İstanbul-Yeniköy tarihi kentsel peyzajında toplumsal belleği açığa çıkarmaya dair bir araştırma
A study on revealing collective memory in the historical urban landscape of Istanbul-Yenikoy
- Tez No: 841565
- Danışmanlar: DOÇ. DR. KORAY GÜLER
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Koruma-Yenileme ve Restorasyon Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 301
Özet
Mimarlık mirasının korunmasında somut olmayan değerlerin gözetilmesine paralel olarak bellek konusu da önem kazanmış; toplumsal hafıza ve mekân unsurları bir arada incelenmeye başlanmıştır. Bireysel ve toplumsal bellek kavramlarının, psikoloji biliminin ötesine geçerek; sosyoloji, tarih, antropoloji ve diğer kültürel araştırma alanları ile ilişkisinin incelenmesi, tümünün bağlayıcısı olan“mekân”ile arasındaki kaçınılmaz bağın açıklanmasını gerekli kılmıştır. Korunmak için kendisine maddesel referanslar arayan“anı”değeri, varoluşu gereği, sarsılmaz ve uzun ömürlü taşıyıcılara ihtiyaç duymuş; bu doğrultuda kültürel miras öğeleri, yapılar ve kentler hafızanın temsilcileri halini almıştır. Tarihi alanlar, mimari öğeler ve geleneklerin korunmasında birer nesne olan anılar; zaman içerisinde başlı başına belgelenmesi, açıklanması ve yaşatılması gereken özneler konumuna gelmiştir. Bireysel ve toplumsal bellek öğelerinin somutlaştırılarak belgelenmesi, görünürlüğünün artırılarak yaşatılması ve kullanıcı kuşağının değişmesine bağlı olarak kaybolan değerlerin en aza indirilmesi; koruma yaklaşımının daha kapsamlı ve bütüncül olması yönünde bir araç olarak görülmektedir. Tez çalışması kapsamında; anı değeri, toplumsal bellek ve mimari miras öğelerince zengin alanlar,“tarihi kentsel peyzaj”olarak ele alınmış, sahip oldukları değerlerin ortaya konması doğrultusunda başvurulabilir yöntemler çerçevelenmiştir. Bu kapsamda derlenen;“yazılı ve görsel arşiv araştırması”,“arkeolojik kazılar ve yer isimleri”,“sözlü tarih çalışmaları”,“katılım”ve“bilişsel haritalama”metotları, örnek çalışmalar üzerinden incelenerek araştırmada kullanılabilecek yönleri saptanmıştır. Çalışmanın ilerleyen aşamasında, örnek alan olarak ele alınan, İstanbul Boğazı'nın batı kıyısında bulunan Yeniköy'ün tarihsel gelişim süreci; çevrimiçi ve basılı arşiv belgeleri, seyyah notları ve görsel arşivlerden edinilen belgeler doğrultusunda açıklanmıştır. Saha çalışmaları ile Yeniköy tarihi kentsel peyzajının; topoğrafya, hidroloji ve jeomorfoloji gibi doğal oluşumu ile yapılı çevresi belgelenerek analizler aracılığıyla yorumlanmıştır. Yapılı çevreye yönelik olarak; yerleşim morfolojisi ve tarihi yol ağlarının gelişim süreci, parklar, bahçeler, korular gibi açık alanlar, farklı yapı türlerine yönelik analizler ve altyapı özellikleri değerlendirilerek semtin fiziksel durumuna dair belgelemeler yapılmıştır. Elde edilen verilerin haritalanarak yorumlanabilir ve anlaşılabilir hale getirilmesi sağlanmıştır. Tamamı Boğaziçi Öngörünüm Bölgesi'nde olan semtin, Boğaz hattından silueti önemle ele alınmış, İstinye'den Tarabya'ya kadar olan sahil şeridinin görünümü çizimle belgelenmiştir. Bölgenin sosyokültürel ve ekonomik yapısı incelenerek; geçim kaynakları ve günlük yaşama dair çıkarımlara varılmış, semt sakinlerinin profili ve belleğin önemli bir bileşeni olan sosyal durumun yapılaşma üzerindeki etkileri izlenmiştir. Geleneksel işler tespit edilmiş; geçmişteki uğraşların günümüzdeki temsilleri ve mahallelinin yaşantısındaki izleri gözlenmiştir. Kültürel farklılıkların bir arada bulunduğu bölgelerde mimari öğelerin çeşitliliği ve niteliği de paralel olarak artmaktadır. Farklı dönem ve üsluplarda, yapan veya yaptıran kişilerin kültürel kodları ile bezenmiş yapılar gerek somut gerek somut olmayan değerler bakımından yerin ruhunu zenginleştirmektedir. Tarihi ve geleneksel yerleşimleriyle İstanbul, dünyada bu duruma örnek olabilecek şehirlerin başlıcalarından biri olarak değerlendirilmektedir. Bu kapsamda, çok kültürlü bir çehreye sahip olduğu belgelenen Yeniköy semtinin kimliği üzerinde durulmuş; toplumsal çeşitliliğin mahalle üzerindeki fiziksel yansımalarının izi sürülmüştür. Yazılı