Harezm Türkçesinde eylem kipliği
Event modality in Khwarezm Turkish
- Tez No: 849257
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ ÇİĞDEM USTA
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Kiplik, Eylem Kipliği, Harezm Türkçesi, Kiplik İşaretleyicileri, Modality, Event Modality, Khwarezm Turkish, Markers of Modality
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Karadeniz Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 169
Özet
Dil çalışmalarının tarihi çok eskiye gitmekle birlikte kiplik, görece yeni bir çalışma alanıdır. Batıda dilbilimde sistemli kiplik çalışmalarının başlangıcı, 20. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenmektedir. Türkçede ise son on yılda kiplik incelemeleri hız kazanmıştır. Bu çalışmada Harezm Türkçesinde eylem kipliği incelenmiş ve böylece Türkçenin semantik haritasına katkı sunmak amaçlanmıştır. Çalışmanın birinci bölümünü oluşturan Kuramsal Çerçeve başlığında, kipliğin felsefede ve dilbilimde nasıl ele alındığı, nasıl tanımlandığı üzerinde durulmuş; kip, zaman, görünüş kavramlarıyla ilişkisine değinilmiştir. Harezm Türkçesi Dönemi ve Eserleri başlıklı bölümde kiplik bakımından incelenecek olan metinler ve metinlerin dönemi hakkında bilgi verilmiştir. Bu eserler, Nehcü'l-Ferâdîs, Husrev ü Şîrîn, Mukaddimetü'l-Edeb, Kısasü'l-Enbiyâ, Mu'înü'l-Mürîd, Harezm Türkçesi Kur'ân Tercümesi, Mirâc-nâme'dir. Harezm Türkçesinde Eylem Kipliği başlıklı üçüncü bölümde Palmer (2001)'ın ve Aslan Demir (2008)'in tasniflerinden hareketle oluşturulan sınıflandırma temelinde, bahsi geçen metinlerdeki eylem kiplikleri detaylı bir şekilde incelenmiştir. Harezm Türkçesi metinlerinin daha iyi anlaşılabilmesi, Harezm Türkçesindeki eklerin kiplik işlevlerinin tespit edilebilmesi ve sonraki çalışmalarda Türkiye Türkçesi ile Harezm Türkçesinin eylem kipliği işaretleyicileri bakımından karşılaştırılabilmesi amacıyla yapılan bu çalışmada, dönem metinleri aracılığıyla Harezm Türkçesinde eylem kipliğinin işaretleyicileri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu tespite ulaşmak için nitel araştırma yöntemlerinden tasvirî usulle doküman analizi tekniği kullanılarak kaynak kitaplardaki veriler kiplik türlerine göre fişlenmiş ve elde edilen veriler, nitel veri analizi türlerinden kategorisel betimsel analiz tekniğiyle çözümlenmiştir. Harezm Türkçesinde eylem kipliği; yükümlülük ve devinim (iç edim) olmak üzere iki başlıkta incelenmiştir. Yükümlülük kipliği; zorunluluk (zayıf zorunluluk, güçlü zorunluluk), izin (isteğe bağlı olan izin, isteğe bağlı olmayan izin), isteme (emir, istek, yalvarma) alt başlıklarına ayrılmıştır. Devinim kipliği ise; yeterlilik/yetersizlik (fiziksel yeterlilik/yetersizlik, ussal yeterlilik/yetersizlik), gereklilik, gönüllülük-dilek alt başlıklarına bölünmüştür. Tüm alt başlıklar; biçimbirimsel, sözlüksel (kiplik fiiller, kiplik isimler, kiplik zarflar, yardımcı kiplik sözler), biçimsel-sözdizimsel, sözdizimi-leksikoloji-morfoloji bağıntılı işaretleyiciler yönünden değerlendirilmiştir.
Özet (Çeviri)
While language studies have a long history, the study of modality is a relatively recent topic. In Western linguistics, systematic modality studies first emerged in the latter part of the 20th century. However, modality studies have become more popular in Turkish for the past ten years. This study aims to contribute to the semantic map of Turkish by analyzing the event modality in Khwarezm Turkish. The first chapter of the study, the Theoretical Framework, looks at how modality is treated in linguistics and philosophy, the chapter also defines the modality term and explains the relations of modality with 'modal', 'tense', and 'aspect' are also explained. The chapter on the Khwarezm Turkish Period and Studies gives information on the texts and about the period that will be the focus of modality tagging. These texts are: Nehcü'l-Ferâdîs, Husrev ü Şîrîn, Mukaddimetü'l-Edeb, Kısasü'l-Enbiyâ, Mu'înü'l-Mürîd, Harezm Türkçesi Kur'ân Tercümesi, Mirâc-nâme. The third chapter of the study, Event Modality in Khwarezm Turkish, provides a detailed analysis of the mentioned event modalities organized under subheadings based on Palmer's (2001) and Aslan Demir's (2008) classifications. This study aims to provide a better understanding framework of the texts of Khwarezm Turkish, identify the modal functions of the affixes in Khwarezm Turkish, and compare Khwarezm Turkish and Turkish in terms of verb modality markers for future research. In this sense, this study determines the boundaries and all verb modality markers in Khwarezm Turkish through the texts of the time. This conclusion was drawn from the data from the source books, which were grouped according to the different kinds of modalities. The collected data were then subjected to one of the qualitative research methods, categorical content analysis, a qualitative data analysis technique. Two categories are used to analyze the modality of events in Khwarezm Turkish: Deontic and Dynamic. The deontic modality is subdivided into the following subheadings: obligative (weak obligative and strong obligative), permissive (optional, non-optional), and requestive (commissive, request, entreaty). The dynamic modality is subdivided into the following subheadings: abilitive (physical ability and mental ability), necessitative and volitive. All subheadings have been analyzed according to markers that correlate syntax-lexicology-morphology, morpho-syntactic, lexical (modal verbs, modal nouns, and auxiliary modal words), and morphemic markers.
Benzer Tezler
- Nehcü'l-Feradis'te birleşik eylemler
Compound verbs in Nehcu'l-Feradis
BÜLENT SAKÇA
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
Türk Dili ve EdebiyatıMersin ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. HÜRRİYET GÖKDAYI
- Sibîcâbî Gülistan çevirisi: Giriş-dil incelemesi-metin-çeviri-dizin-tıpkıbasım
Sibicabi translation of Gulistan: Introduction-language analysis-text-translation-index-facsimile
OĞUZ ERGENE
Doktora
Türkçe
2012
Türk Dili ve EdebiyatıÇukurova ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. A. DENİZ ABİK
- Sözdizimsel işlevleriyle Harezm Türkçesinde sözcük öbekleri
Word phrases in Khorezmian Turkic language with their syntactic functions
MUHARREM YILDIZ
Doktora
Türkçe
2021
Türk Dili ve EdebiyatıBartın ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ALSOU KAMALIEVA
- Harezm Türkçesinde görevli kelimeler
Functional words in hwarizm Turkish
ALİ SÖZER
Yüksek Lisans
Türkçe
2008
Türk Dili ve EdebiyatıHarran ÜniversitesiTürk Edebiyatı Bölümü
YRD. DOÇ. DR. MUSTAFA SARI
- Harezm Türkçesinde söz yapımı
Word coinage in Khwarezm Turkish
MENŞURE AŞCI
Doktora
Türkçe
2019
DilbilimGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATMA ÖZKAN