Sorumsuzluk anlaşmalarının sınırları ve geçersizliği
The limits and invalidity of non-liability agreements
- Tez No: 823383
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ MEHTAP İPEK İŞLETEN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Hukuk, Law
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Galatasaray Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Özel Hukuk Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 153
Özet
Hukukumuzda sorumsuzluk anlaşmaları; borçluya, borca aykırı davranışından doğacak olan sorumluluğunu önceden yapacağı bir anlaşma ile kısmen veya tamamen engelleme imkanı tanımaktadır. Ancak, bu imkan sınırsız bir şekilde düzenlenmemiş ve kanun koyucu tarafından çeşitli hükümlerle sınırlandırılmıştır. Kanun koyucunun sorumsuzluk anlaşmalarını sınırlandırmasının amacı, alacaklıyı koruma ve kamu düzenini sağlamaktır. Çünkü olağan borç ilişkilerinde ve hayatın olağan akışında alacaklının karşı menfaat elde etmeksizin ileride kendi aleyhine sonuçlar doğuracak olan sorumsuzluk anlaşmasını kabul etmesi kendisinden beklenecek bir davranış değildir. Ancak uygulamada ekonomik ve sosyal olarak daha zayıf olan alacaklılar, sorumsuzluk anlaşmasını hüküm ve sonuçlarını anlamadan kabul etmekte ve neredeyse üzerinde hiç düşünmemektedir. Nitekim kanun koyucu da bu gerçeği göz önünde bulundurarak sorumsuzluk anlaşmalarını sınırlandırmıştır. Kanun koyucunun sorumsuzluk anlaşmalarını sınırlandırmasının nedeni sorumsuzluk anlaşması ile alacaklının uğrayacağı belirsizliği ortadan kaldırmaktır. Zira sorumsuzluk anlaşması düzenlendiğinde henüz borca aykırı davranış gerçekleşmemiş ve alacaklının zararı doğmamıştır. Dolayısıyla alacaklı, zararını ve bu kapsamda tazminat hakkını bilmeden sorumsuzluk anlaşması düzenlemekte ve borçluyu sorumluluktan kurtarmaktır. Bu nedenle kanun koyucu sorumsuzluk anlaşmalarını genel ve özel hükümler ile sınırlandırmıştır. Çalışmamızda da sorumsuzluk anlaşmalarının sınırları, bu sınırlara uymayan sorumsuzluk anlaşmalarının geçersizliği ve meydana gelen geçersizliğin sonuçları açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışmamızın ilk bölümü, sorumsuzluk anlaşması kavramı ve sorumsuzluk anlaşmasının niteliği olmak üzere iki alt başlığa ayrılmıştır. İlk alt başlıkta öncelikle sorumsuzluk anlaşmasının tanımını yapabilmek için sorumluluk ve sorumsuzluk kavramları açıklanmış ve devamında sorumsuzluk anlaşmasının tanımı yapılmıştır. Sorumsuzluk anlaşmasının tanımı kapsamında dar ve geniş anlamda sorumsuzluk anlaşmaları ve devamında sorumsuzluk anlaşmasının terminolojisi açıklanmıştır. Ardından sorumsuzluk anlaşmalarının amacı açıklanmış ve devamında sorumsuzluk anlaşmalarının hukuki dayanağı olan irade serbestisi ilkesi ve sözleşme özgürlüğü açıklanmıştır. Çalışmamızın ilk bölümünün ikinci alt başlığında ise sorumsuzluk anlaşmasının niteliğinden bahsedilmiştir. İlk olarak iki taraflı bir sözleşme olan sorumsuzluk anlaşmasının kurulması açıklanmış ve sorumsuzluk anlaşmasının kurulması hususunda özellik arz eden durumlara değinilmiştir. Özellikle sorumsuzluk anlaşmasının susma yoluyla kurulması, genel işlem koşullarıyla kurulması ve ilan yoluyla kurulması açıklanmış ve bu konulara ilişkin farklı görüşlere yer verilmiştir. Devamında ise sırasıyla sorumsuzluk anlaşmasının hukuki niteliği, şekli ve türleri açıklanmıştır. Çalışmamızda sorumsuzluk anlaşmasının türleri borçlunun sorumluluğunu tamamen bertaraf eden ve borçlunun sorumluluğunu sınırlandıran sorumsuzluk anlaşmaları olarak ikiye ayrılmıştır. Borçlunun sorumluluğunu sınırlandıran sorumsuzluk anlaşmalarının türlerini açıklamak için bankalar tarafından kullanılan güncel kredi sözleşmelerinden ve Yargıtay kararlarından örnekler verilmiştir. Çalışmamızın birinci bölümünün son kısmında ise sorumsuzluk anlaşmaları benzer hukuki kurumlar ile karşılaştırılmış ve aradaki benzerliklere ve farklılıklara dikkat çekilmiştir. Çalışmamızın ikinci bölümünde sorumsuzluk anlaşmalarının sınırları açıklanmıştır. İkinci bölüm, sorumsuzluk anlaşmalarının genel ve özel sınırları olmak üzere iki alt başlığa ayrılmıştır. Sorumsuzluk anlaşmalarının genel sınırları açıklanırken yalnızca Türk Borçlar Kanunu'nun 115. ve 116. maddelerinde düzenlenen sınırlara değinilmiştir. Bu kapsamda sorumsuzluk anlaşmalarının genel sınırları kanun sistematiğine uygun bir şekilde borçlunun kendi fiillerine yönelik sorumsuzluk anlaşmaları ve borçlunun yardımcı kişinin fiillerine yönelik