Dede Korkut Hikâyeleri'ndeki eş dizimli yapıların bilgisayarlı dil bilim yöntemlerine göre incelenmesi
The study of collocation structures in Dede Korkut Stories according to computational linguistics methods
- Tez No: 869256
- Danışmanlar: DOÇ. DR. MERİÇ GÜVEN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Uşak Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 337
Özet
Oğuz Türklüğünün en önemli destanlarından biri de, Dede Korkut Destanı'dır. Dede Korkut, diğer ismi ile Korkut Ata, Türklüğün derin hafızasında bir değerdir. Dede Korkut Hikâyeleri hakkında anlatılan efsaneler, söylenen özlü sözler, atasözleri, kalıp ifadeler ve eş dizimli yapıların hepsi işte bu derin hafızanın ürünüdür. Dede Korkut ve Dede Korkut Kitabı Türk dünyasının ortak kültürel değerlerindendir. Dede Korkut Kitabı bir Oğuzname'dir veya Oğuzname'nin bir kısmıdır. Dede Korkut ise Oğuzname parçalarını düzenleyen ve anlatan kişidir. Bu sebeple Oğuzname'nin bazı bölümlerinin adı Dede Korkut Hikâyeleri, faklı bir adlandırmayla Dede Korkut Destanı olmuştur. Dede Korkut Kitabı denilince akla ilk gelen eserin Dresden ve Vatikan nüshaları olmuştur. Türk dili ve edebiyatında çok önemli bir yeri olan Dede Korkut Hikayeleri'nin bilinen birinci (Dresden) ve ikinci (Vatikan) nüshalarının ardından üçüncü nüshası (Türkmen Sahra) da geçtiğimiz yıllarda bulunmuş ve bilim dünyasına kazandırılmıştır. Yeni elyazmasının bulunuşu araştırmacılara“Dede Korkut Geleneği”açısından eşsiz bir kaynak oluşturmuştur. Bilişim teknolojileri alanındaki gelişmelere bağlı olarak günümüzde dillerin işlenmesi ses özelliklerinden yapı özelliklerine, söz varlıklarından söz dizimlerine kadar bütün dil birliklerinin istatistiksel veya kural tabanlı modelleme (bilgisayarlı dil bilim) yöntemleriyle çözümlenmesi olanaklı hale gelmiştir. Bu bağlamda Türk dilciliğinde son 25 yıldır çalışılagelen ve iki ya da daha fazla sayıda dil biriminin aynı dizimde bulunması esasına dayanan“Eş Dizimlilik”konusu günümüzde artık bilgisayar destekli çalışmalarla yürütülmektedir. Ancak“Eş Dizimlilik”konusunda Türkçenin tarihi dönem metinleri ile ilgili çalışmalar fazla değildir. Gerek Türkçenin tarihi dönemleri ile ilgili eş dizimsel çalışmaların azlığı, gerek son dönem düşünürlerin zihnini meşgul eden ve merkezi konulardan biri olan dilsel fenomenlerin dil bilim yöntemlerinden yararlanılarak incelenmesinin olanaklı olması bizi eş dizimlilik konusunu hesaplamalı bir perspektifle (bakış açısı ile) inceleyen bir çalışma yapmaya sevk etmiştir. Çalışmamızda Eski Anadolu Türkçesi ile yazılmış hikâyelerin bilgisayarlı modelleme yöntemleri ile eş dizimsel öge (eş dizimsel dizi ve eş dizimsel küme) olarak incelenmesi esas alınmıştır. Hikâyeler, bilgisayar ortamına düz metin dosyası (.txt) olarak aktarılmış, hikayedeki eş dizimli söz varlığı Python programlama dilinde AntConc 3.5.9 (2020) yazılımına işlenmiş ve Log-likehood, MI değeri, T-skoru, Dice coefficient değeri gibi farklı istatistik analizleri ile de eş dizimlilikler incelenmiştir. Sonuçların anlamlı olup olmadığını diğer bir ifade ile istatistiki yönden önem taşıyıp taşımadığını sınamak için İstatistiksel önem kriteri esas alarak kullanılan yöntemde, temelde bir kelimenin toplam kullanımından ne kadarının belirlenen kelimelerle gerçekleştiğini esas alan sonlu işlemler kümesi algoritmalar uygulanmıştır. Böylelikle hem araştırmacı tarafından dil bilimsel metotlarla saptanan eş dizimli söz varlığına ait bulgular hem de doğal dil işleme yöntemleri ile elde edilen bulgular karşılaştırılarak eş dizimlilik konusu karşılık bağlamında değerlendirilmiştir.
