Harezm Türkçesinde söz yapımı
Word coinage in Khwarezm Turkish
- Tez No: 548889
- Danışmanlar: PROF. DR. FATMA ÖZKAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2019
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Gazi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 1210
Özet
Söz yapımı, bir dilin zenginliğinin göstergelerinden biri kabul edilir. Dünyanın herhangi bir dili söz yapımı konusunda mahir ise o dilin“gelişmiş, üretken”olduğu söyleyebilir. Dildeki kavram ve eylemlerin, yardımcı ögelerin biçimsel olarak gösterilebilmesi sözlerle mümkün olduğundan, bir dil her dönemde yeni sözler türetmelidir. Şayet söz yapımında geç kalırsa başka dillerden ödünç kelimeler almak zorunda kalır ki bu da bir dil için zayıflık kabul edilir. Eklemeli bir dil olan Türkçede söz yapımı için yapım ekleri ana karakterler durumundadır. Türkçe yapım ekleri açısından dünyanın en üretken dillerinden biridir. Türkçede söz türetmek için kullanılan dört türlü yapım eki vardır: isimden isim yapma ekleri, isimden fiil yapma ekleri, fiilden isim yapma ekleri ve fiilden fiil yapma ekleri. Bu çalışmada, Türkçenin tarihî dönemlerinden olan Harezm Türkçesinde söz yapımı incelenmiştir. Harezm Türkçesi, Türk dili tarihinde eserler açısından en şanslı dönemlerdendir. Bu dönem, gerek mensur gerekse manzum ve sözlük hüviyetinde, dönemin dil hususiyetlerini, dil bilgisi özelliklerini, kelime hazinesini, cümle yapısını; kısacası bir dilin incelenmesi için gereken bütün malzemeye sahip bir dönemdir. Dönemin en hacimli ve kelime hazinesi olarak en zengin eserleri olan Nehcü'l-Ferâdis, Kısasü'l-Enbiyâ, Hüsrev ü Şîrîn ve Mu'înü'Mürîd üzerinde yürüttüğümüz çalışmamızda; bu eserlerde geçen sözlerin nasıl yapıldıklarını, söz yapımında hangi eklerin nasıl ve ne sıklıkla kullanıldığı tespit edilmiştir. Toplanan malzemenin çokluğundan dolayı tez çalışmasının alanını daraltıp söz konusu eserlerde isim yapımı incelenmiştir. Üç bin yüz on yedi isim ve isim soylu kelimenin yapısının incelendiği bu çalışmayla; dönemin söz yapımında kullanılan ekleri ve bu eklere hangi sıklıkla müracaat edildiği tespit edilmiştir.
Özet (Çeviri)
Word coinage is regarded as one of the indicators of richness of a language. If a world language is adept at coining words, then we can say that that language is "developed and productive. Since it is possible to represent concepts and actions as well as auxiliary elements in a language through words, a language has to coin new words at all times. If a language is delayed in word coinage, it is obliged to borrow words from other languages, which is considered to be a weakness on the part of that language. Derivational afffixes are major elements for word coinage in Turkish, which is an agglutinative language. Turkish is one of the most productive languages in the world in terms of dervicational affixes. There are four kinds of derivational affixes used in Turkish to coin words: affixes used to derive nouns from nouns, affixes used to derive verbs from nouns, affixes used to derive nouns from verbs and affixes used to derive verbs from verbs. In this study, we investigated word coinage in Kwarezm Turkish, which is one of the historical periods of Turkish. Khwarezm Turkish is one of the most fortunate periods in the history of Turkish language in terms of works produced. This period is one that possesses all the materials needed to explore a language ranging from prose and poetry to lexicons, from linguistic characteristics of the period to grammatical rules and from its vocabulary to syntax. In our study, which we conducted on Nehcü'l-Ferâdis, Kısasü'l-Enbiyâ, Hüsrev ü Şîrîn and Mu'înü'Mürîd, which were the most voluminous works of the period and which were the richest in terms of vocabulary, we attempted to discover and describe how the words used in those books were coined, and what affixes were used how frequently in word coinage. Due to an abundance of materials we collected, we narrowed down the scope of our dissertation and we explored noun making in the works in question. In our study, in which we investigated the structure of about three thousand nouns, we determined the affixes which the said period used in word coinage and how frequently these affixes were used.
Benzer Tezler
- Harezm Türkçesinde isim
Kharezm Turkish language of nouns
ŞİRVAN KALSIN
Doktora
Türkçe
2004
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiEski Türk Dili Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYSU ATA
- Tarihȋ Kıpçak Türkçesinde yapım ekleri ve bugünkü Kıpçak Türkçesindeki izleri
Derivational suffixes in historical Kipchak Turkish and their traces in modern Kipchak Turkish
EMİNE ÖZCAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DilbilimFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HANİFİ VURAL
- Karay Türkçesinin tarihî ve Çağdaş Kıpçak Türkçesiyle karşılaştırmalı söz varlığı - fiil
The comperative vocabulary with the historic and Modern Kipchak Turkish of Karaim Turkish - verb
ABDULKADİR ÖZTÜRK
Doktora
Türkçe
2015
Türk Dili ve EdebiyatıErciyes ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NEVZAT ÖZKAN
- Kitabu Bulgatu'l-Muştak fì Lugati't-Türk we'l-Kıfçak üzerine dil incelemesi
A linguistic analysis on ki?tabu bulgatu'l-muştak fì lugatit-Türk we'l-kipçak
GULHAN ABEDALAZİZ MOH'D JALAL AL-TURK
Doktora
Türkçe
2012
DilbilimGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜLYA KASAPOĞLU ÇENGEL
- Ahmet Cevat'ın şiirlerinin söz yapımı açısından incelenmesi
Examination of Ahmet Cevat's poems in terms of word formation
SUNA ESEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATMA ÖZKAN