sorumsuzluk anlaşmaları olmak üzere ikiye ayrılarak incelenmiştir. Sözleşme hukukunun tamamında uygulama alanı bulan Türk Borçlar Kanunu'nun 27. maddesinde düzenlenen sınırlar ise üçüncü bölümde sorumsuzluk anlaşmalarının geçersizliği başlığı altında açıklanmıştır. Sorumsuzluk anlaşmalarının genel sınırları kapsamında borçlunun kendi fiillerine yönelik sorumsuzluk anlaşmaları, ağır kusur ve hafif kusur olmak üzere ikiye ayrılarak açıklanmıştır. Devamında buradaki özel durumlara değinilmiş ve Yargıtay kararları ile örneklendirilmiştir. Borçlunun yardımcı kişinin fiillerine yönelik sorumsuzluk anlaşmaları başlığı altında ise öncelikle borçlunun yardımcı kişinin fiillerinden sorumluluğu için gerekli koşullar açıklanmıştır. Ardından yardımcı kişinin fiillerinden sorumluluğun hukuki dayanağından bahsedilmiş ve borçlunun yardımcı kişiden sorumluluğu ile adam çalıştıranın sorumluluğu kurumları arasındaki farklar ortaya konulmuştur. Devamında ise yardımcı kişi kavramı açıklanmış, bu kavramın çerçevesi çizilmiş ve yardımcı kişi sayılmayan durumlardan bahsedilmiştir. Son olarak da yardımcı kişinin fiillerine yönelik sorumsuzluk anlaşması ve istisnası açıklanmıştır. Sorumsuzluk anlaşmalarının özel sınırları başlığı altında ise kanun koyucunun bazı sözleşme tiplerinde sorumsuzluk anlaşmaları ile ilgili düzenlediği özel hükümlere yer verilmiştir. Bu başlık altında öncelikle Türk Borçlar Kanunu'nun 115. ve 116. maddelerindeki genel hükümler ile özel hükümler arasındaki kanun çatışması ve uygulama sorununa değinilmiştir. Ardından sırasıyla satıcının ayıba ve zapta karşı tekeffül borcundaki, kiraya verenin teslim borcundaki, konaklama, garaj ve otopark ve benzeri yerleri işletenlerin yapacağı sözleşmelerdeki, Karayolları Trafik Kanunu'ndan kaynaklanan sorumluluklardaki ve paket tur sözleşmelerindeki sorumsuzluk anlaşmalarına ilişkin özel hükümler açıklanmıştır. Ayrıca bu özel sınırlamalara ilişkin Yargıtay kararlarından örnekler verilerek ikinci bölüm tamamlanmıştır. Çalışmamızın üçüncü bölümünde sorumsuzluk anlaşmalarının geçersizliği, kesin hükümsüzlük ve yazılmamış sayılma başlıkları altında açıklanmıştır. İlk olarak sorumsuzluk anlaşmasının, Türk Borçlar Kanunu'nun 27. maddesinde düzenlenen sınırlara aykırı olması üzerine durulmuş ve kesin hükümsüzlük yaptırımı açıklanmıştır. Uygulamada sorumsuzluk anlaşmaları genellikle genel işlem koşullarıyla düzenlendiğinden, sorumsuzluk anlaşmalarının yazılmamış sayılması başlığı altında öncelikle genel işlem koşullarına ilişkin açıklamalar yapılmıştır. Bu kapsamda sorumsuzluk anlaşmasının genel işlem koşulları ile düzenlenmesi halinde hüküm ve sonuç doğurabilmesi için gerekli koşullara yer verilmiştir. Ardından sorumsuzluk anlaşmalarının yazılmamış sayılma yaptırımı açıklanmış ve yazılmamış sayılma yaptırımına ilişkin öğretideki farklı görüşlere yer verilmiştir. Son olarak genel işlem koşullarıyla düzenlenen sorumsuzluk anlaşmaları hakkında kesin hükümsüzlük yaptırımının uygulanacağı durumlar açıklanmıştır. Çalışmamızın üçüncü bölümünün son kısmında ise sorumsuzluk anlaşmalarının geçersizliğinin sonuçları açıklanmıştır. Öncelikle bir bütün halinde sorumsuzluk anlaşmalarının geçersiz olmasından bahsedilmiştir. Ardından sorumsuzluk anlaşmasının yan anlaşma şeklinde düzenlenmesi durumunda geçersizliğinin asıl sözleşmeye etkisi açıklanmıştır. Devamında ise yan anlaşma şeklinde düzenlenen sorumsuzluk anlaşmasının geçersizliği halinde borçlunun sorumluluğunun nasıl belirleneceğinden bahsedilmiştir. Sorumsuzluk anlaşmasının genel işlem koşullarıyla düzenlenmesi durumunda ise aynı şekilde önce geçersizliğin asıl sözleşmeye etkisinden bahsedilmiştir. Ardından da genel işlem koşullarıyla düzenlenen sorumsuzluk anlaşmasının geçersizliği halinde borçlunun sorumluluğunun nasıl belirleneceği açıklanarak çalışmamız sonlandırılmıştır.
Özet (Çeviri)
