Diyarbakır'da Cumhuriyet'ten günümüze konut dokusu değişiminin üç mahalle üzerinden incelenmesi: Yenişehir, Muradiye ve Fırat Mahalleleri
An examination of the transformation of residential pattern from the Republic era to the present in Diyarbakir through three districts: Yenişehi̇r, Muradiye, and Fırat Neighborhoods
- Tez No: 892875
- Danışmanlar: DOÇ. DR. HALE GÖNÜL
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Mimari Tasarım Sorunları Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 155
Özet
Kentler, tarihsel süreçteki sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasi koşullarca şekillenen, bir öncekinin üzerine inşa edilen, kümülatif süreçler sonucu güncel haline ulaşmış palimpsest yapılardır. Her dönem, yerel ve evrensel koşullar bağlamında bir kent katmanının inşasına sahne olmaktadır. Yeni kent katmanlarının öncekilerden farkını en iyi karakterize eden bileşen ise kentsel yapı stoğunun büyük bölümünü oluşturan konutlardır. Bu çerçevede, çalışma kapsamında önce Diyarbakır'ın Cumhuriyet'ten itibaren konut üretim süreci, farklı dönemlerdeki konut dokularını yansıtan Yenişehir, Bağlar ve Kayapınar merkez ilçelerine bağlı Yenişehir, Muradiye ve Fırat mahalleleri üzerinden okunmuş, mekansal analizlerle Diyarbakır'daki konut üretim süreci, Türkiye ve dünya genelindeki dönüm noktalarına paralel olarak, ancak Diyarbakır'a özel koşullar da göz önünde bulundurularak değerlendirilmiştir. Daha sonra, Fırat Mahallesi sınırlarında kalan ve Diyarbakır'ın bugününü temsil eden üç kapalı site farklı bağlamlarda incelenmiştir. Diyarbakır kenti, yüzyıllar boyunca surlar tarafından çevrelenen sınırlı bir alanda gelişmiştir. 20. yüzyılda, Suriçi bölgesindeki konut stoğu yetersiz kalmış ve kentin daha geniş bir alana yayılma ihtiyacı hasıl olmuştur. Surların dışına, ilk olarak 19. yüzyılın ikinci yarısında taşılmış olsa da kentin tarihi bölümünden bağımsız ilk kapsamlı ve planlı yapılaşma Erken Cumhuriyet Dönemi'ne denk gelmektedir. Yeni rejim, çoğu kentte görüldüğü üzere, önce kendini temsil eden kamu yapılarını yeni bir kent parçası üzerinde inşa etmiş, ardından bu yapılarda görev alan kamu personelinin barınma sorununu yine o bölgede ürettiği konutlarla gidermiştir. Diyarbakır için bu alan Yenişehir Mahallesi'dir. Burada kamudan bağımsız sivil yapılaşma ise 20. yüzyılın ortalarında başlamış ve özellikle kooperatifler aracılığıyla üretilen 3-5 katlı apartman blokları, bölgenin baskın yapı stoğunu oluşturmuştur. Sanayi Devrimi'nin ardından tarımda makineleşme ile birlikte kırdan kente göçler başlamış, kentlerin nüfusu tarihte benzeri görülmemiş şekilde büyük bir hızla artmıştır. Resmi kanallarla konut arzı talebin altında kaldıkça, kentlere göç eden yeni nüfus kendi barınma çözümünü üretmiş ve kentlerde kaçak yapılaşma alanları ortaya çıkmıştır. Diyarbakır'ın kırdan kente göç süreci de 1950'lerle hız kazanmıştır. Göç eden kesimin çoğunlukla yerleştiği alan, bugünkü merkez ilçelerden biri olan Bağlar'dır. 1950'lerden günümüze kadar Cumhuriyet'in simge yapılarından Diyarbakır Garı'nın doğusunda kalan Yenişehir planlı ve kontrollü gelişirken, batısındaki Bağlar kontrolsüz ve kaçak yapılaşmanın merkezi olmuştur. Bu dönemde Yenişehir'de, düşük yoğunluklu apartman blokları dik açılı parseller üzerinde çoğalırken, Bağlar'da mimarlık ve mühendislik hizmeti almamış gecekondu ve apartkondulardan oluşan, mekânsal kaliteden yoksun, yüksek yoğunluklu bir kentleşme söz konusudur. Türkiye için önemli bir kırılma noktası olan 1980 sonrasında neoliberal düzene geçiş kentlerin çehresini değiştirmiştir. Özellikle 2000 sonrasındaki süreçte kentler“küreselleşme”den nasibini almış, dünyanın herhangi bir yerinde görülebilecek yapılaşma modelleri ve konutlar Türkiye'nin de dört bir yanında görülmeye başlanmış, birbirine benzeyen kimliksiz kentler ortaya çıkmıştır. Diyarbakır'ın da bu kentlerden biri olduğunu anlamak için, gelişimi hala devam eden Kayapınar bölgesine bakmak yerinde olacaktır ancak İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyük şehirlerin aksine Diyarbakır'da konut üretimi uluslararası, büyük inşaat şirketleriyle değil; önce kooperatifler, daha sonra ise orta ölçekli