Özet (Çeviri)
One of the most important eposes of is undoubtedly The Dede Korkut Epos. Dede Korkut, also known as Korkut Ata is a value in itself in the deep memory of Turkishness. The legends, sayings, proverbs, phrase expressions and collocational structures about Dede Korkut are all a result of this deep memory. Dede Korkut and the Book of Dede Korkut are among the common cultural values of the Turkish world. Book of Dede Korkut is undoubtedly Oğuznâme, or part of Oğuznâme. Dede Korkut is the person who edits and narrates parts of Oğuznâme. For this reason, some parts of Oğuznâme are named Dede Korkut Stories, or Dede Korkut Epos. The Dresden and Vatican manuscripts were the first that came to mind when mentioning the Book of Dede Korkut. After the known first (Dresden) and second (Vatican) manuscripts of Dede Korkut Stories, which has a very important place in Turkish language and literature, the third (Türkmen Sahra) manuscript was recently discovered and contributed to the scientific world. The discovery of the new manuscript has created an unparalleled resource to researchers of the“Dede Korkut Tradition”. Advances in information technology has made it easier to process and examine languages with computer applications and software; and it became possible to analyse all language units, from phonetic to structural qualities, from vocabulary to syntax, with statistical or rule based computational linguistics methods. In this context, the subject of“Collocation”, which has been studied for 25 years in Turkish linguistics, is now studied with computational methods. However there are few studies on“Collocation”in the context of Turkish historical texts. The scarcity of collocation studies for the historical periods of Turkish, and the possibility of examining linguistic phenomena using linguistic methods has led us to study the subject of collocation with a computational perspective. Our study is based on the study of stories Written in Old Anatolian Turkish with computer modeling methods regarding collocational objects (collocational sequences and collocational sets). The stories are transferred to computer environment as plain text, the collocational vocabulary was processed in Python programming language and in AntConc 3.5.9 (2020) software, then the collocations are examined using different statistical analyses such as Log-likehood, MI value, T-score, and Dice coefficient. In the method that uses statistical significance criterion, algorithms that take into account what ratio of a given word's appearance with other words to the total usage of this word were used. In this way, both the findings of collocational vocabulary detected by the researcher with linguistic methods and those found by natural language processing methods were compared and the subject of collocation was evaluated in the context of correspondence.
Benzer Tezler
- Dede Korkut Hikâyelerinde zarf+fiil eşdizimi
Adverb + verb collocations in Dede Korkut Stories
REFİKA BİRSEN ARSLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DilbilimGaziantep ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ÜLKÜ POLAT
- Dede Korkut hikâyelerindeki fiillerin birleşim değerleri
The state of verbs' valency usage in Dede Korkut stories
VİLDAN EMRE
Yüksek Lisans
Türkçe
2008
Türk Dili ve EdebiyatıAbant İzzet Baysal ÜniversitesiTürk Edebiyatı Bölümü
YRD. DOÇ. DR. EROL ÖZTÜRK
- Dede Korkut Hikâyeleri'nde yapım eki
The derivational suffix in Dede Korkut Hikâyeleri
EMİNE TOPKAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimSakarya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZİKRİ TURAN
- Azerbaycan yazarlarından Kamal Abdulla'nın 'Yarımçıq әl Yazma' adlı romanının söz varlığı açısından incelenmesi
An analysi̇s on the novel 'Yarimçiq әl Yazma' by Azerbaijan writer Kamal Abdulla in terms of vocabulary
FATMA KEÇOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıTrakya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SEVGİ ÖZTÜRK
- Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde kullanılan hikâye kitaplarındaki kültürel unsurların belirlenmesi: Yunus Emre Enstitüsü hikaye dizisi örneği
Determination of cultural elements in storybooks used inteaching English as a foreign language: Yunus Emre Institute story series example
TUĞBA NUR BEKİS
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Eğitim ve ÖğretimKırıkkale ÜniversitesiTürkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MURAT YİĞİT