Urban agriculture site selection in Beylikduzu, İstanbul
İstanbul Beylikdüzü'nde kentsel tarım alan seçimi
- Tez No: 830209
- Danışmanlar: PROF. DR. TURGAY KEREM KORAMAZ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Şehircilik ve Bölge Planlama, Urban and Regional Planning
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: İngilizce
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Kentsel Planlama Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 178
Özet
Dünya nüfusunun büyük çoğunluğunu oluşturan kentsel alanlarda nüfus artışıyla birlikte gıdaya yönelik talepte ciddi bir yükselme yaşanmaktadır. Gıda üretiminin temel kaynağı olan tarım alanları, sınırlı bulunmaları sebebiyle bu talebe cevap vermede yetersiz kalabilmektedir. Ayrıca kentsel büyüme ile birlikte bu alanlar ciddi baskılarla karşı karşıyadır. Diğer taraftan gıdaya erişim ve bu erişimin sürekliliği yıllar boyunca gıda güvencesi kavramının konusu olmuştur. Bugün mevcut gıda sistemi ele alındığında ekonomik ve sosyal etkilerinin yanı sıra ekolojik etkiler ve iklim değişikliği de karşılaştığı görülmektedir. Bu durum gıdanın farklı disiplinler tarafından ele alınmasına ve tartışılmasına sebep olmuştur. Kent ve gıda ilişkisine bakıldığında gıdanın şehir ve bölge planlama disiplininin konu alanlarından biri olarak görülse de geleneksel planlama yaklaşımında gıda kırsal alanla özdeşleşmiştir. Bu durum kentleri gıda sisteminde tüketici konumuna getirmiştir. Bugün sürdürülebilirlik ve iklim tartışmaları ile kentlerin krizlere karşı dayanıklılığının artırılması yaklaşımı gıdanın kentler üzerinden ele alınması gerektiğini göstermiştir. Bu bağlamda kapsamlı ve hedefe yönelik gıda yaklaşımları gerekmektedir. Kentsel mekanda gıda üretimi ise kentsel tarım ile sağlanmaktadır. Kentsel tarım yerel ölçekte sürdürülebilir, güvenli ve adil gıda sistemlerini desteklerken yerel düzeyde ekonomik gelişimi desteklemekte, sosyal içerme ve sağlık güvenliği konusunda destek olmakta ve ekolojik ve çevresel sorunların bertarafında katkıda bulunmaktadır. Bu çalışma bahsedilen bütün bu durumlar karşısında yerel ölçekte gıdanın nasıl ele alınabileceğini incelemektedir. Çalışma bir kentsel sistem olarak gıdanın şehir ve bölge planlamadaki önemi ve rolü ile yerel ölçekte sürdürülebilir, güvenli ve adil bir gıda sistemi sağlamak için kentsel tarım arazisi seçiminde nelere dikkat edilmesi gerektiğine yönelik araştırma sorularıyla şekillenmiştir. Bu çerçevede, çalışma öncelikle gıda ile şehir arasındaki bağlantıyı incelemektedir. Ardından gıdanın neden yerel ölçekte ele alınması gerektiğini anlamaya çalışmaktadır. Bunun için mevcut gıda sisteminin sorunları ve seçilen dünya örnekleri arasından üç şehir (Baltimore, Austin ve Viyana) incelenmiştir. Bahsedilen şehirler gıdayı şehir planlamasının bir parçası olarak el almakta, gıda sistemine yönelik stratejilerini geliştirebilmek ve uygulamak adına mekansal analizlerde bulunmaktadır. Yerel ölçekte daha sürdürülebilir, güvenli ve