Anadolu Türk mimarisinde çinili lahitler
Tiled sarcophagi in Anatolian Turkish architecture
- Tez No: 888089
- Danışmanlar: PROF. DR. GÖKBEN AYHAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Sanat Tarihi, Art History
- Anahtar Kelimeler: Çini, Lahit, Selçuklu, Osmanlı, Tile, Sarcophagus, Seljuk, Ottoman
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Sanat Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 378
Özet
Çin'de ilk kez üretilen ve ismini buradan alan çini Türk-İslâm sanatında en erken örnekleri Karahanlılar döneminde verilmiş; ardından sırasıyla çiniler Gazneliler, Hârizmşahlar, Büyük Selçuklu, Timurlu ve Safevî yapılarını çinilerle süslemiştir. Asıl gelişimini Anadolu'da gösteren çini işçiliği ile yapıların mihrapları, pencere alınlıkları, duvar yüzeyleri, lahitleri gibi pek yüzeye kaplanması suretiyle hem görsellik sunarken hem de bulunduğu alanın korunmasını da sağlamıştır. Bu bağlamda tez konumuz olan birçoğu sultanlara ait olan lahitler çini ile kaplanarak geleceğe aktarılmıştır. Çini, toprağın pişirilmesi ile elde edilen içinde mine bulunan, ince ama şeffaf olmayan bir tür topraktan elde meydana getirilerek çininin ana maddesi olan kil içindeki yabancı maddelerden temizlenerek bir havuza konulmaktadır. Bu havuzda çamur hâline getirilmektedir. Birkaç defa tekrarlanan bu işlemden sonra hamur kıvamına gelmesinin ardından, çini ustalarının elinde atölyelerde istenilen şekle sokulduktan sonra kurumaya bırakılır ve zımparalanmaktadır. İleriki aşama olan fırınlamada pişirme işlemi yapılmaktadır. Çini, günlük kullanım eşyalarında, sarayların duvarlarında, kitabelerde, mutfak eşyaları, mimari eserlerin farklı mekânlarında, lahitlerde olmak üzere bunlar gibi pek çok kullanım alanı vardır.“Anadolu Türk Mimarisinde Çinili Lahitler”adlı tez çalışmamız kapsamında Konya II. Kılıçarslan Türbesi'nde beş, Sivas I. İzzettin Keykavus Türbesi'nde iki, Konya Mevlana Türbesi'nde dört, Konya Karaaslan Türbesi'nde bir, Sivas Divriği Ulu Cami Şifahane Türbesi'nde iki, Konya Sırçalı Medrese Bedreddin Müslih Türbesi'nde üç, Amasya Gök Medrese Türbesi'nde beş, Isparta Atabey Ertokuş Medrese Türbesi'nde bir, Tokat Gök Medrese Türbesi'nde bir, Konya Sahip Ata Medresesi Hanikah Türbesi'nde altı, Karaman/Ermenek Tol Medrese Türbesi'nde bir, Kütahya II. Yakup Çelebi İmaret Türbesi'nde bir, Bursa Yeşil Türbe'de beş ve Adana Ulu Cami Türbesi'nde üç adet toplamda kırk tane çinili lahit incelenmiştir. Bu lahitler hükümdar, yönetici, komutan, ileri gelen din insanları veya akrabalarının olduğu tespit edilmiştir. Bu lahitler hükümdar, yönetici, komutan, ileri gelen din insanları veya akrabalarının olduğu tespit edilmiştir. Çini lahitlerin Anadolu'da görülen ilk örneği olarak II. Kılıçarslan Türbesi'ndeki lahit kabul edilmektedir. Terminolojide kapaklı, açık ve sanduka tipi olarak üç gruba ayrılan lahitler, mezar anıtlarının üzerine ziyaret amacıyla sembolik olarak yerleştirilmiştir. Lahitlerin kullanımı Selçuklu dönemi ile yaygınlaşmaya başlamıştır. Selçuklu dönemine tarihlenen lahitler çoğunlukla iki kademeli olarak inşa edilmişlerdir. Bu geleneği Osmanlılar ve Germiyanoğulları da devam ettirmiştir. Elde edilen verilere göre incelenen eserlerin üst kademeleri farklı form çeşitleri göstermektedir. Bunlar üçgen, beşgen, dikdörtgen prizma, üçgenimsi ve yarım daire biçiminde düzenleme göstermektedir. Tez kapsamında incelenen lahitlerde tek sır altı, renkli sır, tek renk sırlı, mavi-beyaz, kabartma, mozaik ve sahte mozaik tekniği görülmektedir. Daha çok sır altı, tek renk sır tek sırlı tekniği kullanılmıştır. Süsleme bağlamında bitkisel bezemede