II. Dünya Savaşı yıllarında İran Azerbaycanı'nda büyük devletlerin güç mücadelesi ve Türkiye'nin tutumu
The power struggle of the great powers in Iranian Azerbaijan during World War II and Turkey's attitude
- Tez No: 882221
- Danışmanlar: PROF. DR. MUSTAFA EKİNCİKLİ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Cumhuriyet Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 293
Özet
Bu tez çalışması; II. Dünya Savaşı yıllarında Sovyetler Birliği'nin İran Azerbaycanı'nda nüfuzunu artırma çabası ile ortaya çıkan büyük devletler arasındaki güç mücadelesinin meydana gelişinin tarihsel sürecini belirleyerek mücadelenin nedenlerini, nasıl geliştiğini ve sonuçlandığını ve yaşanan mücadelede Türkiye'nin tutumunu, ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda; II. Dünya Savaşı yıllarında büyük devletlerin İran politikaları ve ikili ilişkilerin dinamikleri, II. Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında Sovyetler Birliği'nin İran üzerinde nüfuzunu artırıcı faaliyetleri ve Azerbaycan Millî Hükümeti'nin kuruluşundaki rolü, Azerbaycan Millî Hükümeti ile doruk noktasına ulaşan güç mücadelesinde Sovyetler Birliği'nin faaliyetlerine karşı ABD ve İngiltere'nin tavrı, yaşanan gelişmelerin Türkiye'ye etkisi ve Türkiye'nin aldığı tavır arşiv belgeleri ve birincil kaynaklar esas alınarak ortaya konuldu. II. Dünya Savaşı'nda İran toprakları, önce İngiltere ve Sovyetler Birliği ardından ABD tarafından, işgal edildi. İşgal sonrası Sovyetler Birliği, İran Azerbaycanı üzerinde nüfuzunu artırıcı birtakım girişimlerde bulundu. Moskova, İran Azerbaycanı üzerindeki planlarını gerçekleştirmek üzere Sovyet Azerbaycanı Birinci Sekreteri Mir Cafer Bağırov'u görevlendirdi. Sovyetler Birliği'nin İran Azerbaycanı'na yönelik planı, Bağırov'un amacı doğrultusunda tasarlandı ve Stalin tarafından kabul gördü. Güney Azerbaycan Azerbaycan Türklerinin Kuzey'deki akrabalarına göre daha kötü durumda olan sosyo-ekonomik durumu Rıza Şah'ın baskıcı asimilasyon politikaları ile birleşince burada, bir özgürlük hareketinin başlamasının potansiyelini oluşturdu. Güney Azerbaycan'da uygun olan iç dinamiklerin Sovyetler Birliği'nin desteği ile birleşmesinin sonucu olarak Mir Cafer Pişeveri liderliğinde 12 Aralık 1945'te İran Azerbaycanı'nda Azerbaycan Millî Hükümeti kuruldu. Sovyetler Birliği için İran Azerbaycanı, güney sınırlarının ve Sovyet Azerbaycanı'ndaki petrol yataklarının emniyeti açısından stratejik öneme sahipti. Ayrıca İran'ın ABD ve İngiltere'ye tanıdığı İran petrolü imtiyazlarından da rahatsızlık duyuyor ve İran'ın kuzeyindeki petrol sahalarında da kendisine benzer ayrıcalıkların tanınmasını istiyordu. II. Dünya Savaşı bitiminde önceden varılan anlaşma gereği ABD ve İngiltere askeri birliklerini İran'dan çıkarırken Sovyetler Birliği, İran üzerindeki planları nedeniyle askeri birliklerini İran topraklarından çıkarmaktan geri durdu. Ancak Sovyetler Birliği'nin İran Azerbaycanı'ndaki faaliyetlerinden rahatsızlık duyan İngiltere ve ABD'nin, doğrudan ve Birleşmiş Milletler aracılığıyla yaptıkları diplomatik baskı sonucu Sovyetler Birliği, askeri birliklerini İran'dan çıkarmak zorunda kaldı. Azerbaycan Millî Hükümeti, Sovyetlerin askeri birliklerini İran'dan çekmesi ile desteğini kaybetti ve kuruluşundan bir yıl sonra yıkıldı. Türkiye Sovyetler Birliği'nin İran Azerbaycanı'ndaki faaliyetlerini İran'a olduğu kadar kendi millî güvenliğine de tehdit olarak gördü. Türkiye II. Dünya Savaşı genel politikasına uygun olarak İran Azerbaycanı meselesinde İran'ın toprak bütünlüğünü savundu.