adil bir gıda sisteminin oluşturulması için kentsel tarım alanlarının nasıl belirleneceği çalışmanın odağıdır. Bu çalışmada kentsel tarım için alan seçimi kriterlerinin belirlenmesinde“mekânsal çok kriterli analiz”yöntemi kullanılmıştır. Bu bağlamda kentsel tarım alan seçimi için 10 parametre ve 20 alt kriter belirlenmiş, bu parametreler gıda güvencesinin dört ayağı olarak adlandırılan bulunabilirlik, erişim, faydalanma ve istikrar başlıkları altında toplanmıştır.“Bulunabilirlik”altında 1.0 Kısıtlamalar ve 1.1 Mülkiyet Durumu ve Arazi Temini yer almaktadır. 2.1 Demografi ve Nüfus, 2.2 Ulaşım ve Erişilebilirlik ve 2.3 Güvenlik Seviyesi“erişim”başlığı altında yer almaktadır.“Faydalanma”ise 3.1 Kirletici Kaynaklar, 3.2 Dağıtım, Önleme ve Depolama ve 3.3 Yeşil Sistem'i kapsamaktadır. xxiv Son olarak 4.1 Topografya ve 4.2 Toprak ve Jeolojik Yapı“istikrar”başlığı altında ele alınmıştır. Belirlenen alt kriterler içerisinde arazinin boş kullanıma sahip olması ve arazinin büyüklüğü kısıt olarak kabul edilmiş ve çoklu karar değerlendirilmesinde ağırlıklandırma diğer 9 parametre için yapılmıştır. Bahsedilen parametrelerin kentsel tarım alanı seçimindeki ağırlıklarının belirlenmesinde çoklu karar verme yöntemi olan Analitik Hiyerarşi Süreci öntemi kullanılmıştır. Analitik hiyerarşi sürecine üniversiteleri, resmi ve sivil toplum kuruluşları ve dernekleri temsil eden katılımcılar dahil edilmiş, katılımcılara çevrimiçi anket uygulanmıştır. Çalışmanın ilk bulguları kentsel tarım alan seçiminde kirletici kaynakların diğer parametrelere göre açık ara en önemli etken olduğunu göstermiştir. Bunu mülkiyet durumu ve arazi temini ve ulaşım ve erişilebilirlik izlemektedir. Daha sonrasında sırasıyla güvenlik seviyesi, demografi ve nüfus, dağıtım önleme ve depolama, toprak ve jeolojik yapı, yeşil sistem ve topografya gelmektedir. Bugün Türkiye'nin gıda güvencesindeki durumuna bakıldığında gıda enflasyonunda ve gıda israfında önde geldiği görülmektedir. Diğer yandan Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli'ne (2021) göre Türkiye iklim değişikliğinden oldukça fazla etkilenecektir. Türkiye en kalabalık büyükşehir olan İstanbul Gıda Strateji Belgesini (2021) yayımlamıştır. Bu belgede Beylikdüzü, kırsal ve kentsel dokuyu birlikte barındıran ilçeler arasındadır. Çalışmanın ikinci kısmında ise sürdürülebilir, güvenli ve adil gıda sistemi için kentsel tarım alan seçimi için belirlenen parametre ağırlıklarına göre İstanbul ili Beylikdüzü ilçesinde potansiyel kentsel tarım alanları belirlenmiştir. Çalışmanın bu kısmında Beylikdüzü ilçesine yönelik mekânsal analizler Coğrafi Bilgi Sistemleri ortamında gerçekleştirilmiştir. İlçeye ait mekansal veriler resmi kurumlardan ve yayımlanmış kaynaklardan elde edilmiştir. Ancak güvenlik seviyesine yönelik mahalle düzeyinde farklılık gösteren veri bulunamadığından, Beylikdüzü özelinde kentsel tarım alanı seçiminde bu parametre kullanılamamış ve diğer parametreler yeniden ağırlıklandırılmıştır. Bu