rumi, palmet, ortabağ, lotus, kıvrım dallar, yapraklar, şakayık, hatayi, üzüm salkımı ve kabartma çiçekler tercih edilirken, geometrik bezemede altıgenler ve etrafına konumlandırılan üçgenler ile karelerle kompozisyon oluşturulmuştur. Öte yandan yıldız motifleri ve bunlarla elde edilen sonsuzluk motifleri de sevilerek kullanılmıştır. Ele alınan lahitlerin yüzeylerini süsleyen, kitabeliklerde ve bordürlere uygulanmış yazı kuşaklarında mezarda yatan kişi hakkında temel bilgiler yazılmıştır. Diğer yandan bazı kuşaklarda Ayetel Kürsi Ayeti, Amenerresulu, Ali İmran, Nisa, Rad, Tevbe, Ankebut, İhlas, Rahman, Kasas, Taha ve Bakara Suresi işlenmiştir. Eserlere işlenen yazı kuşakları ve kitabeliklerdeki yazı hatları bakımından sülüs, celi sülüs, nesih tercih edilmiştir. Anadolu'daki çinili lahitlerin günümüze ulaşan tarihli örnekleri ışığında 13. yüzyılın 3. çeyreği ile 16. yüzyılın 3. çeyreği arasında Anadoluda üretiminin söz konusu olduğu tespit edilmektedir. Çini lahitlerle ilgili belirli dönemlere ait lahitleri ele alan çalışmalar yapılmış olsa da söz konusu lahitler hakkında doğrudan bir çalışma yapılmamıştır. Bu tez çalışmasında ilk kez Anadolu Türk Mimarisinde Çini Lahitler ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Söz konusu dönemlere ait lahitlerin Anadolu ve dışındaki diğer örneklerle kıyaslaması yapılarak Sanat Tarihi alanındaki yeri ve önemi tespit edilmeye çalışılmıştır.
Özet (Çeviri)
The earliest examples of tiles in Turkish-Islamic art, which were produced for the first time in China and took their name from here, were given during the Karakhanid period; Then, the Ghaznavids, Khwarezmahs, Great Seljuks, Timurids and Safavids decorated their buildings with tiles, respectively. Tile craftsmanship, which showed its real development in Anatolia, provides both visual appeal and protection of the area by covering many surfaces such as altars of buildings, window pediments, wall surfaces and sarcophagi. In this context, the sarcophagi, most of which belonged to the sultans, which is our thesis subject, were covered with tiles and transferred to the future. Tile is hand-made from a thin but not transparent type of soil containing enamel, which is obtained by cooking the soil, and it is cleaned of foreign substances in the clay, which is the main material of the tile, and placed in a pool. It is turned into mud in this pool. After this process, which is repeated several times, reaches the dough consistency, it is shaped into the desired shape by the hands of tile masters in the workshops, then left to dry and sanded. The cooking process is carried out in the next stage, baking. Tile has many uses such as daily use items, walls of palaces, inscriptions, kitchen utensils, different places of architectural works, and sarcophagi. Within the scope of our thesis titled“Tiled Sarcophagi in Anatolian Turkish Architecture”, Konya II. Five in Kılıçarslan Tomb, two in Sivas İzzettin I Keykavus Tomb, four in Konya Mevlana Tomb, one in Konya Karaaslan Tomb, two in Sivas Divriği Ulu Mosque Şifahane Tomb, three in Konya Sırçalı Medrese Bedreddin Müslih Tomb, Five in Amasya Gök Madrasa Tomb, one in Isparta Atabey Ertokuş Madrasa Tomb, one in Tokat Gök Madrasa Tomb, six in Konya sahibi Ata Madrasa Hanikah Tomb, one in Karaman/Ermenek Tol Madrasa Tomb, one in Kütahya II. A total of forty tiled sarcophagi were examined, one in Yakup Çelebi Imaret Tomb, five in Bursa Yeşil Tomb and three in Adana Ulu Mosque Tomb. It has been determined that these sarcophagi belong to rulers, administrators, commanders, prominent religious people or their relatives. It has been determined