Geri Dön

Cürcânî'de mâhiyet sorunu: Şerhu'l-mevâkıf ve hâşiyeleri bağlamında

The question of quiddity in al-Jurjānī: 'Māhiyya' in the context of Sharḥ al-Mawāqif and its glosses

  1. Tez No: 864388
  2. Yazar: RIDVAN CİRU
  3. Danışmanlar: PROF. DR. ÖMER MAHİR ALPER
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Din, Felsefe, Religion, Philosophy
  6. Anahtar Kelimeler: Mâhiyet, İtibar, Ontoloji, Nesne Teorisi, Özcülük, Müteahhir Dönem, Seyyid Şerif Cürcânî, Şerhu'l-Mevâkıf, Siyâlkûtî, Mir Zâhid, Quiddity, Māhiyya, Ontology, Object Theory, Essentialism, the Post-Classical Period of Islamic Thought, Sayyid Sharīf al-Jurjānī, Sharḥ al-Mawāqif, al-Siyālkūtī, Mīr Zāhid
  7. Yıl: 2024
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: İstanbul Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: İslam Felsefesi Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 344

Özet

Mâhiyet doktrini, müteahhir dönem İslam düşüncesindeki ontolojinin en aslî unsurlarından biridir. Müteahhir dönemin nesne teorisi olarak da görebileceğimiz bu doktrinin çok önemli unsurları İbn Sînâ'nın (ö. 428/1037) felsefesiyle vücûda gelmiş olmakla birlikte bu unsurların ciddi bir şekilde sistematize edilerek meseleleri somutlaşmış bir araştırma sahası kılınması büyük ölçüde Fahreddin er-Râzî (ö. 606/1210) tarafından gerçekleştirilmiştir. Râzî'den sonraki düşünürlerse Râzî'nin kapsamlı ve ayrıntılı İbn Sînâ eleştirileriyle hesaplaşma üzerinden incelemelerini sürdürmüşlerdir. Bu incelemelerle birlikte mâhiyet doktrini çok ciddi bir gelişme kaydetmiş, gerek kavram dünyası gerekse mesâil ağı önemli dönüşümler geçirmiştir. Râzî sonrası dönemin belki de temsil gücü en yüksek ve en etkili düşünürü olarak Seyyid Şerif Cürcânî (ö. 816/1413) de bu bağlamda mâhiyet sorununa dair birikimi mufassal bir surette tahrir ve tahkik ederek onlarca mesele üzerinde kapsamlı bir soruşturma yürütmüştür. İşte bu çalışma Seyyid Şerif'in mâhiyet sorununa dair düşüncesini meselelerin nazarî yönüne ağırlık vererek ele almakta ve bunu Seyyid Şerif'in düşüncesini anlaşılır ve tartışılabilir kılan düşünsel bağlamı dikkate alarak yapmaya çalışmaktadır. Bu çalışma mâhiyet kavramına dair ayrıntılı bir analiz sunmasının yanında mâhiyetlerin türlerini ve yapılarını incelemekte, ayrıca mâhiyetlerin hâriçte ve/veya zihindeki varlıklarını ve fâille olan irtibatlarını ele almaktadır. Bu bağlamda zihnî terkip, itibârî mâhiyet, soyut mâhiyet, tümeller, mutlak maʻdûm ve mutlak meçhul paradoksları, nefsü'l-emr, zihnî varlık ve mâhiyetlerin mecʻûliyeti gibi bir dizi problematik üzerinden Seyyid Şerif'in Fahreddin er-Râzî sonrasında gerek mâhiyet sorunu karşısında gerekse İbn Sînâ mirası karşısında tam olarak nerede durduğunu tespit etmeye çalışmaktadır. Seyyid Şerif'in mâhiyet sorununa dair düşüncesinin Siyâlkûtî (ö. 1067/1657) ve Mir Zâhid (ö. 1101/1690) gibi Şerhu'l-Mevâkıf muhaşşîleri tarafından nasıl alımlandığını da belli bir ölçüde inceleyen bu çalışma ayrıca sonuç bölümünde hem tarihsel hem nazarî açıdan bazı çıkarımlarda bulunmakta ve mâhiyet düşüncesinin özünü ilgilendiren analizler yapmaktadır. Bu analizler bağlamında en son itibar kavramına ve esnek bir mâhiyet türü olarak itibârî mâhiyet olgusuna odaklanmakta ve mâhiyet doktrininin özcülük eleştirileri karşısındaki durumunu soruşturmaktadır.