ağırlıklandırmada ilk üç sıralama değişmemiştir. Diğer parametreler ise sırasıyla dağıtım önleme ve depolama, yeşil sistem, toprak ve jeolojik yapı, demografi ve nüfus, topografya şeklindedir. Daha sonrasında, kentsel tarım alan seçimi için belirlenen 20 alt kriter için ilçe genelinde mekansal analizler yapılmış, bu analizler ait oldukları parametre çerçevesinde çakıştırılıp onlu ölçekte kendi içerisinde değerlendirilerek Beylikdüzü ilçesinin kentsel tarıma uygunluk mekansal analizi yapılmıştır. Mekansal çok kriterli değerlendirme yöntemi ile çalışmanın ilk kısmında belirlenen parametreler ağırlıklarıyla birlikte Map Algebra kullanılarak çakıştırılmış ve ilçenin potansiyel kentsel tarım alanları bulunmuştur. İlçe için belirlenen potansiyel kentsel tarım alanları 1 ile 5 arasında puanlanmış ve ağırlıklarına göre çok uygun, uygun, orta, az uygun ve hiç uygun değil olarak sıralanmıştır. Çalışmanın bu bölümündeki bulgular, ilçenin potansiyel kentsel tarım alanlarının yüksek uygunluk düzeyine sahip olabildiğini göstermiştir. İlçe için belirlenen potansiyel kentsel tarım alanlarından en uygun olan alanlar 266,19 hektarlık alan kaplamakta ve potansiyel kentsel tarım alanlarının %18,19'unu oluşturmaktadır. Bahsedilen bu alanlar ilçenin yıllık taze gıda ihtiyacının %13'ünü karşılayabilecekken, 2050 yılı projeksiyonuna göre ilçenin yıllık taze gıda ihtiyacının %6'sını karşılayabilecektir. Bu oranlar, ilçenin potansiyel kentsel tarım alanlarında uygun olanlarının tümü kentsel tarım faaliyetlerinde kullanılmasıyla bu oranlar %34 ve %17'ye çıkarılabilir. Ayrıca, bulgular ilçe için potansiyel kentsel xxv tarım alanlarının mekansal olarak üç bölgede yoğunlaştığını göstermektedir. Bu alanların özelliklerinin incelenmesi uygulanacak kentsel tarım modellerinin ve stratejilerinin belirlenmesinde önem kazanmaktadır. Sonuç olarak, mevcut gıda sistemleriyle ilgili zorluklar ve gıdaya olan talebin artması gıdanın kentsel mekanlarda yeniden değerlendirilmesi ve yerel düzeyde daha sürdürülebilir, güvenli ve adil gıda sistemlerinin geliştirilmesini gerektiğini göstermektedir. Bu bağlamda kentsel tarım kenti tüketici konumunun yanı sıra üretici özelliği katmasıyla önemli potansiyel taşımaktadır. Kent içerisindeki potansiyel kentsel tarım alanlarının belirlenmesinde ise mekânsal çok kriterli değerlendirme uygulamalarını gerektirmektedir. Ancak şehirlerin gelişimi artan gıda talebi dışındaki ihtiyaçları, şehirlerin taze gıda ihtiyaçlarının tamamının kentsel mekanda karşılanamayacağını düşündürmektedir. Bu durum kentsel bir sistem olan gıdanın, kentin kendisi, çevresi ve beslendiği kırsal alan bütünüyle birlikte ele alınmasını gerektirmektedir. Ancak bu kapsamlı yaklaşımın gerçekleştirilmesi için yerel ölçekte detaylandırılmış, aşamalandırılmış ve hedef odaklı yaklaşımlar geliştirilmelidir. Bu çalışmanın çıktıları, yerel ölçekte karar vericiler için planlama çalışmalarında gıda güvencesi ve kentsel tarım politikaları için analitik çerçeve sunmaktadır.
