Türkiye'de kamu iktisadi teşebbüsleri ve özelleştirme
Başlık çevirisi mevcut değil.
- Tez No: 9082
- Danışmanlar: PROF. DR. TAMER İŞGÜDEN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Ekonomi, Economics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 1989
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İktisadi Gelişme ve Uluslararası İktisat Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 100
Özet
ÖZET VE SONUÇ Cumhuriyetin ilk yıllarında kalkınma sürecini başla tacak özel teşebbüs gücünün yetersiz oluşu, bu dönemde dev letin, kalkınmaya öncülük etmesini zorunlu kılmıştır. Devlet, çeşitli alanlarda oluşturduğu kamu iktisadi teşebbüsleri ile bu görevi yerine getirmeye çalışmıştır. Alt yapı yatırımları nın tamamlanması, teknolojinin geliştirilmesi, nitelikli iş gücünün yetiştirilmesi, sanayinin ihtiyaç duyduğu temel mal ve hizmetlerin üretilmesi, bankacılık ve ulaştırma alanların da modern yöntemlerin uygulanması KİT';ler tarafından sağlan maya çalışılmıştır. KİT'lerin ülkenin ekonomik kalkınma ve bü yüme sürecinde, içinde bulunduğumuz aşamaya gelinmesinde ö- nemli katkıları olmuştur. KİT'lerin kuruluş yıllarından bugüne kadar izlenen eko nomik politikalar çevresinde, siyasal karar alıcının istekle ri doğrultusunda ülke ekonomisi içindeki etkinlikleri farklı lık göstermiştir. İthal ikameci politikaların izlendiği dö nemlerde KİT'lerin sayıları ve hizmet alanları çoğalmıştır. Dışa açık büyüme modelinin tercih edildiği dönemlerde ise, KİT'lerin faaliyetlerinin sınırlandırılmasına çalışılmıştır. Günümüzde de KİT'lerin ülke ekonomisi içersinde önemli ağırlıkları vardır. Ülke ekonomisine çok önemli katkıları bulunan KİT'ler kuruluşlarından bugüne gelinceye kadar çeşitli sorunlarla karşılaşmışlardır. KİT'lerin gelişen ekonomik koşullara uyum sağlaması ve içinde bulunduğu sorunların çözülmesi amacıyla- 77 - çeşitli iyileştirme ve yeniden düzenleme çalışmaları yapıl mıştır. Bu konuda yerli ve yabancıların deneylerinden fayda lanarak çeşitli düzenlemelere gidilmiştir. Ancak bu çalışma lar uygulamaya konulamamıştır. 1980 ' yılından itibaren ülkemizde dışa açık büyüme modeli benimsenmiştir. 1980 'de alınan istikrar tedbirleri KİT'leri de kapsamına almıştır. KİT'lerin serbest piyasa ekonomisiyle eklemleşmesini sağlayacak ve KİT'lerin sorunla rını hafifletmeye çalışacak çözümlemelere yer verilmiştir. Bu çözümlerin başında da KİT'lerin özelleştirilmesi gelmektedir. özelleştirme dar anlamda kamu yönetimi ve mülkiyetinde ki iktisadi teşebbüslerin özel kişi ve kuruluşlara devridir. Özelleştirme ile KİT sorunlarına çözüm getirebilmenin yanında piyasaya ekonomisini güçlendirmek, sermaye, piyasasını geliş tirmek, mülkiyeti tabana yaymak, KİT'lerde verimlilik ve kâr lılığı artırmak ve KİT'lerin hazine üzerindeki yüklerini azalt mak gibi amaçlara da ulaşılmak istenmektedir. KİT'lerin özelleştirilmeleri amacıyla ilk olarak, ti cari ve sınai alanda piyasa koşullarına göre faaliyet göste rebilmeleri için KİT'lere ilişkin mevzuatta değişiklikler ya pılmıştır. Bu yasal düzenlemelerle birlikte, dar anlamda özel leştirmeye yönelik hazırlık çalışmaları yürütülmüştür, özel leştirmeyle ilgili olarak 1986 'da Amerikan firması olan Mor gan Guaranty Bank 'a Master Planı hazırlattırılmıştır. Bu plan da yer alan öneriler doğrultusunda özelleştirilmek üzere 41 ku ruluşun hisse senetleri TKKOİ'ne devredilmiştir. TELETAŞ'ın bünyesinde bulunan kamuya ait hisselerin % 22 'sinin halka sa tılmasıyla özelleştirme yönünde ilk uygulama başlatılmıştır. Daha sonra ANSAN, MEDA, USAŞ ve ÇİTOSAN'a bağlı beş fabrika ile bazı Yem Fabrikaları da yabancılara satılarak özelleşti rilmiştir.