ve görsel arşiv taramasının son aşaması olarak, bölgede yürütülen koruma ve planlama çalışmalarının derlemesi yapılmış, bu amaçla yürütülen faaliyetler ortaya konmuştur. Çalışmanın dördüncü bölümünde; Yeniköy'ün belleğinin açığa çıkarılması, hafıza mekânlarının saptanması ve tüm bu öğelerin yer ile ilişkilendirilerek hafıza haritası oluşturulması amaçlanmıştır. Semt belleğinin açığa çıkarılmasına yönelik olarak, yazılı ve görsel arşiv araştırmaları kapsamında; edebi metinler, biyografiler, hatıralar, gravürler, eski haritalar, fotoğraflar, filmler ve şarkılar derlenmiş, her biri nitel bakımdan ele alınarak“yer”e dair bellek öğeleri kaydedilmiştir. Anılar, seyyah yazıları, romanlar, biyografiler ve benzeri edebi metinlerde Yeniköy'e ilişkin somut veya somut olmayan değerlerin izleri aranmış, yer ile bağlantılar kurulmuştur. Erken dönemlere ait gravürler incelenmiş, bölgenin geçmiş morfolojisi hakkında çıkarımlara varılmıştır. Yeniköy'ü kapsayan ilk haritalardan güncel hava fotoğraflarına kadar elde edilen belgeler kronolojik biçimde incelenmiş; kentleşme durumu gözlenmiş, yer, sokak ve cadde adları değerlendirilerek tarihsel süreç ve bellek hakkında, arşiv belgelerinde rastlanmayan, olası izler, araştırılmıştır. Çeşitli arşivlerden elde edilen fotoğraflar; yapı ve çevre hakkında detaylar gözetilerek incelenmiş, görsellerde yer alan kişilerin kıyafet ve uğraşları gibi ayrıntılarla dönemin yaşayışı ve semt atmosferi hakkında fikir edinilmiştir. Benzer biçimde, Yeniköy'de çekilen filmler derlenmiş; görsel belgeleme imkânlarının, günümüzdeki standartlarda henüz gelişmemiş olduğu döneme ait video kayıtlar kayda değer belgeler olarak değerlendirilmiştir. Semte ait şarkılar ve besteler derlenmiş,“yer”e yönelik duyguların bir dökümü olarak bellek öğeleri arasına eklenmiştir. Yeniköy tarihi kentsel peyzajının toplumsal belleğinin belgelenmesi doğrultusunda yürütülen sözlü tarih çalışmaları ile, araştırmanın temel konusu olan; koruma sürecine yeterince dahil edilmeyen, somut olmayan ve yaşayan temsil veya temsilcilerinin ölümüyle beraber yok olacak değerlerin, nitelik ve yoğunluğunun belgelenmesi amaçlanmıştır. Etik kurul onayı kapsamında, sözlü tarih görüşmesi soruları; semte dair bilinen veya duyulan önemli olaylar, gelenekler, önemli mekânlar, koruma sorunları ve semtin sakinleri için ifade ettiği anlam çerçevesinde hazırlanmıştır. Farklı toplumsal katmanlardan gönüllü katılımcılarla yapılan görüşmeler neticesinde; Yeniköy semtine ait toplumsal belleğin kapsamı ölçülmüş, çalışma alanı, hafıza mekânları sınırları ile belirlenmiştir. Dördüncü bölümün son aşamasında; derlenen yazılı ve görsel arşiv öğeleri; görüşmelerde paylaşılan önemli olaylar; gelenekler; günlük yaşam ve yerleşime dair notlar; zamanla kaybedilmiş ve yaşayan hafıza mekânları, tarihi ve nitelikli değerleri olmasına rağmen bahsedilmeyen mekânlar; tarihsel dönemde fiziksel varlığını ve hafızadaki yerini kaybeden mekânlar olmak üzere“yer”le ilişkilendirilerek bellek haritası oluşturulmuş ve nitel inceleme ile yorumlanmıştır. Çalışmanın son bölümünde, erişilmek istenen; korunması gerekli kültürel miras öğelerinin kullanıcıları ile arasındaki bağ, bu ilişkinin koruma sürecine olan etkisi ve gözetilmesi gereken değerler bütünü hakkında çıkarımlar aktarılmıştır. Veriler; belleğin açığa çıkarılmasına yönelik değerlendirme, kullanılan yönteme yönelik değerlendirme ve Yeniköy tarihi kentsel peyzajına yönelik değerlendirme şeklinde gruplandırılmıştır.
Özet (Çeviri)