Özet (Çeviri)
Dünya nüfusunun büyük çoğunluğunu oluşturan kentsel alanlarda nüfus artışıyla birlikte gıdaya yönelik talepte ciddi bir yükselme yaşanmaktadır. Gıda üretiminin temel kaynağı olan tarım alanları, sınırlı bulunmaları sebebiyle bu talebe cevap vermede yetersiz kalabilmektedir. Ayrıca kentsel büyüme ile birlikte bu alanlar ciddi baskılarla karşı karşıyadır. Diğer taraftan gıdaya erişim ve bu erişimin sürekliliği yıllar boyunca gıda güvencesi kavramının konusu olmuştur. Bugün mevcut gıda sistemi ele alındığında ekonomik ve sosyal etkilerinin yanı sıra ekolojik etkiler ve iklim değişikliği de karşılaştığı görülmektedir. Bu durum gıdanın farklı disiplinler tarafından ele alınmasına ve tartışılmasına sebep olmuştur. Kent ve gıda ilişkisine bakıldığında gıdanın şehir ve bölge planlama disiplininin konu alanlarından biri olarak görülse de geleneksel planlama yaklaşımında gıda kırsal alanla özdeşleşmiştir. Bu durum kentleri gıda sisteminde tüketici konumuna getirmiştir. Bugün sürdürülebilirlik ve iklim tartışmaları ile kentlerin krizlere karşı dayanıklılığının artırılması yaklaşımı gıdanın kentler üzerinden ele alınması gerektiğini göstermiştir. Bu bağlamda kapsamlı ve hedefe yönelik gıda yaklaşımları gerekmektedir. Kentsel mekanda gıda üretimi ise kentsel tarım ile sağlanmaktadır. Kentsel tarım yerel ölçekte sürdürülebilir, güvenli ve adil gıda sistemlerini desteklerken yerel düzeyde ekonomik gelişimi desteklemekte, sosyal içerme ve sağlık güvenliği konusunda destek olmakta ve ekolojik ve çevresel sorunların bertarafında katkıda bulunmaktadır. Bu çalışma bahsedilen bütün bu durumlar karşısında yerel ölçekte gıdanın nasıl ele alınabileceğini incelemektedir. Çalışma bir kentsel sistem olarak gıdanın şehir ve bölge planlamadaki önemi ve rolü ile yerel ölçekte sürdürülebilir, güvenli ve adil bir gıda sistemi sağlamak için kentsel tarım arazisi seçiminde nelere dikkat edilmesi gerektiğine yönelik araştırma sorularıyla şekillenmiştir. Bu çerçevede, çalışma öncelikle gıda ile şehir arasındaki bağlantıyı incelemektedir. Ardından gıdanın neden yerel ölçekte ele alınması gerektiğini anlamaya çalışmaktadır. Bunun için mevcut gıda sisteminin sorunları ve seçilen dünya örnekleri arasından üç şehir (Baltimore, Austin ve Viyana) incelenmiştir. Bahsedilen şehirler gıdayı şehir planlamasının bir parçası olarak el almakta, gıda sistemine yönelik stratejilerini geliştirebilmek ve uygulamak adına mekansal analizlerde bulunmaktadır. Yerel ölçekte daha sürdürülebilir, güvenli ve adil bir gıda sisteminin oluşturulması için kentsel tarım alanlarının nasıl belirleneceği çalışmanın odağıdır. Bu çalışmada kentsel tarım için alan seçimi kriterlerinin belirlenmesinde“mekânsal çok kriterli analiz”yöntemi kullanılmıştır. Bu bağlamda kentsel tarım alan seçimi için 10 parametre ve 20 alt kriter belirlenmiş, bu parametreler gıda güvencesinin dört ayağı olarak adlandırılan bulunabilirlik, erişim, faydalanma ve istikrar başlıkları altında toplanmıştır.“Bulunabilirlik”altında 1.0 Kısıtlamalar ve 1.1 Mülkiyet Durumu ve Arazi Temini yer almaktadır. 2.1 Demografi ve Nüfus, 2.2 Ulaşım ve Erişilebilirlik ve 2.3 Güvenlik Seviyesi“erişim”başlığı altında yer almaktadır.