Geleceğin kentlerinde kamusal açık alan tasarım niteliklerinin değerlendirilmesi

Evaluation of public open space design qualities in cities of the future

PDF İndir

Tez No: 827032
Yazar: BÜŞRA KILIÇDAĞ
Danışmanlar: PROF. DR. MEHMET OCAKÇI
Tez Türü: Yüksek Lisans
Konular: Mimarlık, Şehircilik ve Bölge Planlama, Architecture, Urban and Regional Planning
Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
Yıl: 2023
Dil: Türkçe
Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
Ana Bilim Dalı: Kentsel Tasarım Ana Bilim Dalı
Bilim Dalı: Kentsel Tasarım Bilim Dalı
Sayfa Sayısı: 167

Özet

İnsanların, toplum ve çevre ile iletişim ve etkileşim kurduğu, yeni deneyimler kazandığı, toplum duygusunu hissettiği mekân olarak kamusal açık alanlar; sosyal, kültürel, politik, psikolojik ve mimari açılımları barındıran çok bileşenli bir olgudur. Kentsel yaşam içerisinde birey-toplum arasındaki ilişkinin fiziksel çevre tarafından desteklendiği bu alanlar dinamik bir sosyo-mekânsal yapıya sahiptir. Temelde bireyler gereksinim ve beklentileri doğrultusunda kamusal açık alanlar ile etkileşim kurmakta ve mekânın biçimlenmesini de bu doğrultuda etkilemektedirler. Kamusal açık alanlarda kullanıcıların bu iletişim ve etkileşimi kurması, kentsel mekânın örüntülerini algılayabilmeleri, benimseyebilmeleri ve kullanabilmeleri ise mekânın nitelikleri ile doğrudan ilişkilidir. Literatürde kamusal açık alanların tasarımlarının sosyo-mekânsal yapısında etkili olarak kullanıcıların bu mekanlara ilgi duymasını sağlayan, yönlendiren ve kullanımını teşvik eden birçok tasarım niteliği bulunmaktadır. Tasarım çalışmalarında etkili olan bu nitelikler birbirini tamamlamakta ve hatta bazı niteliklerin yarattığı etki başka bir niteliği şekillendirerek bir ilişki ağı sistemi kurmaktadır. Bu alanlar, tasarım niteliklerinin bir arada ve doğru ilişkiler çerçevesinde değerlendirilmesiyle anlamlı hale gelmekte ve başarılı olmaktadır. Kamusal açık alanlar, tarihsel süreçte teknolojik gelişmelerin etkisiyle sosyo-mekânsal yapılarında önemli dönüşümler geçirmiş ve bunun sonucunda mekân tasarımına ait kavramlar da gelişmiş ve değişmiştir. Özellikle Endüstri Devrimi sonrasında gelişen teknolojilerin yarattığı katalizör etkisi, kamusal açık alanların dönüşüm sürecine hızlanan bir ivme kazandırmıştır. Bu süreçte, teknolojinin etkisi ile toplum yapısında gerçekleşen her değişim kamusal açık alanları değiştirmiş, bu alanlar değişirken de toplumu dönüştürmüştür. Bu bağlamda teknoloji-toplumsal yaşam-kamusal açık alanlar arasında simbiyotik bir ilişki olduğu anlaşılmaktadır. Kamusal açık alan ve teknoloji ilişkisi, toplumun iletişim, etkileşim ve deneyim süreçlerini etkilemekte ve bu ilişkinin doğru bir şekilde ele alınmaması bu alanların kullanıcılar tarafından tercih edilmemesine sebep olabilmektedir. Bunun sonucunda ise kamusal açık alanlardaki toplumsal yaşam olumsuz etkilenebilmektedir. Ancak kamusal açık alanlar, kent içerisinde toplumsal yaşam kalitesinin sağlanmasında kritik bir rol oynamaktadır. Özellikle son dönemde yaşanan pandemi süreci, bu alanların toplumsal yaşamdaki önemini bir kez daha vurgulamış ve insanların fiziksel çevre ve sosyal etkileşime olan gereksinimlerini hatırlatmıştır. Günümüzde kamusal açık alanlarda toplumsal etkileşimin desteklenmesi, teknoloji etkisiyle farklılaşan kullanıcı gereksinimlerinin başarılı bir şekilde karşılayabilmesine bağlıdır. Bu da ancak teknolojik gelişmeler doğrultusunda oluşan yöntemleri, teknikleri anlamak, değerlendirmek ve mekânın tasarım aşamasından uygulama aşamasına kadar kullanmakla sağlanabilir. Tasarım sürecinde mekân tasarım niteliklerinin temel alınmasının ise inovatif ve çağdaş bir yaklaşımı beraberinde getireceği öngörülmektedir. Bu yaklaşım gelecek tasarımlarında kullanıcı gereksinimlerini karşılamayı hedefleyen, teknolojiyle entegre edilmiş, işlevsel ve estetik açıdan zengin mekanların ortaya çıkmasında önemli bir katkı sağlayabilir. Aynı zamanda bu yaklaşım çerçevesinde gerçekleştirilen tasarım uygulamaları ve mekânsal düzenlemelerde mekân tasarım niteliklerine farklı boyutlar kazanmasında da etkili olabilir. Bu doğrultuda, son dönemde gelişen teknolojilerin doğru bir şekilde ele alınması ve kamusal açık alan tasarımlarında yaratacağı etkinin analiz edilmesi gereklidir. Bu kapsamda tez çalışmasının amacı; yeni gelişen teknolojiler ve kullanıcı gereksinimleri doğrultusunda geleceğin kamusal açık alanlarında etkili mekân tasarım niteliklerini belirlemek ve bu niteliklerin önem/öncelik değerlerini saptayarak, gelecekteki tasarım çalışmaları için kavramsal bir çerçeve oluşturmaktır. Çalışmanın amacı doğrultusunda hipotez olarak; teknolojik gelişmelerle geleceğin kamusal açık alan tasarımlarında etkili mekân tasarım niteliklerinin anlamlarının farklı boyutlar kazanacağı ve bu doğrultuda önem/öncelik değerleri değişeceği