İran Türklerinde mersiye geleneği: Dinî ve millî kimlik etkileşimi üzerine bir inceleme
The elegiac (mersiye) tradition in Iranian Turks: A study on the interaction of religious and national identity
- Tez No: 839375
- Danışmanlar: PROF. DR. METİN ÖZARSLAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Halk Bilimi (Folklor), Folklore
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Halk Bilimi (Folklor) Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 332
Özet
İran coğrafyasında varlık gösteren İran Türkleri, tarih boyunca birçok devletin kuruculuğunu üstlenmişlerdir. Ancak, Rıza Şah'ın 1921'de iktidarı devralmasıyla Türklerin İran'daki hâkimiyet alanının azalmaya başladığı görülmüştür. Bunda yeni bir ulus devlet kurma girişimleriyle ortaya koyulan politikaların etkisi son derece önemlidir. Pehlevi Dönemi'ne kadar kimlik farkındalıklarını her alanda vurgulayan İran Türkleri özellikle 1979 Devrimi sonrasında dinî kimliğin millî kimlikten daha kapsayıcı bir etkiye sahip olduğu bir sosyokültürel süreç yaşamıştır. Bu süreç, Şii paradigmasının oluşturulmasıyla beraber bağlayıcı bir üst kimlik oluşturma çabasıyla tamamlanmıştır. Şiilik üst kimliği, İran genelinde toplumun her kesimini etkileyerek kıyafetlerden müziğe, dilden yaşayış biçimine kadar pek çok unsuru kapsayan bir koruma mekanizmasıyla sürdürülmektedir. Bu kültürel dinamikler arasında, dinî ve millî kimlik etkileşiminin kesişmesiyle kimlik farkındalığının ortaya koyulabildiği alanların başında ise mersiye geleneği gelmektedir. Mersiye geleneğinin, İran Türklerinin yaşamında önemli bir yer tutmasıyla dili koruma, arınma, geleneği sürdürme, toplu katılımla bütünleşme, sosyal kontrol ve gizli protesto gibi özgün işlevlere sahip olduğu gözlemlenmiştir. Öte yandan ülkenin resmî dilinin Farsça olması ve Türkçenin resmî dil olarak kabul edilmemesi gibi faktörlerle İran içinde tek dil yaklaşımının kamusal boyutta sınırlı kalmayarak sosyal hayatı derinlemesine etkilediği bir ortamda, mersiye geleneği Türkçenin yaşatılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Bu çalışmada söz konusu faktörlerden hareketle mersiye geleneğinin, İran Türklerinin dinî kimlik ile millî kimlik etkileşimi üzerindeki rolü incelenmiştir. Öncelikli olarak araştırmaya konu olan kavramların tanımı ve tarihî açıklamalarına yer verilmiştir. Bu çerçevede İran Azerbaycanı ile çalışmanın sınırlılığını oluşturması açısından Türklerin yoğun yaşadığı ve geleneğin kuvvetli bir şekilde sürdürüldüğü bölgelerden Zencan iline ilişkin bölgeyi tanıtıcı bilgiler sunularak İran Türklerinin mersiye geleneğiyle ilişkilendirilebilecek literatür çalışmaları ele alınmıştır. Akabinde mersiye geleneği ana hatlarıyla tanımı, tarihi ve kavram-âyin uygulamaları yönüyle incelenmiştir. Mersiye geleneğinin folklor disiplini içinde önemli bir yer tutması işlevsel yöntembilim çözümlemesi ile konuya bütüncül bir yaklaşımı sağlayabilmektedir. Nitekim işlevsel boyut sadece kültürel bir ifade olarak değil aynı zamanda toplumun dinî ve sosyal dinamikleri içindeki rolünü de anlamamıza yardımcı olmaktadır. Dolayısıyla da çalışmaya bulgu oluşturmasıyla Zencan merkezi ve kırsal bölgelerinden saha çalışması ve katılımlı, katılımsız gözlem yoluyla elde edilen veriler üzerinden icracı, icra ortamları, dinleyici/izleyici ve metin örnekleriyle mersiye geleneğinin genelden İran Türkleri özeline işlevsel boyutu ortaya koyulmuştur. Son olarak dinî ve millî kimlik etkileşimine örnek oluşturan veriler ele alınarak mersiye geleneğinin bu kimliklerdeki rolüne dair bulgu ve çıktılar paylaşılmıştır. Anahtar Kelimeler Mersiye Geleneği, İran Türkleri, Zencan.