“Faydalanma”ise 3.1 Kirletici Kaynaklar, 3.2 Dağıtım, Önleme ve Depolama ve 3.3 Yeşil Sistem'i kapsamaktadır. xxiv Son olarak 4.1 Topografya ve 4.2 Toprak ve Jeolojik Yapı“istikrar”başlığı altında ele alınmıştır. Belirlenen alt kriterler içerisinde arazinin boş kullanıma sahip olması ve arazinin büyüklüğü kısıt olarak kabul edilmiş ve çoklu karar değerlendirilmesinde ağırlıklandırma diğer 9 parametre için yapılmıştır. Bahsedilen parametrelerin kentsel tarım alanı seçimindeki ağırlıklarının belirlenmesinde çoklu karar verme yöntemi olan Analitik Hiyerarşi Süreci öntemi kullanılmıştır. Analitik hiyerarşi sürecine üniversiteleri, resmi ve sivil toplum kuruluşları ve dernekleri temsil eden katılımcılar dahil edilmiş, katılımcılara çevrimiçi anket uygulanmıştır. Çalışmanın ilk bulguları kentsel tarım alan seçiminde kirletici kaynakların diğer parametrelere göre açık ara en önemli etken olduğunu göstermiştir. Bunu mülkiyet durumu ve arazi temini ve ulaşım ve erişilebilirlik izlemektedir. Daha sonrasında sırasıyla güvenlik seviyesi, demografi ve nüfus, dağıtım önleme ve depolama, toprak ve jeolojik yapı, yeşil sistem ve topografya gelmektedir. Bugün Türkiye'nin gıda güvencesindeki durumuna bakıldığında gıda enflasyonunda ve gıda israfında önde geldiği görülmektedir. Diğer yandan Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli'ne (2021) göre Türkiye iklim değişikliğinden oldukça fazla etkilenecektir. Türkiye en kalabalık büyükşehir olan İstanbul Gıda Strateji Belgesini (2021) yayımlamıştır. Bu belgede Beylikdüzü, kırsal ve kentsel dokuyu birlikte barındıran ilçeler arasındadır. Çalışmanın ikinci kısmında ise sürdürülebilir, güvenli ve adil gıda sistemi için kentsel tarım alan seçimi için belirlenen parametre ağırlıklarına göre İstanbul ili Beylikdüzü ilçesinde potansiyel kentsel tarım alanları belirlenmiştir. Çalışmanın bu kısmında Beylikdüzü ilçesine yönelik mekânsal analizler Coğrafi Bilgi Sistemleri ortamında gerçekleştirilmiştir. İlçeye ait mekansal veriler resmi kurumlardan ve yayımlanmış kaynaklardan elde edilmiştir. Ancak güvenlik seviyesine yönelik mahalle düzeyinde farklılık gösteren veri bulunamadığından, Beylikdüzü özelinde kentsel tarım alanı seçiminde bu parametre kullanılamamış ve diğer parametreler yeniden ağırlıklandırılmıştır. Bu ağırlıklandırmada ilk üç sıralama değişmemiştir. Diğer parametreler ise sırasıyla dağıtım önleme ve depolama, yeşil sistem, toprak ve jeolojik yapı, demografi ve nüfus, topografya şeklindedir. Daha sonrasında, kentsel tarım alan seçimi için belirlenen 20 alt kriter için ilçe genelinde mekansal analizler yapılmış, bu analizler ait oldukları parametre çerçevesinde çakıştırılıp onlu ölçekte kendi içerisinde değerlendirilerek Beylikdüzü ilçesinin kentsel tarıma uygunluk mekansal analizi yapılmıştır. Mekansal çok kriterli değerlendirme yöntemi ile çalışmanın ilk kısmında belirlenen parametreler ağırlıklarıyla birlikte Map Algebra kullanılarak çakıştırılmış ve ilçenin potansiyel kentsel tarım alanları bulunmuştur. İlçe için belirlenen potansiyel kentsel tarım alanları 1 ile 5 arasında puanlanmış ve ağırlıklarına göre çok uygun, uygun, orta, az uygun ve hiç uygun değil olarak sıralanmıştır. Çalışmanın bu bölümündeki bulgular, ilçenin potansiyel kentsel tarım alanlarının yüksek uygunluk düzeyine sahip olabildiğini göstermiştir. İlçe için belirlenen potansiyel kentsel tarım alanlarından en uygun olan alanlar 266,19 hektarlık alan kaplamakta ve potansiyel kentsel tarım alanlarının %18,19'unu oluşturmaktadır. Bahsedilen bu alanlar ilçenin