yerel“yap-sat”çılar ile gerçekleşmiştir ve günümüzde bu firmalar kentin konut üretiminin önemli bir bölümünü üstlenmektedir. Bugün Kayapınar'da, 10-15 katlı nokta bloklarca tanımlanan ve birbirine benzeyen kapalı siteler çoğunluktadır. Çalışma kapsamında Yenişehir, Muradiye ve Fırat mahallelerine yönelik olarak plan düzleminde dolu-boş, işlev, zemin kat işlev ve kat sayısı analizleri; kesit, silüet ve alan fotoğrafları üzerinden ise binaların üçüncü boyuttaki ilişkisi, çatı kullanımı, malzeme analizleri yapılmıştır. Sonraki bölümde, Fırat Mahallesi'nden seçilen üç kapalı site, vaziyet planı yerleşimi, zemin kat ilişkileri ve standat kat planı çözümü bağlamlarında ele alınmış, kesitler üzerinden blokların birbirleriyle ve zemin kotuyla kurdukları ilişkiler incelenmiştir. Analizlerden elde edilen bulgular neticesinde, Yenişehir, Bağlar ve Kayapınar merkez ilçelerine bağlı Yenişehir, Muradiye ve Fırat mahallelerinin Diyarbakır kentinin Cumhuriyet'ten itibaren sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasi koşullarca şekillenen konut üretim sürecinde izlediği farklı gelişim çizgilerini yansıttığı, dönemsel farklılıkların konut dokusunda okunabildiği görülmüştür. Kayapınar'dan seçilen üç siteye mercek tutulduğunda ise sitelerin vaziyet planı yerleşimi, zemin kat ilişkileri ve standat kat planı tasarımlarının birbirine benzediği, Türkiye'nin herhangi bir şehrindeki kapalı sitelerden yapım tekniği, malzeme, plan çözümü bağlamlarında birkaç detay dışında farksız olduğu ve Diyarbakır'ın mimarlık kültürü/tarihi ile neredeyse hiçbir ilişki kurmadığı tespit edilmiştir.
Özet (Çeviri)
Cities, shaped by the social, cultural, economic, and political conditions throughout history, are palimpsest structures that reach their current form through cumulative processes built upon the previous layers. Each period witnesses the construction of a layer of the city within the context of local and global conditions. The component that best characterizes the difference between new city layers and their predecessors is the residential buildings that comprise a large portion of the urban building stock. Within this framework, the study first examines Diyarbakır's housing production process since the proclamation of the Republic, focusing on the Yenişehir, Bağlar, and Kayapınar central districts, which reflect different housing textures from various periods, through the neighborhoods of Yenişehir, Muradiye, and Fırat. Spatial analyses are conducted to evaluate Diyarbakır's housing production process in parallel with the milestones in Turkey and worldwide, considering Diyarbakır's unique conditions. Subsequently, three gated communities representing the contemporary state of Diyarbakır, located within the boundaries of Fırat neighborhood, are analyzed in different contexts. The city of Diyarbakır developed within a limited area surrounded by walls for centuries. In the 20th century, the housing stock in the Suriçi region became insufficient, necessitating the city's expansion over a broader area. Although the city moved outside the walls for the first time in the second half of the 19th century, the first comprehensive and planned construction independent of the historical part of the city corresponds to the early Republican period. As seen in most cities, the new regime first built public buildings representing itself on a new part of the city, followed by housing for public personnel working in these buildings in the same area. For Diyarbakır, this area was Yenişehir neighborhood. Independent civilian construction here began in the mid-20th century, and 3-5 story apartment blocks produced mainly through cooperatives became the dominant building stock in the region. Following the Industrial Revolution, mechanization in agriculture triggered rural-to-urban migration, causing urban populations to grow at an unprecedented rate. As the official supply of housing fell short of demand, the new urban population produced its own housing solutions, leading to informal settlements in cities. Diyarbakır's rural-to-urban migration process accelerated in the 1950s. The area where most migrants settled is today's central