Özet (Çeviri)
Iranian Turks, who have a presence in Iran, have been the founders of many Turkish states throughout history. However, after Reza Shah took power in 1921, it was observed that the Turks' sphere of dominance in Iran began to diminish. The impact of the policies put forward with the attempts to establish a new nation state is extremely important in this. Iranian Turks, who emphasized their identity awareness in every field until the Pahlavi Period, experienced a sociocultural process in which religious identity had a more inclusive effect than national identity, especially after the 1979 Revolution. This process was completed with the effort to create a binding super-identity with the establishment of the Shiite paradigm. The Shi'ite super-identity is maintained through a protection mechanism that affects all segments of the society throughout Iran, encompassing many elements from clothing to music, language to lifestyle. Among these cultural dynamics, the elegiac (mersiye) tradition is one of the areas where identity awareness can be revealed through the intersection of religious and national identity interaction. It has been observed that the elegiac (mersiye) tradition, with its important place in the lives of Iranian Turks, has unique functions such as language preservation, purification, maintaining tradition, integration with collective participation, social control and secret protest. On the other hand, the elegiac (mersiye) tradition plays an important role in the survival of Turkish in an environment where the single language approach in Iran is not limited to the public dimension and deeply affects social life due to factors such as the fact that the official language of the country is Persian and Turkish is not accepted as an official language. In this study, the role of elegiac (mersiye) tradition on the interaction of religious identity and national identity of Iranian Turks is analyzed based on these factors. First of all, definitions and historical explanations of the concepts and terms that are the subject of the research are given. In this framework, introductory information about Iranian Turks, Iranian Azerbaijan and Zanjan province, which is one of the regions where Turks live densely and where the tradition is strongly maintained, is presented in terms of the limitation of the study, and literature studies that can be associated with the elegiac (mersiye) tradition of Iranian Turks are discussed. Subsequently, the elegiac (mersiye) tradition is analyzed in terms of its definition, history and concept-ritual practices. The fact that the elegiac (mersiye) tradition has an important place in the folklore discipline can provide a holistic approach to the subject with functional methodology analysis. As a matter of fact, the functional dimension helps us to understand not only as a cultural expression but also its role in the religious and social dynamics of the society. Therefore, the functional dimension of the mersiye tradition from general to specific Iranian Turks has been revealed through the data obtained from the center and rural areas of Zanjan through fieldwork and participant and nonparticipant observation with examples of performers, performance environments, listeners/audience and texts. Finally, the findings and outputs regarding the role of the elegiac (mersiye) tradition in these identities are shared by discussing the data that exemplify the interaction of religious and national identity. Keywords The Elegiac (Mersiye) Tradition, Iranian Turks, Zanjan.
Benzer Tezler
- Dîwana namî (Fehmî begê pêçarî): 'Meġmuru'd-dewawîn'(Metn û lêkolîn)
Nami (Fehmî begê pêçarî) divanı: Mağmuru'd-devavin (Metin ve araştırma)
YUNUS DEMİR
Yüksek Lisans
Kürtçe
2019
Doğu Dilleri ve EdebiyatıMardin Artuklu ÜniversitesiKürt Dili ve Kültürü Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDURRAHMAN ADAK
- İran Türklerinde çağdaş hikâye ve roman
Contemporary story and novel in Iranian Turks
BAHADIR GÜCÜYETER
Doktora
Türkçe
2009
Türk Dili ve EdebiyatıAtatürk ÜniversitesiOrtaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ALİ KAFKASYALI
- İran Türklerinde müzik ve sosyokültürel işlevi
Music and socio-cultural function in Iran Turks
YAVUZ SELİM KAFKASYALI
- İran'da yaşayan Türklerin özgürlük mücadelesi ve Azerbaycan–İran ilişkilerine etkileri
The struggle for freedom of Turks living in Iran and its effects on Azerbaijan-Iran relations
AZAR MALIKAHMADOV
Doktora
Türkçe
2023
Uluslararası İlişkilerBursa Uludağ ÜniversitesiUluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÖMER GÖKSEL İŞYAR