Cürcânî'de mâhiyet sorunu: Şerhu'l-mevâkıf ve hâşiyeleri bağlamında
The question of quiddity in al-Jurjānī: 'Māhiyya' in the context of Sharḥ al-Mawāqif and its glosses
- Tez No: 864388
- Danışmanlar: PROF. DR. ÖMER MAHİR ALPER
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Felsefe, Religion, Philosophy
- Anahtar Kelimeler: Mâhiyet, İtibar, Ontoloji, Nesne Teorisi, Özcülük, Müteahhir Dönem, Seyyid Şerif Cürcânî, Şerhu'l-Mevâkıf, Siyâlkûtî, Mir Zâhid, Quiddity, Māhiyya, Ontology, Object Theory, Essentialism, the Post-Classical Period of Islamic Thought, Sayyid Sharīf al-Jurjānī, Sharḥ al-Mawāqif, al-Siyālkūtī, Mīr Zāhid
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İslam Felsefesi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 344
Özet
Mâhiyet doktrini, müteahhir dönem İslam düşüncesindeki ontolojinin en aslî unsurlarından biridir. Müteahhir dönemin nesne teorisi olarak da görebileceğimiz bu doktrinin çok önemli unsurları İbn Sînâ'nın (ö. 428/1037) felsefesiyle vücûda gelmiş olmakla birlikte bu unsurların ciddi bir şekilde sistematize edilerek meseleleri somutlaşmış bir araştırma sahası kılınması büyük ölçüde Fahreddin er-Râzî (ö. 606/1210) tarafından gerçekleştirilmiştir. Râzî'den sonraki düşünürlerse Râzî'nin kapsamlı ve ayrıntılı İbn Sînâ eleştirileriyle hesaplaşma üzerinden incelemelerini sürdürmüşlerdir. Bu incelemelerle birlikte mâhiyet doktrini çok ciddi bir gelişme kaydetmiş, gerek kavram dünyası gerekse mesâil ağı önemli dönüşümler geçirmiştir. Râzî sonrası dönemin belki de temsil gücü en yüksek ve en etkili düşünürü olarak Seyyid Şerif Cürcânî (ö. 816/1413) de bu bağlamda mâhiyet sorununa dair birikimi mufassal bir surette tahrir ve tahkik ederek onlarca mesele üzerinde kapsamlı bir soruşturma yürütmüştür. İşte bu çalışma Seyyid Şerif'in mâhiyet sorununa dair düşüncesini meselelerin nazarî yönüne ağırlık vererek ele almakta ve bunu Seyyid Şerif'in düşüncesini anlaşılır ve tartışılabilir kılan düşünsel bağlamı dikkate alarak yapmaya çalışmaktadır. Bu çalışma mâhiyet kavramına dair ayrıntılı bir analiz sunmasının yanında mâhiyetlerin türlerini ve yapılarını incelemekte, ayrıca mâhiyetlerin hâriçte ve/veya zihindeki varlıklarını ve fâille olan irtibatlarını ele almaktadır. Bu bağlamda zihnî terkip, itibârî mâhiyet, soyut mâhiyet, tümeller, mutlak maʻdûm ve mutlak meçhul paradoksları, nefsü'l-emr, zihnî varlık ve mâhiyetlerin mecʻûliyeti gibi bir dizi problematik üzerinden Seyyid Şerif'in Fahreddin er-Râzî sonrasında gerek mâhiyet sorunu karşısında gerekse İbn Sînâ mirası karşısında tam olarak nerede durduğunu tespit etmeye çalışmaktadır. Seyyid Şerif'in mâhiyet sorununa dair düşüncesinin Siyâlkûtî (ö. 1067/1657) ve Mir Zâhid (ö. 1101/1690) gibi Şerhu'l-Mevâkıf muhaşşîleri tarafından nasıl alımlandığını da belli bir ölçüde inceleyen bu çalışma ayrıca sonuç bölümünde hem tarihsel hem nazarî açıdan bazı çıkarımlarda bulunmakta ve mâhiyet düşüncesinin özünü ilgilendiren analizler yapmaktadır. Bu analizler bağlamında en son itibar kavramına ve esnek bir mâhiyet türü olarak itibârî mâhiyet olgusuna odaklanmakta ve mâhiyet doktrininin özcülük eleştirileri karşısındaki durumunu soruşturmaktadır.
