sünni Şirvanşahları tepelemişti. Birbirlerine karşı olan dini suçlamalar gibi birtakım sebepler ile Osmanlılar ve Özbekler ile de çatışmalara başlayan Şah İsmail siyasi çıkarları neticesinde Sünni Babürlüler ile ittifak yapmıştı. Devletin kuruluşunda önemli bir yeri olan Kızılbaşlar Şah Tahmasb döneminden itibaren büyük bir tehlike olarak görülmeye başlanmış ve yönetimden uzaklaştırılmaları ve Şiileştirilmeleri için çeşitli çalışmalar başlatılmıştı. Özbeklerin ortadan kalmasına kadar sürekli olarak çekişmeler içerisinde bulunan iki devlet arasında Osmanlılar da önemli bir yer tutmuştu. Şii Safevilere karşı Sünni Özbekler ile ittifaklar kuran Osmanlı yöneticileri Sünniliğin en önemli temsilcisi olmaktaydı. Mezhepsel meseleler hasebiyle sürekli ihtilaf halinde bulunan Safeviler ve Osmanlılar arasında yapılan bazı antlaşmalar ile İran'da Sünni mezhebinin değerlerine karşı yapılan kötü eylemler önlenilmeye çalışılmıştı. Safevilerin Kızılbaşları siyasi ve askeri manada etkisizleştirmek için yapmış oldukları toprakların statülerinin değiştirilmesi uygulaması zamanla stratejik bölgelerde askeri açıkların oluşmasına sebebiyet vermişti. Özellikle Şah Süleyman ve Şah Hüseyin dönemlerinde tasavvuf ve tasavvufa yakın olan Kızılbaşlar gibi bazı kesimler ile İran'da bulunan Sünni, Zerdüşt ve Yahudilere karşı uygulanan sert politikalar devletin yıkılış sürecini hızlandırmıştı. Dini baskılara daha fazla dayanamayan ve Safevi Devleti'nin askeri ve siyasi anlamdaki kötü halini gören Sünni Afganlar ayaklanma çıkarmış ve bu ayaklanmayı Nadir Bey Afşar bastırabilmişti. Afgan ayaklanmalarını bastıran Nadir Bey daha sonra Safevi hanedanına son vermiş ve kendi devletini kurmuştu. Bu çalışmada Safevi-Özbek ve Osmanlı üçgeninde meydana gelmiş olan çekişmelerin dini, iktisadi ve daha başka boyutlarına değinilmiştir.
Özet (Çeviri)
The Seljuks, who met with sectarian conflicts after accepting Islam, found themselves defending Sunni Islam against Shiite Islam. Seljuk rulers and viziers who struggled with the Shiite Buyids, Shiite Fatimids and Hasan Sabbah, the representative of the Batini movement, made some social and political actions in line with this goal. The persecutions of the Mongols by coming to Anatolia and Iran had led the communities living there to mystical formations. Erdebil Lodge, which was established during the Ilkhanid State, was the strongest Sufi formation that emerged after the sects of Mevlana and Hacı Bektaş. Erdebil Lodge, centered in Erdebil and founded on the axis of Sunni belief, had undergone a transformation towards the Shiite sect during the times of Sheikh Cüneyd and Sheikh Haydar. The political and sectarian transformation of the Ardebil Sect, which received the support of many non-Sunni groups from Anatolia and Iran and became stronger, was completed with the establishment of the Safavid State of Sheikh Ismail. Shah Ismail, who declared Shiism as the official sect as soon as he founded his state, entered into conflicts with his neighbor Sunni states. The Safavid ruler, who carried out various massacres in order to spread Shiism in Iran, crushed the Sunni Shirvanshahs, who prevented the spread of Shiism during the time of his grandfather and father. Shah Ismail, who started conflicts with the Ottomans and Uzbeks for some reasons such as religious accusations against each other, made an alliance with the Sunni Mughals as a result of his political interests. Kizilbash, who had an important place in the establishment of the state, started to be seen as a great danger from the time of Shah Tahmasb and various efforts were started to remove them from the administration and to be Shiite. The Ottomans also had an important place between the two states, which were constantly in conflict until the disappearance of the Uzbeks. The Ottoman rulers, who formed alliances with the Sunni Uzbeks against the Shiite Safavids, were the most important representatives of Sunnism. With some agreements made between the Safavids and the Ottomans, who were in constant conflict due to sectarian issues, bad actions against the values of the Sunni sect in Iran were tried to be prevented. The practice of changing the status of the lands, which the Safavids had made to neutralize the Qizilbash politically and militarily, led to the formation of military deficits in strategic regions over time. Especially during the reigns of Shah Suleiman and Shah Hussein, the harsh policies implemented against some groups such as the Qizilbash, who were close to Sufism and Sufism, and the Sunnis, Zoroastrians and Jews in Iran, accelerated the collapse of the state. The Sunni Afghans, who could not stand the religious pressures and saw the military and political situation of the Safavid State, started an uprising and Nadir Bey Afşar was able to suppress this uprising. Nadir Bey, who suppressed the Afghan uprisings, later put an end to the Safavid dynasty and established his own state. In this study, the religious, economic and other dimensions of the conflicts that took place in the Safavid-Uzbek and Ottoman triangle were mentioned.
Benzer Tezler
- XVI. yüzyılın ilk çeyreğinde Osmanlı Devleti'nde Safevi imajı
The image of Safevian in Ottomon State in the first quarter of XVI. century
ZEYNEP DEDE
- Yavuz Sultan Selim Dönemi: Anadolu'da Kızılbaşlık ve Kızılbaşlar
Başlık çevirisi yok
AHMET KEVEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
DinYalova ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. HASAN GÜMÜŞOĞLU
- 1853-56 Kırım Savaşı sırasında Osmanlı-İran münasebetleri, Osmanlı Devletine karşı Rus-İran gizli antlaşması
Ottoman-İran relationshies during the Crimea War 1853-56, Russia-İran secret treaty
İBRAHİM CANER TÜRK
Yüksek Lisans
Türkçe
2000
TarihAtatürk ÜniversitesiOrtaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. HASAN ŞAHİN
- Osmanlı Devleti'nde İran'dan gelen âlimler ve zanaatkârlar (1500-1750)
Scientist and craftsmen from Iran in the Ottoman Empire (1500-1750)
SEVDA ÇETİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
TarihAğrı İbrahim Çeçen ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ EMRAH İSTEK
- Şah Tahmasb'ın yönetiminde Safevi Devleti (1524-1576)
The Safavid State under the rule of Shah Tahmasp (1524-1576)
BALKHİ AIMAQ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
TarihNevşehir Hacı Bektaş Veli ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. METİN ZİYA KÖSE