savunulmaktadır. Bu hipotezin test edilmesi için öncelikle gelecek tasarım çalışmalarında kamusal açık alanların sosyo-mekânsal yapısında etkili tasarım niteliklerinin belirlenmesine yönelik literatür araştırmasında toplam 56 nitelik saptanmıştır. Bu nitelikler anlamsal açıdan benzerlik gösterenler dışarda bırakılacak şekilde bir kısmı alt nitelik olarak gruplanmış ve bu işlemin sonucunda birçok tasarım niteliğini kapsayan 6 temel nitelik ve 40 alt parametre belirlenerek çalışmanın modeli oluşturulmuştur. Belirlenen temel niteliklerden ikisi teknolojinin etkisiyle kamusal açık alanlarda oluşan sorunlardan yola çıkılarak tasarım niteliği olarak çalışmaya dahil edilmesi uygun bulunan kapsayıcılık ve ekolojik yaklaşım kavramları olup diğer nitelikler ise; imaj/imge oluşturma, çeşitlilik, okunabilirlik ve konfordur. Bu nitelikler son dönemde gelişen ve geleceği şekillendireceği öngörülen teknoloji başlıklarıyla ilişkili olarak ele alınmış niteliklerin anlamları farklı boyutlarda değerlendirilmiştir. Araştırmanın son aşamasında geleceğin kamusal açık alanlarında etkili olacağı belirlenen bu altı mekân tasarım niteliğinin hangilerinin ön planda değerlendirileceğini saptama amacıyla ANP (Analytic Network Process) metodu kullanılmıştır. Bu kapsamda mimar, peyzaj mimarı ve şehir planlama meslek gruplarından 44 uzmana ulaşılarak yöntem çerçevesinde hazırlanan değerlendirme çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda uzmanlardan elde edilen sonuç verileri ayrı ayrı Super Decisions yazılımına işlenerek çıkan sonuçların tutarlılık analizi gerçekleştirildikten sonra niteliklerin önem ağırlık değerleri belirlenmiştir. Bu değerler uzman katılımcılar arasında meslek ve unvanlarına göre kurulan çapraz ilişkiler bağlamında gruplanmış ve her grup için niteliklerin önem ağırlıkları ve oransal değerleri hesaplanmıştır. Çalışmanın sonucunda mekân tasarım nitelik anlamlarının gelişen teknolojilerin etkisiyle farklı boyutlar kazanabileceğinin yanı sıra yeni niteliklerin oluşabileceği ve bu niteliklerin önem ağırlıklarının ANP metodu kapsamında değerlendirilerek gelecek tasarım çalışmaları için kavramsal bir çerçeve oluşturabileceği görülmüştür. Bu kapsamda elde edilen sonuç bulgularına göre uzmanların dahil edildiği değerlendirme aşamasında kurulan iki çapraz ilişkide de benzer veri sonuçları ortaya çıkmış ve beklenildiği gibi gelecek tasarım çalışmaları için niteliklerin önem/öncelik değerlendirmesinde farklılaşmalar gözlemlenmiş ve çalışmanın hipotezi ispatlanmıştır. Buna göre kurulan iki çapraz ilişkiye ait bulgular incelendiğinde, teknolojin etkisi çerçevesinde çalışma kapsamına tasarım niteliği olarak dahil edilen ekolojik yaklaşım ve kapsayıcılık kavramlarının diğer niteliklerinden çok daha yüksek bir önem ağırlığında değerlendirildiği saptanmıştır. Bu bağlamda, çapraz ilişkilerde oransal değerler farklı olmasına rağmen, ilk üç sırada önceliklendirilen nitelikler aynıdır ve bu sıralama ekolojik yaklaşım, kapsayıcılık ve konfor şeklindedir. Öte yandan, imaj/imge niteliği ise önem/öncelikte en son sırada yer almanın yanı sıra oransal açıdan diğer niteliklere kıyasla oldukça düşük önem ağırlığında değerlendirildiği görülmüştür. Okunabilirlik ve çeşitlilik nitelikleri, iki çapraz ilişkide de dördüncü veya beşinci sıralarda yer almış ve oransal değerlere bakıldığında ise çeşitlilik niteliği biraz daha yüksek bir ağırlık değeri verilmiştir. Tez çalışmasında aynı zamanda teknolojinin etkisiyle tasarım niteliklerinin anlamlarının kazandığı farklı boyutlar ve önem/öncelik sıralaması bağlamında gelecek tasarımlarının kullanıcı gereksinimlerini ne ölçüde karşılanabileceği de incelenmiştir. Elde edilen sonuç bulguları, teknolojik gelişmelerin mekân tasarım nitelikleri kapsamında tasarım çalışmalarına ve mekânsal düzenlemelere entegre edilmesi ile kamusal açık alanlarda işlevsellik, estetik, kullanılabilirlik ve toplumsal gereksinimlere yönelik etkili çözümlerin geliştirilmesine olanak sağlayacağı yönündedir. Bunun yanı sıra teknolojinin kamusal açık alanlara entegrasyonu, sadece mekânın fiziksel özelliklerini değil, aynı zamanda toplumsal etkileşimi ve deneyimini de büyük oranda etkileyecektir. Bu bağlamda, geleceğin kamusal açık alanlarında teknolojinin etkisiyle ekolojik dengeyi koruyan, kullanıcıların gereksinimlerine daha iyi yanıt veren ve inovasyonun ön planda olduğu tasarımların gerçekleştirilebileceği anlaşılmaktadır. Bu kapsamda tüm teorik çerçeve ve değerlendirme çalışmasının, teknolojinin mekân tasarım niteliklerine olan etkisinin değerlendirilmesinde ve teknolojinin bu nitelikler çerçevesinde tasarım çalışmalarında ele alınmasıyla gelecek kamusal açık alan tasarımlarının nasıl şekillenebileceğine dair ilgili meslek gruplarına yararlı bir perspektif sunarak katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Özet (Çeviri)