Özet (Çeviri)
The doctrine of quiddity (māhiyya) is one of the most essential elements of the ontology in the post-classical period of Islamic thought. It can be considered as the object theory of that period. Although the very important elements of this doctrine came into being with the philosophy of Avicenna (d. 428/1037), the significant systematization of these elements and turning them into a research field containing concrete problems is largely due to Fakhr al-Dīn al-Rāzī (d. 606/1210). The thinkers after al-Rāzī maintained their investigations by settling accounts with al-Rāzī's comprehensive and detailed criticisms of Avicenna. With these investigations, the doctrine of quiddity has made an important development, and both the conceptual frame and the network of problems have undergone significant transformations. In this context, Sayyid Sharīf al-Jurjānī (d. 816/1413), perhaps the most representative and influential thinker of the period after al-Rāzī, carried out a comprehensive investigation on dozens of problems by a detailed examination of the intellectual heritage related with the question of quiddity. This study deals with Sayyid Sharīf's thought on the question of quiddity by focusing on the theoretical aspects of the problems, and attempts to achieve this by taking into account the intellectual context that makes Sayyid Sharīf's thought understandable and discussable. In addition to providing a detailed analysis of the concept of quiddity (māhiyya), this study examines the types and structures of quiddities and also discusses the existence of quiddities in external world and/or in mind and their relations with the agent (al-fāʿil). In this context, through a series of problematics such as mental composition (tarkīb dhihnī), nominal quiddity (māhiyya iʿtibāriyya), abstract quiddity (māhiyya mujarrada), universals, the absolute non-existent paradox (al-maʿdūm al-muṭlaq), the absolute unknown paradox (al-majhūl al-muṭlaq), nafs al-amr, mental existence and the causing of quiddities (majʿūliyyat al-māhiyya), the study attempts to determine exactly where Sayyid Sharīf stands after Fakhr al-Dīn al-Rāzī in relation to the question of quiddity and to the legacy of Avicenna. The study examines to a certain extent how Sayyid Sharīf's thought on the question of quiddity was received by Sharḥ al-Mawāqif's glosses such as the gloss of ʻAbd al-Hakīm al-Siyālkūtī (d. 1067/1657) and of Mīr Zāhid al-Harawī (d. 1101/1690). In the conclusion section, it makes some inferences from both historical and theoretical perspectives and makes analyzes regarding the essence of the idea of quiddity. In the context of these analyses, it focuses on the concept of“consideration”(iʿtibār) and on the phenomenon of nominal quiddity (māhiyya iʿtibāriyya) as a flexible type of quiddity, and investigates the status of the doctrine of quiddity against the criticisms of essentialism.
Benzer Tezler
- İbn Sînâ sonrası İslam felsefesinde cisim teorisi: Hikmetü'l-'Ayn ve şerhleri çerçevesinde
The theory of body in Islamic philosophy after Ibn Sīnā: In the context of Hikmat al-'Ayn and its commentaries
MEHMET SAMİ BAGA
Doktora
Türkçe
2018
Felsefeİstanbul ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÖMER MAHİR ALPER
- Seyyid Şerif Cürcânî'de zihnî varlık
Al-Sayyid al-Sharif al-Jurjânî on mental existence
MURAT KAŞ
Doktora
Türkçe
2017
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YUSUF ŞEVKİ YAVUZ
- Şerhu'l Mevâkıf'ta mâhiyet
Mahiyat (quiddity) in Sharh al-Mawaqif
TALHA ŞAHİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DinKarabük ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MUSTAFA YILDIZ
- Tusi'nin Tecridü'l-İtikad'ı ve şerhlerinde varlık ve mahiyet
Essence and existence in al-Tusi's Tajrid al-İtiqad and its commentaries
AYŞE BETÜL TEKİN
Doktora
Türkçe
2013
DinMarmara ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUHİTTİN MACİT