The significance attributed to intangible values in the conservation of architectural heritage has concurrently elevated the discourse around the concept of memory. In this context, the examination of collective memory and spatial elements has become intertwined, extending beyond the boundaries of individual and collective memory concepts within the realm of psychology to encompass disciplines such as sociology, history, anthropology and various cultural research areas. The common thread binding all these disciplines is the concept of“space”, prompting an inevitable exploration of the intangible connection between space and memory. The intrinsic value of“memory”, seeking tangible references for its preservation, inherently necessitates robust and enduring carriers. Therefore, cultural heritage elements, structures and cities have evolved into not just bearers but also representatives of memory. Historical areas, architectural components and traditions have transcended being mere objects; they have become entities that need to be documented, elucidated and perpetuated over time. The concretization and documentation of individual and collective memory elements, coupled with an enhancement of visibility and the mitigation of the loss of values due to the changing user generation, are perceived as instrumental in advancing a more comprehensive and holistic preservation principle. Within the ambit of this thesis, areas enriched by the values of memory, collective memory and architectural heritage have been approached as a“historical urban landscape”. The objective has been to unravel their intangible values and applicable methods for revealing these values have been meticulously framed. These methods include“written and visual archive research”,“archaeological excavations and place names”,“oral history studies”,“participation”and“cognitive mapping”. Examining these methods with case studies aimed to determine the benefits of use in this research. In the following stages of the thesis, the historical development of Yeniköy, a district located on the western shore of the Bosphorus explained. This narrative unfolds based on a synthesis of online and printed archival documents, travel notes and gathered from visual archives. Field studies conducted in the research area have analyzed the historical urban landscape layers of Yeniköy. This documentation has encompassed its topography, hydrology, geomorphology, natural formations and built environment. Pertinently, the development process of settlement morphology and historical road networks, open spaces such as parks, gardens and groves, various types of structures and infrastructure features have been comprehensively documented and analyzed to interpret the physical condition of the district. The acquired data has been mapped and interpreted, with a focused depiction of the silhouette from the Bosphorus, recording the view of the coastal strip from İstinye to Tarabya. The economic processes and sociocultural structure of the region have been scrutinized to draw nuanced conclusions about livelihoods and daily life, profiling the residents of the district and studying the impact of social conditions on urban development. Traditional occupations have been discerned and traces of past occupations in the present lifestyle of the community have been observed. In regions characterized by cultural diversity; the diversity and quality of architectural elements burgeon in tandem. Istanbul, with its historical and traditional settlements, is regarded as a perfect example of cities worldwide that enrich the spirit of a place with structures adorned with the cultural codes of their creators or owners. In this context, the identity of Yeniköy, documented to have a multicultural face, has been underscored and the physical reflections of social diversity on the neighborhood geography have been traced. As the final stage of written and visual archive review, a compilation of preservation and planning activities in the region has been assembled and the desires and participation of the community in these activities have been examined. In the fourth section of the study, the aim has been to reveal the memory of Yeniköy, determine the memory places and create a memory map by associating all these elements with“places”. In the context of unraveling Yeniköy's memory, literary texts, biographies, memoirs, engravings, old maps, photographs, films and songs have been scrupulously compiled and qualitatively analyzed to record memory elements related to the“place”. Various sources, including memories, travel writings, novels, biographies and similar literary