Non-liability agreements in Turkish law provide the debtor with the opportunity to partially or completely prevent its liability arising from its non- obligatory behavior with a prior agreement. However, this opportunity has not been regulated unlimitedly and has been limited by various provisions by the legislator. The purpose of the legislator's limitation of non-liability agreements is to protect the creditor and to ensure public order. Because in ordinary debt relations and in the ordinary course of life, it is not a behavior to be expected from the creditor to accept a non-liability agreement, which will have negative consequences in the future, without gaining any counter-benefit. However, in practice, creditors, who are economically and socially weaker, accept the non-liability agreement without understanding its terms and consequences and almost never think about it. As a matter of fact, the legislator has limited non-liability agreements by taking this fact into account. The reason why the legislator limits the non-liability agreements is to eliminate the uncertainty that the creditor will face with the agreement of non- liability. Because, when the non-liability agreement was drawn up, no breach of debt occurred and the creditor was not harmed. Therefore, the creditor draws up a non- liability agreement without knowing her/his loss and the right to compensation in this context, and to relieve the debtor from liability. For this reason, the legislator has limited non-liability agreements with general and special provisions. In our study, the limits of non-liability agreements, the invalidity of non-liability agreements that do not comply with these limits, and the results of the invalidity are tried to be explained. The first section of our study is divided into two subheadings, the concept of non-liability agreement and the nature of non-liability agreement. In the first sub- title, the concepts of liability and non-liability are explained so as to be able to define the non-liability agreement first, and then the definition of the non-liability agreement is made. Within the scope of the definition of the non-liability agreement, the non-liability agreements in the narrow and broad sense and the terminology of the non-liability agreement are explained. Then, the purpose of the non-liability agreements is explained, and then the principle of freedom of will, which is the legal basis of the non-liability agreements, and the freedom of contract are mentioned. In the second sub-title of the first section of our study, the nature of the non- liability agreement is mentioned. First of all, the establishment of the non-liability agreement, which is a bilateral contract, is explained, and the special situations regarding the establishment of the non-liability agreement are mentioned. In particular, the establishment of non-liability agreement through silence, its establishment with general transaction conditions, and its establishment by publication are explained, and different views on these issues are included. Afterwards, the legal nature, form, and types of the non-liability agreement are explained respectively. In our study, the types of non-liability agreements are divided into two as non-liability agreements that completely eliminate the liability of the debtor and limit the liability of the debtor. In order to explain the types of non-liability agreements that limit the liability of the debtor, examples are given from current loan agreements used by banks and Supreme Court decision. In the last part of the first section of our study, non-liability agreements are compared with similar legal institutions, and it is drawn attention to the similarities and differences between them. In the second section of our study, the limits of non-liability agreements are explained. The second section is divided into two sub-headings: general and special limits of non-liability agreements. While explaining the general limits of non-liability agreements, only the limits regulated in Articles 115 and 116 of the Turkish Code of Obligations are mentioned. In this context, the general limits of the non-liability agreements are examined in accordance with the law systematically, by dividing them into two as non-liability agreements for the debtor's own actions and the debtor's non-liability agreements for the actions of the assisting person. The limits regulated in Article 27 of the Turkish Code of Obligations, which find execution in all contract law, are explained under the title of invalidity of non-liability agreements in the third section. Within the scope of the general limits of the non-liability agreements, the non-liability agreements for the debtor's own actions are divided into two: gross negligence and slight negligence. Subsequently, the special cases here are mentioned and exemplified by the Supreme Court decisions. Under the title of agreements of non-liability of the debtor for the actions of the assisting person, first of all, the