that these sarcophagi belong to rulers, administrators, commanders, prominent religious people or their relatives. It is the first example of tile sarcophagi seen in Anatolia. The sarcophagus in Kılıçarslan Tomb is accepted. Sarcophagi, which are divided into three groups as lidded, open and sarcophagus type in terminology, were symbolically placed on the grave monuments for the purpose of visiting. The use of sarcophagi began to become widespread during the Seljuk period. Sarcophagi dating back to the Seljuk period were mostly built in two stages. The Ottomans and Germiyanoğulları also continued this tradition. According to the data obtained, the upper levels of the examined works show different types of forms. These show arrangements in the form of triangles, pentagons, rectangular prisms, triangular and semicircular shapes. In the sarcophagi examined within the scope of the thesis, single underglaze, colored glaze, single color glaze, blue-white, relief, mosaic and fake mosaic techniques are seen. Mostly, the underglaze, single color glaze and single glaze technique was used. In terms of decoration, rumi, palmette, midbag, lotus, folded branches, leaves, peonies, hatayi, bunches of grapes and relief flowers were preferred in vegetal decoration, while in geometric decoration, a composition was created with hexagons and triangles and squares positioned around them. On the other hand, star motifs and the infinity motifs obtained with them were also used fondly. Basic information about the person lying in the grave was written on the inscriptions and inscriptions applied to the borders that decorated the surfaces of the sarcophagi. On the other hand, in some generations, Ayetel Kürsi Verse, Amenerresulu, Ali İmran, Nisa, Rad, Tevbe, Ankebut, İhlas, Rahman, Kasas, Taha and Bakara Surah were processed. In terms of the writing lines on the works and the writing lines on the inscriptions, thuluth, jali thuluth and naskh were preferred. In the light of the surviving examples of tiled sarcophagi in Anatolia, it is determined that they were produced in Anatolia between the 3rd quarter of the 13th century and the 3rd quarter of the 16th century. Although there have been studies on tile sarcophagi from certain periods, no direct study has been done on the sarcophagi in question. In this thesis study, Tile Sarcophagi in Anatolian Turkish Architecture were examined in detail for the first time. By comparing the sarcophagi from the mentioned periods with other examples from Anatolia and abroad, their place and importance in the field of Art History has been tried to be determined.
Benzer Tezler
- Anadolu Selçuklu devri çini mozayik mihrapları
The Tile-mosaic mihrabs of the Anatolian Selcuk area
İCLAL ERDİL
Yüksek Lisans
Türkçe
1998
El SanatlarıEge ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. LALE BULUT
- Erken osmanlı dönemi renkli sır tekniği ve yeni yorumları
Cuerda seca technique at the early ottoman period and it's new comments
TİMUR BİLİR
Sanatta Yeterlik
Türkçe
2008
El SanatlarıMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiGeleneksel Türk El Sanatları Bölümü
PROF. DR. SİTARE TURAN BAKIR
- Anadolu Selçuklu Dönemi çinili mihraplarda tezyinat
Tiled of mihrabs decoration in the Anatolian Seljuks Period
BESTE ÇOK
Doktora
Türkçe
2018
Sanat TarihiSüleyman Demirel ÜniversitesiTürk İslam Sanatları Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BAHATTİN YAMAN
- Anadolu Türk Mimarisinde tuğla ve koruma-restorasyon önerileri
The Use of brick in Anatolian Turkish architecture and suggestions about conservation and restoration
SERAP GÜLER