- 78 - Türkiye'de yapılan özelleştirme çalışmalarının genel bir değerlendirmesini yaparsak şu sonuçlara ulaşırız: - Yapılan özelleştirme çalışmaları ne KİT'lerin sorun larına çözüm getirebilir, ne de özelleştirme ile hedeflenen- amaçlara ulaşılabilir niteliktedir. Nitekim, TELETAŞ uygula masında sermaye piyasasını geliştirmek, sermaye mülkiyetini tabana yaymak gibi amaçların ön planda tutulduğu vurgulandı. Fakat kamuya ait hisselerin sadece % 22" si satışa sunuldu ve bununda ancak % 10' u çalışanlarına tahsis edildi. Hisse senet lerinin satış hacmi de 15.4 milyarla sınırlı kaldı. Daha son ra yapılan özelleştirmelerde de hisse senediyle satış yöntemi yerine, doğrudan satış yöntemiyle yabancılara satış tercih e- dildi.,- özelleştirme ile elde edilen gelir bir defayla sınır lıdır, üstelik kârlı durumda olan KİT'ler satıldığından, dev let kendisine sürekli gelir sağlayan kaynaktan yoksun kalmak tadır. - öte yandan özelleştirilecek işletmelerin tekel konu munda olması, devlet tekelleri yerine, özel tekellerin oluş masına sebep olacaktır. Dolayısıyla özel tekellerin izleyecek ler i fiyat ve üretim politikalarının, toplumun genel yararı ile çatışabilme olasılığı ortaya çıkacaktır. - Ülkemizde yapılan özelleştirme çalışmaları, devlete gelir sağlama ve borç ödeme amacını ön planda tutmaktadır. Bu amacı gerçekleştirmek için mevcut tesisler yabancılara satıla rak, yabancı sermayeye kaynak aktarılmaktadır. Bu yolla mevcut KİT'lerin yabancılara devredilmesi, özelleştirmenin yeni bir boyut kazanarak yabancılaştırmaya dönüştüğü izlenimini vermek tedir. Yabancılaştırmayla birlikte, ülke içi pazarda ağırlık Türk özel kesimden çok, yabancı firmalara doğru kaymaktadır. Bu eğilim sorunu, yabancı firmaların (çok ulusluların) üretim- 79 - ve fiyat politikalarına ilişkin analize götürür. Ayrıca KÎT' ler in özelleştirilme politikasında yabancı sermaye için bir sınır belirtilmemiş olması da Türkiye açısından sorunu daha ciddi boyutlara çeker. - öte yandan özelleştirmeden amaç, hükümetin siyasal tercihi olarak beliren kamu ağırlığını azaltmak ise, özelleş tirmenin bu amacın bir aracı olarak kullanıldığı söylenebilir. Konuya bu açıdan yaklaşıldığında, analiz birimi hükümetin si yasal tercihleri olmaktadır. Siyasal tercihleri belirleyen: fak törlerin analizi bu çalışmanın dışında tutulmuştur. Ancak gö rülüyor ki, özellikle KİT'ler gibi siyasal politikaların he defi olan kurumların analizinde, ekonomi disiplinini siyasal boyutundan soyutlamak, sorunun bir yanını açıkta bırakmaktadır. - özelleştirme ile KİT'leri daha verimli ve kârlı bir çizgiye getirmek, sosyal fayda-maliyet ölçütü ile çalışan KİT' leri dışlamamak amaçlanıyorsa, özelleştirme bir çözüm olarak görülmemektedir. Pazara dönük çalışan ve bireysel kâr/zarar ölçütünü temel alan KİT'ler için özelleştirme yerine bu kuru luşları kârlı ve verimli olmaktan uzaklaştıran rekabet gücün den yoksun bırakan ekonomik, sosyal ve teknik nedenler araştı rılmalı ve bunların ortadan kaldırılmasına çalışılmalıdır. Sosyal fayda-maliyet ölçütü ile çalışan KİT'ler için de devlet desteği daha rasyonel bir temele oturtulmalı ve bu kuruluşla rın özellikle fiziksel verimlilik göstergeleri iyileştirilme ye çalışılmalıdır.
Özet (Çeviri)
Özet çevirisi mevcut değil.
Benzer Tezler
- Türkiye'de kamu iktisadi teşebbüsleri ve özelleştirme
The Public economic enterprises and privitization in Turkey
TARKAN YAVAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
1997
Ekonomiİstanbul ÜniversitesiSiyasi Tarih Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. UFUK URAS
- Dünya'da ve Türkiye'de özelleştirme uygulamaları
Application of privatization in world countries and Türkiye
SÜLEYMAN İLHAN
- Türkiye'de ulaştırma sektöründe kamu iktisadi teşebbüsleri ve özelleştirilmesi
Başlık çevirisi yok
FADİME KELEŞ