Üstbilişler, nörotisizm, stres ve tekrarlayıcı düşünmenin psikolojik zorlanma üzerindeki rolü: İstanbul Üniversitesi örnekleminde prospektif bir çalışma
The role of metacognitions, neuroticism, stress, and perseverative thinking on psychological distress: A prospective study in a sample from Istanbul University
- Tez No: 825658
- Danışmanlar: PROF. DR. HANİFE ÖZLEM SERTEL BERK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Psikoloji, Psychology
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Psikoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 237
Özet
Gelişimsel açıdan beliren yetişkinlik dönemi içinde yer alan üniversite öğrencileri gerek üniversite yaşamında karşılaştıkları stresörler gerekse içsel psikolojik faktörlere bağlı olarak gelişebilen psikolojik zorlanma düzeyleri açısından bir risk grubu olarak öne çıkmaktadır. Son yıllarda yapılan çok sayıda araştırma, üniversite öğrencileri arasında başta kaygı ve depresyon olmak üzere psikolojik sorunların görülme oranlarının oldukça yüksek olduğuna işaret etmektedir. Buna karşın, psikolojik sağlık sorunları yaşayan öğrencilerin yalnızca küçük bir yüzdesinin üniversite sağlık hizmetlerinden yararlandığı gözlenmektedir. Dolayısıyla bu popülasyona yönelik önleyici psikolojik müdahalelerin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması kritik bir önem taşımaktadır. Mevcut müdahalelerde daha çok bilişsel davranışçı yaklaşıma dayalı stratejilerin kullanıldığı ancak etkinlik düzeylerinin görece sınırlı ve değişken olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, psikolojik sorunları açıklamada ve müdahalede üstbilişleri merkeze alan metakognitif kuram ve bu kurama dayalı geliştirilen metakognitif terapi son dönemlerde yenilikçi ve umut verici bir yaklaşım olarak öne çıkmaktadır. Özellikle son yıllarda metakognitif kuramının önermelerini ve kurama dayalı geliştirilen metakognitif terapinin etkinliğini destekleyen çalışmaların sayısı hızla artmaktadır. Öte yandan, bu kuramın dayandığı kendini-düzenleyen yürütücü işlev modelinde öne sürülen temel yapıların (üstbilişler, bilişsel dikkat sendromu) sağlık sonuçları üzerindeki rolü ve etki mekanizmaları farklı psikolojik yapılarla (örn., kişilik, stres) ilişkisi bağlamında test edilmeye devam etmektedir. Psikolojik sorunlarla ilişkileri daha önceki çalışmalarda gösterilen nörotisizm ve stresin üstbilişsel süreçlerle bağlantısı ve bir arada ileriye dönük psikolojik sağlık sonuçları üzerindeki etkileri yeterince aydınlatılmış değildir. Bu bağlamda mevcut çalışmanın temel amacı, beliren yetişkinlik dönemindeki üniversite öğrencilerinde üstbilişler, nörotisizm, güncel yaşam deneyimleri, tekrarlayıcı düşünme, algılanan stres ve psikolojik zorlanma (somatizasyon, anksiyete ve depresyon belirtileri) arasındaki ilişkileri metakognitif kuramın öngörüleri doğrultusunda önerilen yapısal bir model içerisinde incelemektir. Çalışmanın katılımcılarını, 2018-2019 akademik yılında İstanbul Üniversitesi'nin çeşitli fakülte ve bölümlerinde öğrenim gören üniversite öğrencileri oluşturmaktadır. Uygulama aşamasına geçmeden önce gerekli etik izinler alınmıştır. Prospektif araştırma deseni kullanılan bu çalışmada katılımcılardan üç ay ara ile iki kez ölçüm alınmıştır. Veri toplama araçları olarak Eysenck Kişilik Anketi-Gözden Geçirilmiş Kısaltılmış Formu, Üniversite Öğrencilerinin Güncel Yaşam Deneyimleri Envanteri, Algılanan Stres Ölçeği, Perseveratif Düşünme Ölçeği, Üstbilişler Ölçeği-30, Hasta Sağlık Ölçeği-Somatik, Anksiyete ve Depresif Semptomlar (HSÖ-SADS) ve sosyodemografik özellikler ile genel sağlık durumu hakkında bilgilere ulaşmak için Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. İlk ölçüm zamanında 698'i kadın (%77.2) ve 206'sı erkek (%22.8), toplam 904 kişi (Yaş Ort.= 20.45, SS= 1.84); ikinci ölçüm zamanında ise 340'ı kadın (%84.2) ve 64'ü erkek (%15.8), toplam 404 kişi (Yaş Ort.= 20.85, SS= 1.86) ölçekleri tamamlamıştır. Araştırmanın hipotezlerini test etmek için yapısal eşitlik modeli (YEM) analizleri yapılmıştır. YEM analizleri sonucunda üstbilişler, nörotisizm, güncel yaşam deneyimleri, tekrarlayıcı düşünme, algılanan stres ve psikolojik zorlanma arasındaki ilişkilere dair önerilen yapısal model kısmen doğrulanmıştır. Bulgular, sırasıyla tekrarlayıcı düşünme ve algılanan stresin, nörotisizm ile psikolojik zorlanma arasındaki ilişkide tam aracılık; üstbilişler ve güncel yaşam deneyimlerinin psikolojik zorlanma üzerindeki yordayıcı etkilerinde ise tam aracılık değil kısmi aracılık gösterdiğini ortaya koymuştur. Elde edilen mevcut araştırma bulguları, literatür ışığında tartışılmış ve gelecek çalışmalar için önerilerde bulunulmuştur. Mevcut araştırma sonuçlarının üniversite öğrencilerinde psikolojik sağlık ve iyi oluşu arttırmayı hedefleyen önleyici müdahaleler açısından yol gösterici olacağı düşünülmektedir.