As a place where people communicate and interact with society and the environment, gain new experiences, and feel a sense of community, public open spaces are a multi-component phenomenon that includes social, cultural, political, psychological, and architectural expansions. These areas have a dynamic socio-spatial structure where the interaction between the individual and society in urban life is supported by the physical environment. Individuals interact with public open spaces based on their needs and expectations, which influences the formation of space in this direction. The user should have access to environmental conditions in the public open space where they can sustain their life without experiencing any physiological, social, or psychological discomfort, and which provide the conditions to help them be productive in the activities they undertake. However, what needs to be emphasized here is that public open spaces not only fulfill individuals' functional requirements. Users in these spaces are also seeking fulfillment for needs such as cognitive and aesthetic aspects, in addition to their basic requirements. In the satisfaction of these user needs within public open spaces, the qualities of the space play a direct role in their communication and interaction with the environment, their ability to perceive the patterns of urban space, as well as their capacity to embrace, adopt, and utilize them. There are numerous design qualities in the literature that enable users to be interested in, direct, and encourage the use of public open spaces in the socio-spatial structure of their designs. These qualities, which are successful in design studies, complement one another. In fact, the impact some qualities have on other qualities shapes them and creates a relationship network system. Each quality within this network of relationships not only contributes to shaping the form and identity of the space but also plays a significant role in facilitating successful space design that supports user satisfaction during the design processes. By evaluating the design qualities together and within the framework of correct relationships, these areas become meaningful and successful. With the impact of technological advancements throughout history, public open spaces have undergone significant changes in their socio-spatial structures, and as a result, the concepts of space design have also evolved and changed. The transformation of public open spaces has been accelerated by the catalyst effect produced by the technologies developed, particularly after the Industrial Revolution. Every change in the structure of society caused by technology has changed public open spaces, and these spaces have transformed society as they change. In this context, it is understood that there is a symbiotic relationship between technology, social life, and public open spaces. The relationship between public open space and technology affects the communication, interaction, and experience processes of society, and if this relationship is not handled correctly, these areas may be avoided by users. As a result, social life in public open spaces may suffer. Information and communication technologies, which emerged recently and continue to evolve rapidly today, have influenced the shift of communication between individuals to digital platforms, causing significant differences in the form and functioning of public open space life. Especially while technology offers a life independent of space, it is very difficult to say that the public open spaces developed in unhealthy cities left over from the industrial society have achieved sufficient success in meeting the requirements of the information society. This situation may cause these spaces to lose their meaning in the face of the attractiveness of the virtual world. Because users can access information at any time and from any location using digital technologies, the perception of distance has changed and the boundaries of space have blurred. This situation has resulted in a paradigm shift in how people perceive social life in public open spaces and the events that occur in this life. In this context, as a result of the physical space's inability to achieve sufficient success in adapting to these developments, the routes taken and the time spent by users in the space began to change, and face-to-face communication in public open spaces gradually decreased. Public open spaces, on the other hand, play an important role in ensuring the quality of social life in the city. The recent pandemic process, in particular, has highlighted the importance of these areas in social life and reminded people of their needs for physical environment and social interaction. Today, the promotion of social interaction in public open spaces is dependent on the successful fulfillment of user needs that vary with the effect of technology. This can only be accomplished by comprehending and evaluating the methods and techniques developed in response to technological advancements and applying them from the design stage of the space to the application stage. It is predicted that using space design qualities as a basis in the design process will result in an innovative and modern approach. This approach has the potential to make a significant contribution to the emergence of functional and aesthetically rich spaces that are integrated with technology and aim to meet user needs in future designs. It can also be useful in gaining different dimensions to space design qualities in design applications and spatial arrangements performed within the framework of this approach. In this regard, it is critical to address recent technological developments (digital twin, internet of things, metaverse and VR&AR etc.) and assess their impact on public open space designs. The aim of this thesis study is to determine the effective space design qualities in future public open spaces in accordance with new developing technologies and user requirements, as well as to establish a conceptual framework for future design studies by determining the importance/priority values of these qualities. As a hypothesis in line with the aim of the study; it is argued that the meanings of effective space design qualities will gain different dimensions in the public open space designs of