Çağdaş Azerbaycan şiiri'nde Türkiye
Türkiye in contemporary Azerbaijan poetry
- Tez No: 871720
- Danışmanlar: PROF. DR. ALİ EROL
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Azerbaycan Edebiyatı, Azerbaycan Edebiyatında Şiir (60. yıllar), Bağımsızlık Dönemi Azerbaycan Edebiyatı, Azerbaycan, Türkiye, Azerbaijani Literature, Poetry in Azerbaijani Literature (60th Year), Azerbaijani Literature in the Independence Period, Azerbaijan, Turkiye
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ege Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dünyası Edebiyatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dünyası Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 346
Özet
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulduğu yıllardan itibaren Türkiye konusu birçok yazar ve şair tarafından ele alınıp işlenmiştir. Sovyet hakimiyetinde toplumun iktidar tarafından belirlenen çerçeveye uyum sağlaması için edebiyat önemli bir araç olarak kullanılmıştır. Dolayısıyla millî kimliğin önüne konulan engeller Azerbaycan- Türkiye ilişkisini, akabinde ise eserlerin konusunu da etkilemiştir.“1960'lı yıllar”olarak adlandırılan dönemde ilişkilerin sağlamlaştırılmasına yönelik çabaların başlaması edebî açıdan da değerlendirilmiştir. 1980-1990'lı yıllarda sistemin çözülerek bağımsızlığın kazanılmasıyla birlikte Türkiye konulu şiirlerde hızlı bir artış gözlemlenmiştir. Günümüzdeki şiir örneklerinde Türkiye temayülünün ana tema olarak belirlenmesi bu sürecin devam ettiğinin göstergesidir. Azerbaycan şiirine Türkiye'yi taşıyanlara Bahtiyar Vahabzade, Halil Rza Ulutürk, Fikret Koca, Abbas Abdulla, Mirvarid Dilbazi, Memmed İsmayıl, Gabil, Memmed Araz, Eldar İsmayıl, Memmed Aslan gibi isimler öncülük etmektedir. Edebiyatçı kimliklerinin yanı sıra siyasetçi yönleriyle de bilinen bu kişiler Türklük kavramının gelişmesinde oldukça önemli adımlar atmışlardır. Değişik türlerde, kendilerine özgü yaklaşımlarla geniş konu yelpazesine sahip eserleriyle öne çıkan edipler, Türkiye'yi de şiirlerinde en güzel şekilde ele almışlardır. Vatan özlemi, istiklal mücadelesi, gurbet vb. konular, Azerbaycan'daki yazarların eserlerinde sıkça kullandıkları kavramlar arasında yer almaktadır. Her zaman yakın ilişkiler içinde oldukları Türkiye'de bu konuda yaşanan gelişmeler eserlerinde Türkiye'yle bağlantı kurmalarını sağlamıştır. Tarih sayfalarında hep cesur, yiğit kişilikleriyle iz bırakan Türklerin bulunduğu coğrafyalardan biri olan Türkiye'deki savaşlar ve mücadeleyi görev bilen, dünya görüşleriyle bu mücadeleye öncülük eden kişiler eserlerin ana konusunu oluşturmuştur. Atatürk, Nuri Paşa, Enver Paşa gibi karakterler, Çanakkale Savaşı, 1918'de yaşanan Bakü savunması esas alınarak incelemeye alınmıştır. Bağımsızlığın, varoluşun simgesi sayılan bayrak Azerbaycan edebiyatında özel bir niteliğe sahiptir. Türkiye bayrağıyla Azerbaycan bayrağı arasındaki benzerlikler şiirlere konu olmuştur. Renklerin ve sembollerin benzerliğinin ortak tarihî değerleri simgelediği düşünce eserlerle aşılanmıştır. Bayrağın Türk toplumundaki yerine değinilmiştir. Bayrağın bir ülkeyi yücelten en önemli sembol olduğu belirtilmiş, iki ülke arasındaki dostluk, birlikte dalgalanan bayraklarla ilişkilendirilmiştir. Diğer taraftan Azerbaycan ve Türkiye arasında kalkınma veya destek amaçlı yardımlar yapılmış, antlaşmalar, projeler imzalanmıştır. Ancak zaman zaman sorunlar da oluşmuştur. Bu süreçler edebiyata, özellikle şiire de yansımıştır. Dostluğu pekiştiren antlaşmalar, projeler değerlendirilmiş, gelecek için olası katkıları incelenmiştir. Anlaşmazlıklar ve oluşma sebepleri şiirlerde incelenerek ilişkilerin ilerleyen zamana etkileri analiz edilmiştir. Şairler problemlerin çözülmesi yolunda kültür elçisi görevini üstlenmişlerdir. Nazım Hikmet, Tevfik Fikret gibi şairler ideolojileri, eserlerinde ortaya koydukları karakterlerle Sovyet döneminde Azerbaycan toplumunu önemli ölçüde etkileyen Türk şairlerindendir. Çizdikleri profillerin Azerbaycanlı aydınlara sağladığı katkılar şiirlerde de görülmektedir. Bu şiirlerde onların hayat yollarına, ideolojilerinden dolayı yaşadıkları zorluklara değinilmiş, düşünceleri savunulmuştur. Folklorun, dilin ve dinin ortak değerlerin göstergesi olması Türkiye temalı kültürel unsurların bahsedildiği eserlerin yazılması için önemli etkenlerdendir. Tasavvufa ilgi, sazın, sözün toplumdaki değeri, ortak gelenekleri oluşturan kökene sahip olmak şiirlerin başlıca konusu olmuştur. Şairler, Türkiye'yle demografik yapıdaki benzerlikleri, aynı dil ailesine mensup olmalarının anlamını, aynı kelimenin benzer veya farklı şekilde kullanılması gibi konuları bir şekilde mısralarına da yansıtmışlardır. Azerbaycan'da Sovyetler iktidarının dil konusunda