Özet (Çeviri)
University students, who are in the developmentally emerging adulthood period, stand out as a risk group in terms of the levels of psychological distress that may develop due to both the stressors they experienced in university life and internal psychological factors. A large number of recent studies indicate that the prevalence of psychological problems, especially anxiety and depression, is quite high among university students. However, it is observed that only a small percentage of students with mental health problems utilize university health services. Therefore, the development and promotion of preventive psychological interventions for this population is of critical importance. Among the existing interventions, strategies based on the cognitive behavioral approach are mostly used, but their effectiveness levels are relatively limited and variable. However, metacognitive theory, which focuses on metacognitions in explaining and intervening psychological problems, and metacognitive therapy developed based on this theory have come to the fore as an innovative and promising approach in recent years. Especially recently, the number of studies supporting the predictions of metacognitive theory and the effectiveness of metacognitive therapy developed based on the theory has been increasing rapidly. On the other hand, the role and mechanisms of effect of the basic constructs (metacognitions, cognitive attentional syndrome) proposed by the theory on health outcomes continue to be tested in the context of their relationship with different psychological constructs (e.g., personality, stress). The links between neuroticism and stress, which have been shown to be associated with psychological problems in previous studies, and metacognitive processes and their combined effects on prospective health outcomes has not been sufficiently enlightened. In this context, the main purpose of the current study is to investigate the relationships between metacognitions, neuroticism, current life experiences, perseverative thinking, perceived stress, and psychological distress (somatic, anxiety, and depressive symptoms) in university students in a period of emerging adulthood, within a structural model proposed in line with the predictions of metacognitive theory. The participants of the study consisted of university students studying in various faculties and departments of Istanbul University during the 2018-2019 academic year. Necessary ethical permissions were obtained before the implementation phase. In this study, which used a prospective research design, measurements were taken from the participants twice at three-month periods. The Eysenck Personality Questionnaire-Revised/Abbreviated Form, the Inventory of College Students' Recent Life Experiences, the Perseverative Thinking Questionnaire, the Metacognitions Questionnaire-30, The Patient Health Questionnaire-Somatic, Anxiety, and Depressive Symptoms (PHQ-SADS), and the Personal Information Form to obtain information about sociodemographic characteristics and general health status were used as as self-report data collection tools. In the first and second data collection periods, 340 were female (%84.2) and 64 were male (%15.8), a total of 404 participants (Mean Age= 20.85, SD= 1.86) completed the scales. Structural equation modeling (SEM) analyses were conducted to test the main hypotheses of the study. As a result of SEM analyses, the proposed structural model of the relationships between metacognitions, neuroticism, recent life experiences, perseverative thinking, perceived stress, and psychological distress was partially confirmed. The findings revealed that perseverative thinking and perceived stress fully mediated the relationship between neuroticism and psychological distress, while metacognitions and recent life experiences partially mediated the predictive effects of neuroticism and psychological distress, respectively. The current research findings were discussed in the light of the relevant literatüre, and suggestions were made for future studies. It is thought that the results of the research will be guiding in terms of preventive interventions aiming to increase psychological health and well-being in university students.
Benzer Tezler
- Patolojik endişenin yordanmasında algılanan ebeveyn tutumları, kişilik özellikleri, üstbilişler ve belirsizliğe tahammülsüzlük arasındaki ilişkilerin incelenmesi
An examination of the relationships between perceived parental attitudes, personality traits, metacognitions and intolerance of uncertainty as the predictors of pathological worry
DUYGU UZUN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
PsikolojiDokuz Eylül ÜniversitesiPsikoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ADVİYE ESİN YILMAZ SAMANCI
- Bireylerin medya tercihleri ile kişilik özellikleri ve üstbilişleri arasındaki ilişki
The relationship between personality traits, metacognitions and media preferences
AYŞEGÜL GACAL
- Sağlık anksiyetesini yordayan bilişsel ve üstbilişsel faktörler
Cognitive and metacognitive factors in predicting health anxiety
SİDAR KIRAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
PsikolojiDokuz Eylül ÜniversitesiPsikoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. A. ESİN YILMAZ SAMANCI
- Üstbilişler, meta-endişe, bilişsel dikkat kilitlenmesi sendromu, anksiyete, çocukluk çağı olumsuz yaşantıları ve mükemmeliyetçilik ilişkilerinin incelenmesi
The investigation of the relationships between metacognitions, meta-worry, cognitive attentional syndrome, anxiety, adverse childhood experiences and perfectionism
ÖZÜM FIRAT
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Psikolojiİstanbul Kent ÜniversitesiPsikoloji Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ANIL GÜNDÜZ
- Üstbilişler ve psikolojik belirtiler arasındaki ilişkide yaşantısal kaçınma stratejilerinin aracı rolünün incelenmesi
Investigating the mediator role of experiential avoidance strategies in the relationship between metacognitions and psychological symptoms
JÜLİDE CEREN YILDIRIM
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
PsikolojiMaltepe ÜniversitesiPsikoloji Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ BAŞAK BAHTİYAR