Özet (Çeviri)

The doctrine of quiddity (māhiyya) is one of the most essential elements of the ontology in the post-classical period of Islamic thought. It can be considered as the object theory of that period. Although the very important elements of this doctrine came into being with the philosophy of Avicenna (d. 428/1037), the significant systematization of these elements and turning them into a research field containing concrete problems is largely due to Fakhr al-Dīn al-Rāzī (d. 606/1210). The thinkers after al-Rāzī maintained their investigations by settling accounts with al-Rāzī's comprehensive and detailed criticisms of Avicenna. With these investigations, the doctrine of quiddity has made an important development, and both the conceptual frame and the network of problems have undergone significant transformations. In this context, Sayyid Sharīf al-Jurjānī (d. 816/1413), perhaps the most representative and influential thinker of the period after al-Rāzī, carried out a comprehensive investigation on dozens of problems by a detailed examination of the intellectual heritage related with the question of quiddity. This study deals with Sayyid Sharīf's thought on the question of quiddity by focusing on the theoretical aspects of the problems, and attempts to achieve this by taking into account the intellectual context that makes Sayyid Sharīf's thought understandable and discussable. In addition to providing a detailed analysis of the concept of quiddity (māhiyya), this study examines the types and structures of quiddities and also discusses the existence of quiddities in external world and/or in mind and their relations with the agent (al-fāʿil). In this context, through a series of problematics such as mental composition (tarkīb dhihnī), nominal quiddity (māhiyya iʿtibāriyya), abstract quiddity (māhiyya mujarrada), universals, the absolute non-existent paradox (al-maʿdūm al-muṭlaq), the absolute unknown paradox (al-majhūl al-muṭlaq), nafs al-amr, mental existence and the causing of quiddities (majʿūliyyat al-māhiyya), the study attempts to determine exactly where Sayyid Sharīf stands after Fakhr al-Dīn al-Rāzī in relation to the question of quiddity and to the legacy of Avicenna. The study examines to a certain extent how Sayyid Sharīf's thought on the question of quiddity was received by Sharḥ al-Mawāqif's glosses such as the gloss of ʻAbd al-Hakīm al-Siyālkūtī (d. 1067/1657) and of Mīr Zāhid al-Harawī (d. 1101/1690). In the conclusion section, it makes some inferences from both historical and theoretical perspectives and makes analyzes regarding the essence of the idea of quiddity. In the context of these analyses, it focuses on the concept of“consideration”(iʿtibār) and on the phenomenon of nominal quiddity (māhiyya iʿtibāriyya) as a flexible type of quiddity, and investigates the status of the doctrine of quiddity against the criticisms of essentialism.

Benzer Tezler

  1. İbn Sînâ sonrası İslam felsefesinde cisim teorisi: Hikmetü'l-'Ayn ve şerhleri çerçevesinde

    The theory of body in Islamic philosophy after Ibn Sīnā: In the context of Hikmat al-'Ayn and its commentaries

    MEHMET SAMİ BAGA

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2018

    Felsefeİstanbul Üniversitesi

    Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. ÖMER MAHİR ALPER

  2. Seyyid Şerif Cürcânî'de zihnî varlık

    Al-Sayyid al-Sharif al-Jurjânî on mental existence

    MURAT KAŞ

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2017

    DinMarmara Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. YUSUF ŞEVKİ YAVUZ

  3. Seyyid Şerîf Cürcânî'de insan fiilleri

    Human acts in Sayyid Sharif Jurjānī

    SEZEN ATLI

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2024

    Dinİnönü Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. MUSTAFA BOZKURT

  4. Şerhu'l Mevâkıf'ta mâhiyet

    Mahiyat (quiddity) in Sharh al-Mawaqif

    TALHA ŞAHİN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    DinKarabük Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ MUSTAFA YILDIZ

  5. Tusi'nin Tecridü'l-İtikad'ı ve şerhlerinde varlık ve mahiyet

    Essence and existence in al-Tusi's Tajrid al-İtiqad and its commentaries

    AYŞE BETÜL TEKİN

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2013

    DinMarmara Üniversitesi

    Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. MUHİTTİN MACİT