Arap akınlarından Moğol istilasına kadar Sistân'da Türkler
Turks in Sistan from Arabian raises to the Mongol invasion
- Tez No: 863911
- Danışmanlar: DOÇ. DR. MURAT ZENGİN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İnönü Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 198
Özet
Günümüzde İran ve Afganistan arasındaki sınır eyaletinin adı olan Sistân, tarihte daha geniş sınırlarıyla önemli bir yere sahiptir. Bölgeye Sistân'dan başka Horasan'ın güneyinde bulunması sebebiyle Farsçada öğle vakti anlamına gelen Nimrûz ve M.Ö. II. yüzyılda bölgeye gelen Sakaların bir kolu olan Drangianalara nisbetle eski Avesta dilinde göl, deniz anlamına gelen Zarangai/Zerenc adının verildiği bilinmektedir. Adını tarihte M.Ö. VIII. yüzyılda hüküm süren Sakalardan aldığı bilinen Sistân ile ilgili efsanelerde kuruluşunun M.Ö. 3000li yıllara dayandığı ifade edilse de tam manasıyla bir yerleşim merkezine dönüşümü, M.Ö. II. yüzyılda Sakaların bu topraklara itilmesiyle mümkün olmuştur. Büyük Hun Devleti'nin parçalanmasından sonra batıda Sistân sınır olmak üzere Ceyhun'un güney topraklarına doğru bir Türk muhaceretinin yaşandığı bilinmektedir. Bu yığılmanın akabinde kurulan Akhunlar, bünyesinde pek çok Türk boyunu barındıran bir konfederasyon olarak görülmektedir. Miladî VI. yüzyılda Göktürklerin tarih sahnesine çıkmasıyla Akhunlar, bölgede etkin rolünü ve topraklarını kaybetmiştir. Ancak bu toprakların Göktürklerin hakimiyet merkezine olan uzaklığı ve dağınık halde bulunan Akhun bakiyelerinin çok sayıda devlete bölünmesi, VII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bu grupların bağımsız hareketlerine sebep olmuştur. Aynı dönemde başlayan Arap akınlarında karşılarına ilk çıkan muhalif siyasi teşekkülün Sistân'da hüküm süren Akhun bakiyesi Halaç Türklerinden Türk Şâhîler olduğu bilinmektedir. VII-IX. yüzyıllar arasında bu devletin ortadan kaldırılmasından sonra Sistân'da İran asıllı oldukları bilinen yerel hanedanlar ortaya çıkmıştır. Bu hanedanlardan olan Tâhirîler ile Saffârîlerin mücadelesi sırasında, aynı dönemde diğer iki hakimiyete nazaran daha güçlü olan Samanîler de Sistân'da söz sahibi olmuştur. Bölgede daha sonraki dönemde ise Gaznelilerin ve özellikle Sultan Mahmud'un etkili olduğu bilinmektedir. Selçuklular döneminde ise Sistân, hanedan üyeleri arasında siyasi krizlere yol açmıştır. 1157'de Selçukların yıkılışından sonra bölge, Gûrlular ve Harizmşâhların hakimiyetine geçmiştir. Daha sonra neredeyse bütün dünyayı kasıp kavuran Moğol istilasından Sistân da nasibini almıştır. Moğol yıkımından sonra bölgede yerel hanedanların yönetimi olarak bilinen Nimrûz Melikleri dönemi başlamıştır.
Özet (Çeviri)
Sistân, which is the name of the border province between Iran and Afghanistan today, has an important place in history with its wider borders. Other than the name of Sistân, it is known that Nimrûz, which means noon in Persian, because it is located in the south of Khorasan, and Zarangai/Zerenc which means lake and sea, in the old Avesta language, attribute to the Drangianas a branch of the Saka who came to the region in the II century B.C. Although it is stated in the legends about Sistân, which is known to have taken its name from the Sakas, who ruled in the VIII. B.C, that its establishment dates back to 3000 B.C., its transition to a settlement in the full sense was probably possible when the Sakas were pushed to these lands in the II. B.C. It is known that after the disintegration of the Great Hun State, there was a Turkish immigration towards the southern lands of Ceyhun, including the Sistân border in the west. The Akhuns, which were established after this agglomeration, are seen as a confederation that includes many Turkish tribes. With the emergence of the Göktürks on the stage of history in the VI century AD, the Akhuns lost their active role and lands in the region. However, the distance of these lands from the center of domination of the Göktürks and the division of the scattered Akhun remnants into many states caused the independent movements of these groups since the second half of the VII century. It is known that the first opposition political formation that came across in the Arab influxs that started in the same period was the Turkish Shahis from Halac Turks, the remnant of Akhun, who ruled in Sistân. After the abolition of this state between the VII-IX centuries, local dynasties known to be of Iranian origin emerged in Sistân. During the struggle of Tahiris and Saffârids, apart from these dynasties, the Samanids, who were stronger than the other two dominions also in the same period had the ruled in Sistân. It is known that the Ghaznavids and especially Sultan Mahmud were influential in the region in the later period. During the Seljuk period, Sistân caused political crises among the members of the dynasty. After the collapse of the Seljuks in 1157, the region passed under the rule of the Gûrlus and the Khwarezmshahs. Later, Sistân also got its share from the Mongol invasion that ravaged almost the whole world. After the Mongol destruction, the period of Nimrûz Meliks, known as the rule of local dynasties, began in the region.
Benzer Tezler
- P.V Golubovskiy ve eseri: Peçenegi, Torki i Polovtsi do Naşestviya Tatar (Moğol istilasına kadar Peçenekler, Uzlar ve Kuman-Kıpçaklar) (Tercüme-tahlil)
Golubovskiy and his work: Peçenegi Torki i Polovtsi do Naşestviya Tatar (Translation-analysis)
NURDAN KUMRU
- Delhi sultanlarından Halaciler (Alaeddin Muhammed-Şah Halaci devri)
Başlık çevirisi yok
S. HALUK KORTEL
Yüksek Lisans
Türkçe
1994
Tarihİstanbul ÜniversitesiOrtaçağ Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ERDOĞAN MERÇİL
- Gürcü kaynaklarına göre XI.-XIII. yüzyıllar arası Türk-Gürcü münasebetleri
XI.-XIII. Turkish-Georgian relations between centuries according to Georgian sources
KETEVAN KOBULADZE
- Bizans-Selçuklu uc coğrafyasında egemenlik alanlarının değişimi: Ankara ve yakın çevresi örneği
The change of sovereignty areas in the Byzantine-Seljuk tertiary geography: Ankara and its environs
İLKNUR ŞATIROĞLU
Doktora
Türkçe
2024
Sanat TarihiHacettepe ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. VAHİT MACİT TEKİNALP