district of Bağlar. From the 1950s to the present, while the planned and controlled development occurred in Yenişehir east of the Diyarbakır Train Station, Bağlar west of it became the center of uncontrolled and informal construction. During this period, low-density apartment blocks on orthogonal parcels proliferated in Yenişehir, while Bağlar saw the emergence of low-quality, high-density urbanization consisting of unplanned and unengineered squatter settlements and shantytowns. The transition to a neoliberal order after 1980, a significant turning point for Turkey, transformed the urban landscape. Especially after 2000, cities began to experience“globalization,”witnessing construction models and housing types found anywhere in the world, leading to the emergence of homogeneous and identity-lacking cities. To understand that Diyarbakır is one of these cities, it is appropriate to examine the Kayapınar area, which continues to develop. Unlike major cities such as Istanbul, Ankara, and Izmir, housing production in Diyarbakır was not carried out by international large construction companies; initially by cooperatives and later by medium-sized local developers, known as“build-and-sell”contractors, who continue to play a significant role in the city's housing production. Today, the majority of Kayapınar comprises gated communities defined by 10-15 story apartment blocks, resembling each other. Within the scope of the study, analyses were conducted for Yenişehir, Muradiye, and Fırat neighborhoods focusing on solid-void ratios, functions, ground floor functions, and the number of floors in two-dimensional space. Additionally, sections, silhouettes, and site photographs were used to analyze the three-dimensional relationships of the buildings, top floor usage and material analyses. In the subsequent section, three gated communities selected from Fırat Neighborhood were examined in terms of site plan layout, ground floor relationships, and standard floor plan designs. The relationships between the blocks and the ground level were also analyzed through sections. The findings from these analyses reveal that the Yenişehir, Muradiye, and Fırat neighborhoods, which are part of the central districts of Yenişehir, Bağlar, and Kayapınar respectively, reflect the different developmental trajectories of Diyarbakır's housing production process shaped by social, cultural, economic and political conditions since the Republican era. The periodical differences are discernible in the housing texture. Upon closely examining the three selected sites from Kayapınar, it was found that the site plan layout, ground floor relationships, and standard floor plan designs were very similar, and almost indistinguishable from gated communities in any other city in Turkey in terms of construction techniques, materials, and plan solutions, aside from a few details. It was also observed that they established almost no connection with the architectural culture and history of Diyarbakır.
Benzer Tezler
- Yassıada mahkemelerinde yargılanan Diyarbakır milletvekilleri
Diyarbakır parliamentarians who were judged in Yassıada
VELAT HÜSEYİNOĞLU
- Demokrat Parti döneminde Diyarbakır'da asayiş politikaları
Publi̇c order poli̇ci̇es i̇n Di̇yarbakir duri̇ng peri̇od of the Democrati̇c Party
ÖMER ŞAHİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Siyasal BilimlerVan Yüzüncü Yıl ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ABDULAZİZ KARDAŞ
- Faik Ali Ozansoy'un hayatı, eserleri ve uslubu hakkında bir inceleme
A Research about Faik Ali Ozansoy's life works and style
ÖZDEN DEĞİRMENCİ
Yüksek Lisans
Türkçe
1999
Türk Dili ve EdebiyatıÇanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiYeni Türk Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. MESUT TEKŞEN
- Atatürk Dönemi sağlık politikalarının halka yansımasında öncü kurumlar: Numune Hastaneleri (1924 - 1938)
Leading foundations in the reflection of health policies to the public during Atatürk's Period: Numune Hospitals (1924 - 1938)
SADET ALTAY
Doktora
Türkçe
2015
Kamu YönetimiAnkara ÜniversitesiAtatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TEMUÇİN FAİK ERTAN