çıkardığı zorlukları buna karşılık Türkiye'deki ifade özgürlüğünü gıptayla izlemişler ve izlenimlerini çalışmalarına yansıtmışlardır. Azerbaycan'da konu hakkında yazılan bu şiirlerde tarihî yapısı, manzarası, doğası, coğrafi özellikleriyle dikkat çeken, pek çok tarihî olaya tanıklık eden, farklı medeniyetlerin harmanlandığı, zengin kültürel dokuya sahip Türkiye'nin şehirlerinden ve onları çevreleyen deniz, göl, dağ gibi coğrafi unsurlardan da bahsedilmiştir. İstanbul, Konya, İzmir, Mardin, Ankara'dan bahsederken Bakü, Lenkeran gibi şehirler ve Mil-Muğam ovasıyla karşılaştırmalar yapılmıştır. İsmi geçen şehirlerin doğasında ve mimarisindeki, demografik yapısındaki benzerliklerden bahsedilmiştir. Geçmiş ve yeni çağın değerlerini barındıran Mardin, İstanbul gibi şehirlerin farklı medeniyetleri harmanladığı söylenilmiştir. Nebi Hazri, aynı toponime sahip Hazar Denizi ve Hazar Gölünden bahsederken orada yaşayan toplumların aynı kökene sahip olduklarına değinmiştir. Azerbaycan edebiyatındaki Türkiye temalı şiirlerde dağ motifi, Ağrı Dağı imgesiyle öne çıkmaktadır. Azerbaycanlı şairler, Ağrı Dağı'nı korkusuzluğun, yenilmezliğin, cesaretin simgesi olarak görmüşler ve yüceltmişlerdir. Ağrı Dağı aynı zamanda hasreti de çağrıştırmıştır. Azerbaycan edebiyatında Türkiye konulu şiirlerde estetik zevk uyandırmak maksadıyla söz sanatları kullanılsa da sade ve anlaşılır dil tercih edilmiştir. Türkiye temalı şiirlerde genellikle hece ölçüsü kullanılsa da serbest ölçülü şiirlere de yer verilmiştir. Zengin yapıya, edebî değerlere sahip olması söz sanatlarının şiirlerde ustalıkla kullanılmasını sağlamıştır. Sonuç olarak bu araştırmaya alınan ve incelenmeye dahil edilen şiirler, Türkiye ile Azerbaycan arasındaki ortak değerlerin, vatan sevgisinin, yakın ilişkilerin, yardımlaşmaların, kardeşliğin edebî sahadaki yansımaları olarak literatüre girmiştir.
Özet (Çeviri)
Since the establishment of the Azerbaijan Democratic Republic, the subject of Turkiye has been addressed and processed by many writers and poets. During the Soviet rule, literature was used as an important tool for society to adapt to the framework determined by the government. Therefore, the obstacles placed in front of national identity affected Azerbaijan-Turkiye relations and subsequently the subject of the works. The beginning of efforts to strengthen relations in the period called the“1960s”was also evaluated from a literary perspective. With the dissolution of the system and gaining independence in the 1980s and 1990s, a rapid increase was observed in poems about Turkiye. Determining the Turkish tendency as the main theme in today's poetry samples is an indication that this process continues. Those who bring the subject of Turkiye to Azerbaijani poetry are led by names such as Bahtiyar Vahabzade, Halil Rza Ulutürk, Fikret Koca, Abbas Abdulla, Mirvarid Dilbazi, Memmed İsmayıl, Gabil, Memmed Araz, Eldar İsmayıl, Memmed Aslan. These people, who are known for their politicians as well as their literary identities, have taken very important steps in the development of the concept of Turkishness. Literary artists, who stand out with their works in different genres, their unique approaches, and a wide range of subjects, have also addressed Turkiye in the best way in their poems. Individuals who consider the wars and struggle as their duty and who lead this struggle as their duty and who lead this struggle with their worldview in Turkiye, one of the geographies where Turks have always left their mark on the pages of history with their brave personalities, constituted the main subject of the works. Characters such as Atatürk, Nuri Pasha, Enver Pasha were examined based on the Gallipoli War and the Baku defense in 1918. The flag, which is considered the symbol of independence and existence, has a special place in Azerbaijani literature. The similarities between the Turkish and Azerbaijani flags have been the subject of poems. The idea that the similarity of colors and symbols symbolizes common historical values has been instilled in the works. The place of the flag in Turkic society is mentioned. It was stated that the flag is the most important symbol that glorifies a country, and friendship between two countries is associated with flags waving together. On the other hand, aid was provided for development or support purposes, and agreements and projects were signed between Azerbaijan and Turkiye. However, problems were also occurred from time to time. These processes were also reflected in literature, especially poetry. Agreements and projects that strengthen friendship were evaluated and their possible contributions to the future were examined. Conflicts and their causes