texts, have been explored for traces of tangible or intangible values related to Yeniköy, establishing connections with spaces. Early engravings have been scrutinized to draw nuanced conclusions about the impressions of the region during the relevant period. Documents, ranging from the earliest maps of Yeniköy to current aerial photographs, have been chronologically examined, with a keen observation of the urbanization situation. Details of urban, street and road names have been evaluated to explore possible traces not found in archival documents. Photographs obtained from various archives have been analyzed, observing details about the lifestyle and landscape atmosphere through the clothing and activities of individuals in the visuals. Similarly, films shot in Yeniköy have been compiled as video recordings from a period when visual documentation facilities were not yet developed to modern standards and have been considered as significant documents. Songs and compositions related to the district have been judiciously gathered and added to memory elements as a compilation of emotions toward the“place”. Through oral history studies conducted as part of the ethical committee approval, questions about significant events related to the district, traditions, important places, knowledge about places, preservation issues and the meaning of the district for its residents were meticulously prepared. The interviews with voluntary participants from different societal roles have measured the scope of Yeniköy's societal memory, determining the boundaries of the study area and memory places. In the final stage of the fourth section, compiled written and visual archive elements, shared events from interviews, traditions, notes on daily life and settlement, lost and living memory places, places that have historical and qualitative values but are not mentioned and places that have lost their physical existence and memory value over time have been associated with the“places”of the district to create a memory map. The map has been created and interpreted through qualitative examination with care. In the concluding section of the study, implications have been shared regarding the connection between users and the cultural heritage elements that need to be preserved, the impact of this relationship on the conservation process and the entirety of values that need to be considered. Data has been reviewed under the headings of revealing memory, methodology and Yeniköy's historical urban landscape.
Benzer Tezler
- İstanbul kent çeperlerinde kırsal arazilerin dönüşümü Ağaçlı-Yeniköy yöresi örneği
Transformation of rural areas on Istanbul fringe Agacli-Yenikoy sample
GÜLCE KANTÜRER
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Peyzaj Mimarlığıİstanbul Teknik ÜniversitesiKentsel Tasarım Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İPEK AKPINAR
- Ortaköy-Sarıyer arasında bazı örneklere dayanarak yalıların bugünkü durumunun saptanması
An Assesment of the current situation of seaside masions based on some examples in the district strecting from Ortaköy to Sarıyer
ŞENAY SAYIN
Yüksek Lisans
Türkçe
2001
Sanat Tarihiİstanbul Teknik ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. METİN SÖZEN
- Geçmişten günümüze Said Halim Paşa yalısı
Sai̇d Hali̇m Pasha mansion from past to present
ÖMER FARUK ŞENER
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Sanat TarihiSüleyman Demirel ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SÜREYYA EROĞLU BİLGİN
- I. Dünya Savaşı'na giden süreçte Doğu Anadolu'da Ermenilere yönelik ıslahat sorunu ve 1914 Yeniköy Antlaşması
The problem of reconstruction against Armenians in Eastern Anatolia in the process leading to World War I and the 1914 Yenikoy Treaty
HASRET TOPRAK
- Anadolu'da M. Ö. 6.-5. yüzyıllarda inşa edilen tümülüslerden örnekler ve mimari içerikleri
Architectural qualities of tumuli built in Anatolia in 6th-5th centuries BC
DUYGU ÇALIŞKAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Arkeolojiİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NEJAT TURGUT SANER