yıllık taze gıda ihtiyacının %13'ünü karşılayabilecekken, 2050 yılı projeksiyonuna göre ilçenin yıllık taze gıda ihtiyacının %6'sını karşılayabilecektir. Bu oranlar, ilçenin potansiyel kentsel tarım alanlarında uygun olanlarının tümü kentsel tarım faaliyetlerinde kullanılmasıyla bu oranlar %34 ve %17'ye çıkarılabilir. Ayrıca, bulgular ilçe için potansiyel kentsel xxv tarım alanlarının mekansal olarak üç bölgede yoğunlaştığını göstermektedir. Bu alanların özelliklerinin incelenmesi uygulanacak kentsel tarım modellerinin ve stratejilerinin belirlenmesinde önem kazanmaktadır. Sonuç olarak, mevcut gıda sistemleriyle ilgili zorluklar ve gıdaya olan talebin artması gıdanın kentsel mekanlarda yeniden değerlendirilmesi ve yerel düzeyde daha sürdürülebilir, güvenli ve adil gıda sistemlerinin geliştirilmesini gerektiğini göstermektedir. Bu bağlamda kentsel tarım kenti tüketici konumunun yanı sıra üretici özelliği katmasıyla önemli potansiyel taşımaktadır. Kent içerisindeki potansiyel kentsel tarım alanlarının belirlenmesinde ise mekânsal çok kriterli değerlendirme uygulamalarını gerektirmektedir. Ancak şehirlerin gelişimi artan gıda talebi dışındaki ihtiyaçları, şehirlerin taze gıda ihtiyaçlarının tamamının kentsel mekanda karşılanamayacağını düşündürmektedir. Bu durum kentsel bir sistem olan gıdanın, kentin kendisi, çevresi ve beslendiği kırsal alan bütünüyle birlikte ele alınmasını gerektirmektedir. Ancak bu kapsamlı yaklaşımın gerçekleştirilmesi için yerel ölçekte detaylandırılmış, aşamalandırılmış ve hedef odaklı yaklaşımlar geliştirilmelidir. Bu çalışmanın çıktıları, yerel ölçekte karar vericiler için planlama çalışmalarında gıda güvencesi ve kentsel tarım politikaları için analitik çerçeve sunmaktadır.
Benzer Tezler
- Kentsel dönüşüm projelerinin yaşam kalitesine etkisi: İstanbul Karaköy Salıpazarı örneği
Effects of urban transformation projects on life quality: Istanbul Karakoy Salipazari example
SERAY YILMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiKentsel Tasarım Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FUNDA YİRMİBEŞOĞLU
- LUCİS modeliyle Tekirdağ şehrinin mekânsal kullanım ve gelişim analizi
Spatial use and development analysis of Tekirdag city with the LUCIS model
MÜJDE AYDOĞDU
- Examining the site selection of wind power plants in Turkey in time: A GIS/spatial statistics-based approach
Türkiye'de rüzgar enerji santrallerinin mekansal yer seçimlerinin yıllar içindeki değişim ve gelişiminin CBS ve mekansal istatistik yöntemi ile açıklanması
ÇİĞDEM ÇİÇEK ÖZ
Yüksek Lisans
İngilizce
2015
EnerjiDokuz Eylül ÜniversitesiCoğrafi Bilgi Sistemleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. K. MERT ÇUBUKÇU
- İstanbul metropoliten alanında sanayi yer seçimlerinin irdelenmesi (Örnekler: İkitelli O.K.S.B., Dudullu O.S.B., Çerkezköy O.S.B.
Verification of site selection for industry within Istanbul metropolitan region (case studies: İkitelli O.K.S.B., Dudullu O.S.B., Çerkezköy O.S.B
CELAL KIZILDELİ
Doktora
Türkçe
2000
Şehircilik ve Bölge PlanlamaMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiPROF. DR. SÜMER GÜREL
- Sürdürülebilir bölgesel kalkınma politikaları ve Kocaeli İli kapsamında bir değerlendirme
Sustainable regional development policies and a case study in Kocaeli
Z.GAMZE PERKSOY
Yüksek Lisans
Türkçe
1997
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜNDÜZ ATALIK