the future with technological developments and accordingly, the importance/priority values will change. To test this hypothesis, a total of 54 qualities were identified in the literature to determine the effective design qualities in the socio-spatial structure of public open spaces in future design studies. At the same time, the concepts of“inclusiveness”and“ecological approach”have been included in the study as space design qualities based on the current problems arising due to technological developments in these areas. In this context, a total of 56 design qualities were grouped as sub- parameters to represent different features in public open space designs, and as a result of this process, the model of the study was formed by determining 6 basic qualities and 40 sub-parameters covering many design qualities. The concepts of inclusiveness and ecological approach, which are considered appropriate to include in the study as a design quality based on the problems that occur in public open spaces as a result of technology, are two of the basic qualities identified, and other qualities are imageability, legibility, comfort, and diversity. These qualities have been discussed in relation to recent technology titles that are expected to shape the future, and the meanings of the qualities have been evaluated across multiple dimensions. The ANP (Analytic Network Process) method was used in the final stage of the research to determine which of these six space design qualities, which were determined to be effective in future public open spaces, would be evaluated in the foreground. In this context, first of all, an information sheet was prepared, which includes an information section containing the technological developments that are predicted to shape the future according to the literature (internet of things, cloud computing and digital twin technologies, metaverse & augmented reality (AR), virtual reality (VR) technologies; artificial intelligence and robotics; smart materials and 4D printing technology) and short definitions of the qualities evaluated within the scope of the study within the framework of these technologies in relation to the sub-parameters, the pairwise comparison scale within the scope of the method and the evaluation form in which each of the 6 qualities is compared with the other quality. The evaluation study prepared within the framework of the method was carried out by reaching 42 experts from the professional groups of architect, landscape architect and urban planning.The cross-correlations among the expert participants according to their age, professions, and titles were separately entered in the Super Decisions software in accordance with the data obtained within the parameters of the study, and the importance weights of the qualifications were determined after the consistency analysis of the outcomes. As a result of the study, it was discovered that the meanings of spatial design qualifications can gain different dimensions as a result of developing technologies, as well as new qualifications can be formed, and the importance weights of these qualifications can be evaluated using the ANP method, forming a conceptual framework for future design studies. According to the results obtained in this context, similar data results were obtained in the two cross-correlations established at the evaluation stage where the experts were included, and as expected, differences were observed in the importance/priority evaluation of the qualities for future design studies, and the hypothesis of the study was proven. When the findings of the two cross-relationships established according to the result findings are examined, it is determined that the concepts of ecological approach and inclusiveness, which are included in the scope of the study as design qualities, are evaluated with a much higher importance weight than the other qualities. In this context, although the proportional values are different in all cross-relationships, the top three prioritized qualities are the same and this order is ecological approach, inclusiveness, and comfort. On the other hand, the imageability attribute not only ranks last in importance/priority but also has a significantly lower value in proportional terms compared to the other qualities. Legibility and diversity qualities are ranked fourth or fifth in all two cross-relationships. In terms of proportional values, the diversity quality has a slightly higher weight value. In the study, the extent to which the user needs of future designs can be met in the context of different dimensions and importance/priority ranking that the meanings of design qualities have gained with the effect of technology was also examined. The results obtained here are that the integration of technological developments into design studies and spatial arrangements within the scope of space design qualities will enable the development of effective solutions for functionality, aesthetics, usability and social needs in public open spaces. In addition, the integration of technology in public open spaces will greatly affect not only the physical characteristics of the space, but also the social interaction and experience. In this context, the study particularly emphasises the critical role of technology in space design and the changing needs of society. In conclusion, this study illustrates how technological advancements can revolutionize the design of public open spaces, underscoring the critical significance of design qualities in this transformative process. The study's findings emphasize the essential role that design qualities play in facilitating the effective and efficient integration of emerging technologies into future research on public open space design. In this context, it is understood that in the future, with the effect of technology, designs that protect the ecological balance, respond better to the needs of users and prioritise innovation in the design of public open spaces can be realised. All theoretical frameworks and evaluation studies will be helpful in this context for evaluating the impact of technology on space design qualities, and using technology in design works based on these qualities will give relevant professional groups an insightful view on how future public open space designs can be shaped.