Özet (Çeviri)
This thesis to determine the historical process of the emergence of the power struggle between the great powers, which emerged with the Soviet Union's efforts to increase its influence in Iranian Azerbaijan during World War II, and to reveal the causes of the struggle, how it developed and concluded, and Turkey's attitude in the struggle. For this purpose, the Iranian policies of the great powers and the dynamics of bilateral relations during World War II, the activities of the Soviet Union to increase its influence on Iran during and after World War II and its role in the establishment of the National Government of Azerbaijan, the attitude of the USA and Britain towards the activities of the Soviet Union in the power struggle that reached its climax with the National Government of Azerbaijan, the impact of the developments on Turkey and the attitude taken by Turkey were introduced based on archival documents and primary sources. During World War II, Iranian territory was occupied first by the Britain and the Soviet Union and then after a while occupied by the United States. After the occupation, the Soviet Union made Several attempts to increase its influence over Iranian Azerbaijan. Reza Shah's oppressive assimilation policies together with the lower/worse socio-economic status of Azerbaijani Turks in South Azerbaijan compared to their relatives in North Azerbaijan created a potential for liberation movements. With affects of Soviet Union's in internal political dynamics in South Azerbaijan, the Azerbaijan National Government was established in Iranian Azerbaijan on December 12, 1945 under the leadership of Mir Jafar Pisheveri. For the Soviet Union, Iranian Azerbaijan was of strategic importance for the safety of its southern borders and for the safety of oil fields in Soviet Azerbaijan. The Soviet Union was also concerned about the Iranian oil concessions granted by Iran to the USA and to Britain and they wanted similar privileges to be granted to the oil fields in northern Iran Similar privileges for the oil fields in northern Iran to be granted for the themselved. At the end of World War II, the USA and Britain withdrew their troops from Iran in accordance with the agreement reached beforehand, while the Soviet Union refrained from withdrawing its troops from Iranian territory Due to their plans on Iran. However, as a result of diplomatic pressure exerted directly and through the United Nations by Britain and the United States, which were concerned about with the Soviet Union's activities in Iranian Azerbaijan, the Soviet Union was forced to withdraw its troops from Iran. Turkey considered the Soviet Union's activities in Iranian Azerbaijan as a threat to its national security as well as to Iran's national security. In accordance with the general policy of World War II, Turkey defended the territorial integrity of Iran in the Iranian Azerbaijan issue.
Benzer Tezler
- Mehmet Sait Ordubadi'nin (1872-1950) Azerbaycan milli kültür ve sosyal hayatındaki yeri
The role of Mehmet Sait Ordubadi (1872-1950) in the social and cultural life of Azerbaijan
RAMİN SADIKOV
- The Kurdish tribes in the Ottoman-Iranian relations (1876-1914)
Osmanlı-İran ilişkilerinde Kürt aşiretleri (1876-1914)
SAMAN FATAH
- 19. yüzyıldan günümüze İran'da Türkçe basın-yayın hayatı
The life of press and broadcast in Turkish language in Iran from 19th century to the date
RIZA HEYET
Yüksek Lisans
Türkçe
2005
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF.DR. SEMA BARUTCU ÖZÖNDER
- The State Oil company of The Azerbaijan Republic (SOCAR) and its European regional partnerships: 1992-2015
Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) ve SOCAR'ın Avrupa bölgesel yatırımları: 1992-2015
CEMİLE ASKER
Yüksek Lisans
İngilizce
2015
EnerjiOrta Doğu Teknik ÜniversitesiUluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
PROF. DR. OKTAY FIRAT TANRISEVER