in the poems were examined and their effects on relationships over time were analyzed. Poets have undertaken the role of cultural ambassadors in solving problems. Poets such as Nazım Hikmet and Tevfik Fikret are among the Turkish poets who significantly influenced the Azerbaijani society during the Soviet period with their ideologies and the characters they revealed in their works. The contributions of the profiles they drew to Azerbaijani intellectuals can also be seen in their poems. In these poems, their lifestyles, the difficulties they experienced due to their ideologies were touched upon, and their thoughts were defended. The fact that folklore, language, and religion are indicators of common values is an important factor in writing works that include Turkiye-themed cultural elements. Interest in Sufism, the value of instruments and words in society, and having roots that form common traditions are the main subjects of the poems. Poets have somehow reflected issues such as the similarities of the demographic structure with Turkiye, the meaning of belonging to the same language family, and similar or different uses of the same word in their poems. On the other hand, they watched with covet the difficulties caused by the then government in Azerbaijan regarding the language issue, and the freedom of expression in Turkiye, and reflected their impressions in their works. These poems written on the subject in Azerbaijan are about the cities of Turkiye, which attract attention with their historical structure, landscape, nature and geographical features, which have witnessed many historical events, where different civilizations are blended and have a rich cultural texture, and the geographical elements surrounding them such as sea, lake and mountains. While talking about Istanbul, Konya, Izmir, Mardin and Ankara, comparisons were made with cities such as Baku, Lankaran, Mil-Mugham plain. Similarities in the nature, architecture, and demographic structure of the cities in question are mentioned. It is said that cities such as Mardin and Istanbul, which embody the values of the past and the new age, blend different civilizations. While talking about the Caspian Sea and the Caspian Lake, which have the same toponymy, Nebi Hazri mentioned that the communities living here have the same origin. The mountain motif in Azerbaijani literature comes to the fore with the image of Mount Ararat in Turkiye-themed poems. Azerbaijani poets have seen and have glorified Mount Ararat as a symbol of fearlessness, invincibility, and courage. Mount Ararat has also evoked longing. Although figures of speech were used in Azerbaijani literature in order to evoke aesthetic pleasure in poems about Turkiye, a simple and understandable language was preferred. Although syllable meter is generally used in Turkiye-themed poems, free meter poems are also included. Its rich structure and literary values enabled the skillful use of figures of speech in poems. As a result, the poems included in this research and analysis have entered the literature as literary reflections of common values, love of homeland, close relations, cooperation and brotherhood between Turkiye and Azerbaijan.
Benzer Tezler
- A comparative analysis of Ashik Saz and Ashik Music in West and East Azerbaijan provinces of Iran
İran'ın Batı ve Doğu Azerbaycan bölgelerindeki Aşık Sazı ve Aşık Müziği'nin karşılaştırmalı incelemesi
FARHAD SHIDFAR
Doktora
İngilizce
2015
Müzikİstanbul Teknik ÜniversitesiMüzikoloji ve Müzik Teorisi Ana Bilim Dalı
PROF. EROL PARLAK
- Azerbaycan şiirinde hiciv türünün konu özellikleri
Subject characteristics of satira in Azerbaijan poetry
EVREN ÇELENK
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Türk Dili ve EdebiyatıArdahan ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ŞUREDDİN MEMMEDLİ
DR. ÖĞR. ÜYESİ İLKİN GULUSOY
- Azeri yazar Yusif Semedoğlu'nun 'Getl Günü' romanı: Metin-sözlük ve ünlemler üzerinde inceleme
Başlık çevirisi yok
MECNUN GÜRSOY ÜNÜVAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2001
Türk Dili ve EdebiyatıMarmara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EMİNE GÜRSOY NASKALİ
- Âşık Elesger'in şiirlerinde kelime dünyası
The world of words in poems of Ashig Alasgar
GÖKÇEN BİLGİN AKSOY
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
DilbilimGazi ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FEYZİ ERSOY
- Âşık tarzı Türk şiirinde siyaset-toplum ilişkileri: 1923-2000
The relations between society and politics in the minstrel li̇terature of the Republician era: 1923-2000
ALİRIZA KOÇAK
Doktora
Türkçe
2023
Halk Bilimi (Folklor)Ondokuz Mayıs ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BEKİR ŞİŞMAN