necessary conditions for the liability of the debtor for the actions of the assisting person are explained. Then, the legal basis of the liability for the actions of the assisting person is mentioned, and the differences between the liability of the debtor from the assisting person and the liability of the employer are presented. Afterwards, the concept of the assisting person is explained, the framework of this concept is drawn, and the situations that are not considered as assisting persons are mentioned. Finally, the agreement and exception of non- liability for the actions of the assisting person are explained. Under the title of special limits of non-liability agreements, special provisions of the legislator regarding non-liability agreements in some contract types are included. Under this title, first of all, the conflict of laws and the problem of implementation between the general provisions and special provisions in Articles 115 and 116 of the Turkish Code of Obligations are mentioned. Then, the specific provisions regarding the non-liability agreements arising from the Highway Traffic Law and the package tour agreements in the contracts to be made by the operators of accommodation, garages and parking lots, and similar places, respectively, in the seller's debt of guarantee against defect and seizure, in the delivery debt of the lessor, are explained. In addition, the second section is completed by giving examples from the Supreme Court decisions regarding these special limitations. In the third section of our study, the invalidity of non-liability agreements is explained under the headings of final invalidity and being deemed unwritten. First of all, it is emphasized that the non-liability agreement is against the limits set in Article 27 of the Turkish Code of Obligations, and the sanction of nullity is explained. Since non-liability agreements are generally regulated with general transaction conditions in practice, first of all, explanations regarding the general transaction conditions are made under the title of being deemed unwritten of the non- liability agreements. In this context, the necessary conditions are included in order for the non-liability agreement to be valid and result in the event that it is regulated with the general transaction conditions. Then, the sanction of being deemed unwritten for non-liability agreements is explained and different views in the doctrine regarding the sanction of being deemed unwritten are included. Finally, the situations in which the sanction of nullity will be applied for the non-liability agreements regulated with the general transaction conditions are explained. In the last part of the third section of our study, the results of the invalidity of the non-liability agreements are explained. First of all, the invalidity of non-liability agreements as a whole is mentioned. Then, the effect of its invalidity on the main contract in case the non-liability agreement is arranged as a subsidiary agreement is explained. Afterwards, it is mentioned how the liability of the debtor will be determined in case of invalidity of the non-liability agreement, which is arranged as a subsidiary agreement. In the case that the non-liability agreement is regulated with the general transaction conditions, the effect of the invalidity on the main contract is mentioned in the same way. Then, our study is concluded by explaining how the liability of the debtor will be determined in case of invalidity of the non-liability agreement regulated by the general transaction conditions.
Benzer Tezler
- Yardımcı kişi eylemlerine yönelik yapılan sorumsuzluk anlaşmaları
Non-liability agreement for the actions of auxiliary person
HAKAN KORKMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
HukukBahçeşehir ÜniversitesiÖzel Hukuk Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ GÜLEN SİNEM TEK
- Türk Borçlar Kanunu çerçevesinde yardımcı kişilerin fiillerinden sorumluluğun sınırlandırılması ve kaldırılması
Methods of limiting and removal damages of cooperative person under Turkish Code of Obligations
MELİH ARSLAN
- Yardımcı kişilerin eylemlerine ilişkin sorumsuzluk anlaşmaları
Contracts including exemption claues for associate's acts
MUSTAFA MÜCAHİT MEHEL
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
HukukAnkara ÜniversitesiÖzel Hukuk (Medeni Hukuk) Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SÜLEYMAN YILMAZ