Benzer Tezler

Tez No
864852
Kamusal açık alanlarda değişen mikro iklim koşulları ve dış mekân termal konfor: Taksim Meydanı ve Gezi Parkı örnekleri
Changing microclimatic conditions and outdoor thermal comfort in public open spaces: Examples of Taksim Square and gezi park
EDA HAFIZOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Meteoroloji İstanbul Teknik Üniversitesi
Kentsel Tasarım Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÜLDEN DEMET ORUÇ ERTEKİN
Tez No
772018
Tüketim kültürü değişimi bağlamında işlevini yitiren/ölü alışveriş merkezlerinin değerlendirilmesi
Evaluation of dead malls in the context of consumption cultural change
EDA VELİBAŞOĞLU
Doktora
Türkçe
2022
Mimarlık İstanbul Teknik Üniversitesi
Mimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜLÇİN PULAT GÖKMEN
Tez No
843939
Adaptive sustainable reuse of a post-industrial area with a biophilic approach: 'Green museum' evaluation applying virtual reality technology
Post-endüstriyel bir alanın biyofilik yaklaşım ile uyarlanabilir-sürdürülebilir yeniden kullanımı: Sanal gerçeklik teknolojisi ile değerlendirilen 'yeşil müze'
MAHTAB AHMADI KABIR
Yüksek Lisans
İngilizce
2023
Mimarlık İstanbul Teknik Üniversitesi
Kentsel Tasarım Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ EREN KÜRKÇÜOĞLU
Tez No
611252
Kamusal mekan olarak kent parklarının sosyal yaşam ve yer oluşturma açısından önemi - İzmir – Kültürpark örneği
The significance of urban parks as public spaces in terms of social life and placemaking - İzmir - Kültürpark case
FERİDE ÖYKÜ ÇALLI
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Şehircilik ve Bölge Planlama Dokuz Eylül Üniversitesi
Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EMİNE İPEK ÖZBEK SÖNMEZ
Tez No
238962
Günümüz alışveriş kavramında değişme olgusu ve bu olgunun alışveriş merkezi tasarım ilkeleri üzerindeki belirleyici etkilerinin irdelenmesi: İstanbul kenti modeli
The change phenomenon in the current shopping concept and the significative effects of this phenomenon on design principles of shopping malls: Model of Istanbul city
MAHİ İREM AKSOY
Yüksek Lisans
Türkçe
2009
Mimarlık Yıldız Teknik Üniversitesi
Mimarlık Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. İBRAHİM BAŞAK DAĞGÜLÜ

Geri Dön