Özbek Türkçesinde ad+eylem eş dizimliliği (Basın yayın dilinde)
Noun+verb collocation in Uzbek Turkish (In press language)
- Tez No: 868259
- Danışmanlar: PROF. DR. YAVUZ KARTALLIOĞLU
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Çağdaş Türk Lehçeleri Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 363
Özet
Eş dizimler iki veya daha fazla sözcüksel unsurdan oluşan dilin önceden üretilmiş kullanıma hazır prefabrik yapılarıdır. Genellikle araştırmacılar eş dizimleri deyimlerin bir alt kategorisi olarak görmüşler ve diğer sözcük kombinasyonlarından ayırmak için çalışmalar yapmışlardır. Eş dizimler, deyimlere göre daha çok anlamsal açıklığı olan ve serbest sözcük kombinasyonlarına göre de kısıtlılık arz eden sözcük birleşmeleridir. Dil biliminde eş dizim tanımları araştırmacıların bakış açılarına, benimsedikleri dil bilimsel geleneğe (İngiliz geleneği ve kıta geleneği) veya yapılan çalışmanın amacına göre farklılık göstermektedir. Bundan dolayı yerli ve yabancı litaratürde birbirinden farklı eş dizim tanımları mevcuttur. Araştırmacılar eş dizimleri diğer sözcük birleşmelerinden ayırmaya ve eş dizimlerin yerini saptamaya çalışmışlardır. Bu yüzden eş dizim çalışmaları, eş dizimleri diğer sözcük birleşmelerinden ayırmak için önemli bir yere sahiptir. Çünkü dillerde bu özellikleri taşıyan birçok yapı vardır. Türkiye Türkçesi ve Özbek Türkçesinde de eş dizimler, genellikle ya deyimler ya da birleşik sözcükler içinde gösterilir. Bu çalışmada Özbek Türkçesinde ad+eylem eş dizimleri 597.611 sözcüklü bir derlem veri tabanından tespit edilmiştir. Derlem havuzunu Özbek Türkçesine ait 9 dergi ve 19 internet gazete sitelerinde yayımlanan makale, köşe yazısı, sohbet vb. yazılar oluşturmaktadır. Derlemi oluşturmak için Kendi Kendine Derlem Oluşturma Platformu yazılımı kullanılmıştır. Çalışmada ad+eylem eş dizimleri tespit edilirken anlam temelli yaklaşım benimsenmiştir. Eş dizimleri diğer sözcük kombinasyonlarından ayırt etmek için de anlamsal şeffaflık/kapalılık (semantic transparency/opacity) ve değiştirebilirlik (commutability/substitutability) kriterleri temel alınmıştır. Derlemde 26.825 eş dizim yapısı tespit edilmiştir. Çalışma sonucunda Özbek Türkçesinde bazı eş dizimlerin Türkiye Türkçesinde tek bir eylemle karşılandığı; aynı ad+eylemden oluşan ve aynı eş dizimsel anlama sahip bazı eş dizimlerin de Türkiye Türkçesinden farklı hâl eki aldığı tespit edilmiştir. Ayrıca Özbek Türkçesinde biçimsel olarak aynı ancak anlam bakımından Türkiye Türkçesinden farklılaşan yalancı eş değerli eylemlerle kurulan eş dizimler de dikkat çekicidir.
Özet (Çeviri)
Collocations are ready to use prefabricated structures which consist of 2 or more lexical elements. Researchers generally considered collocations as a subcategory of idioms and conducted studies to distinguish them from other word combinations. Collocations are word combinations which have more semantic clarity than idioms and they are limited compared to free word combinations. Definitions of collocation in linguistic vary depending on the views of the researchers, linguistic traditions they adopt (British tradition and continental tradition), or the purpose of the study that is carried out. That is why there are different definitions of collocaton in local and foreign literatures. Researchers have tried to distinguish collocations from other Word combinations and to determine the locations of collocstions. That's why collocation studies have an important place in distinguishing collocations from other Word combinations. Because there are many structures having these features. Collocations are usually displayed in idioms or combinations in Türkiye Turkish and Uzbek Turkish. Noun+ Verb collocations in Uzbek Turkish were determined from a corpus which consist of 597.611 words in this study. The corpus consist of articles, columns and conversations published in 9 magazines and 19 online newspaper websites in Uzbek Turkish. Do It Yourself Corpora was used to create corpora. Meaning-based approach was adopted to determine noun-verb collocations. Semantic tranparency/opactiy and commutability/substituality were used to distinguish collocations from other word combinations. 26.825 collocations were detected in the corpora. As a result of the study, some collocations in Uzbek Turkish are met with a single verb in Turkiye Turkish; it has been determined that some collocations consisting of the same noun + verb and having the same collocational meaning have received different case suffixes in Turkiye Turkish. It is also remarkable that collocations can be formed with pseudo-equivalent verbs that are structurally the same but semantically different from Turkiye Turkish.
Benzer Tezler
- Türkiye Türkçesinde ad, sıfat ve zarflar arasındaki dizimsel ilişki
Syntagtical relationship between nouns, adjectives and adverbs in modern Turkish
MEHMET YILMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıMersin ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜRRİYET GÖKDAYI
- Kavânîn-i Yeniçeriyân (İnceleme-metin-dizin)
Kavânîn-i Yeniçeriyân (Analyse - manuscript - index)
ÖZGÜL ÖZBEK
Doktora
Türkçe
2017
DilbilimÇanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZAFER ÖNLER
- Özbek ve Azeri öğrencilerin Türkçe öğreniminde ad durum ve eylem çekimi yanlışları
Başlık çevirisi yok
FİLİZ METE
Yüksek Lisans
Türkçe
1997
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ENİSE KANTEMİR
- Nehcü'l-Feradis'te birleşik eylemler
Compound verbs in Nehcu'l-Feradis
BÜLENT SAKÇA
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
Türk Dili ve EdebiyatıMersin ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. HÜRRİYET GÖKDAYI
- Manihaist Türk çevresi metinleri üzerine dil ve üslup incelemesi
Language and style analysis on Manichaean Turkish circle texts
KADER TÜNGÜÇ
Doktora
Türkçe
2022
Türk Dili ve EdebiyatıMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TANJU SEYHAN